Του Αλκη Καλλιαντζίδη, Οικονομολόγου, [email protected] www.kalkis.eu
Δεν αρκεί να δηλώνεις ότι πιστεύεις στον οικονομικό φιλελευθερισμό για να έρθουν στη χώρα σου οι μεσοπρόθεσμοι επενδυτές. Αυτό μαρτυρεί η αργεντίνικη εμπειρία.
Πολύ πριν από την εκλογική νίκη του Κυριάκου Μητσοτάκη, οι εξειδικευμένοι εμπειρογνώμονες των απρόσωπων, αλλά παντοδύναμων αγορών χρήματος, είχαν προδικάσει, όπως όλοι θυμόμαστε, ακόμη και την αυτοδυναμία του. Και δεν έπεσαν καθόλου έξω. Ήταν δε τόσο θετικές οι αγορές προς τη ΝΔ, και παραμένουν μέχρι και σήμερα, που οδήγησαν τα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων σε κατακόρυφη πτώση (1,3% από 4% τα δεκαετή, με προοπτική περαιτέρω πτώσης), παρόλο ότι δεν έχουν λάβει ακόμα την «επενδυτική βαθμίδα» από τους γνωστούς μας οίκους αξιολόγησης. Κι αυτό γιατί ; Διότι ο Κυριάκος δεν υποσχέθηκε την ανατροπή του ισχύοντος συστήματος στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση για να κατακτήσει την εξουσία, όπως έκαναν οι γραφικοί ΣΥΡΙΖΑΝΕΛΙΤΕΣ το 2014, παραπλανώντας σημαντική μερίδα των Ελλήνων. Υποσχέθηκε να εφαρμόσει ένα κεντροδεξιό οικονομικό πρόγραμμα, σύμφωνο με τις υπαγορευμένες από τους Δανειστές εταίρους μας ασκούμενες πολιτικές.
Όμως αρκεί, για να επιτύχει, η ρητορική υπέρ του οικονομικού φιλελευθερισμού της παρούσας κυβέρνησης, επειδή οι περίφημες Αγορές ήταν και παραμένουν με το μέρος της ; Μάλλον όχι. Αν δούμε παρακάτω το αρνητικό παράδειγμα της απερχόμενης τον Οκτώβριο κεντροδεξιάς κυβέρνησης του Mauricio Macri.
Μπορεί κανείς όμως αβασάνιστα να συγκρίνει την Αργεντινή, μια μεγάλη και παραγωγική χώρα, με την 
μικρή Ελλάδα της οποίας η αγροτική και μεταποιητική παραγωγή φθίνει διαρκώς 
προς όφελος του εισαγωγικού εμπορίου ; Εκ πρώτης όψεως η απάντηση θα ήταν όχι.
H κεφαλαιώδης διαφορά που έχουν είναι ότι η μεν Ελλάδα βρίσκεται υπό τη σκέπη του σκληρού ευρώ, ενώ το μαλακό νόμισμα της Αργεντινής το Πέσο παραδέρνει, ως καρυδότσουφλο, στην κάθε αναταραχή των Αγορών, τροφοδοτώντας τον εισαγόμενο τερατώδη πληθωρισμό της για το 2019 που κατατρώγει τα γλίσχρα εισοδήματα μισθωτών, συνταξιούχων, ανέργων και εκτοξεύει τα επιτόκια δανεισμού πάνω από το 80%, σύμφωνα με το άρθρο : «H Αργεντινή στα πρόθυρα της στάσης πληρωμών, ο Macri σε ανάμενα κάρβουνα» (L’Argentine au bord du défaut de paiement, Macri sur la sellette), του ηλεκτρονικού Le Monde στις 6-9-2019.
Κι όμως έχουμε αρκετές ομοιότητες, κυρίως αρνητικές, στον οικονομικό τομέα : και οι δυο χώρες χρεοκόπησαν πολλές φορές. Η Αργεντινή 8 φορές (αποταθείσα 21 φορές στο ΔΝΤ!), η Ελλάδα 7. Και παρά τα προγράμματα εξυγίανσης που ακολούθησαν κατά καιρούς στερούνται «ενός οικονομικού 
αναπτυξιακού μοντέλου», άρτιου και προσαρμοσμένου στην περίπτωσή τους, που να καταφέρει στο ορατό μέλλον να τις βγάλει οριστικά από την μακροχρόνια κρίση υπερβολικού χρέους και οικονομικής στασιμότητας. Σύμφωνα με τη Eurostat το δημόσιο ελληνικό χρέος ήταν στο 181,1% του ΑΕΠ (το 2018), έφθασε δε το 1ο τρίμηνο του 2019 στο 181,9% ή στα 337,4 δις ευρώ. Το αργεντίνικο χρέος ανήλθε στα 330 δις δολάρια επί Μάκρη από το 2015, σύμφωνα με το ρεπορτάζ της ανταποκρίτριας Mathilde Guillaume στο Μπουένος Άιρες της ηλεκτρονικής Libération στις 20-9-2019, με τίτλο : «Στην Αργεντινή δεν χρειάζεται να είναι κάποιος άστεγος για να υπο-σιτίζεται» (En Argentine, il n’y a plus besoin d’être SDF pour être sous-alimenté) και με την παραπάνω σχετική φωτογραφία.
Ξεχνάμε την πολιτικάντικη φιλολογία όλου του πολιτικού μας συστήματος που μιλάει ανέξοδα για «ένα νέο οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης» ; Δίχως να προσδιορίζει τους συγκεκριμένους γενικούς του άξονες, τις αντίστοιχες επιμέρους δράσεις του, τα αναγκαία τεχνικά εργαλεία και κεφάλαια υλοποίησής του ;
Το εύλογο ερώτημα βέβαια είναι : τι να το κάνει το «οικονομικό αναπτυξιακό μοντέλο» μια χώρα, όπως η Αργεντινή, όταν της το έχει υπαγορέψει το ΔΝΤ για να της χορηγήσει το τελευταίο δάνειο των 57 δις εκατομμυρίων δολαρίων. Όπως κι η Ελλάδα, όταν της το έχουν υπαγορέψει από κοινού οι 18 κοινοτικοί μας εταίροι Δανειστές και το ΔΝΤ μέχρι το τέλος του 2059 ;
Ο γράφων δεν ισχυρίζεται εδώ μηδενιστικά ότι η εκπόνηση ενός άρτιου και συνεκτικού «οικονομικού αναπτυξιακού μοντέλου» από την Αργεντινή και την Ελλάδα δεν έχει καμία αξία, έστω και βιβλιογραφική. Κάθε άλλο. Απλώς θέλει να υπογραμμίσει ότι οι εν λόγω χώρες έχασαν αυτήν την «πολυτέλεια» μέχρι νεοτέρας, από τότε που σπατάλησαν τον αναπτυξιακό τους χρόνο με μακροοικονομικές διαχρονικές αστοχίες οι οποίες τις έριξαν αναπόφευκτα στην αγκαλιά των Δανειστών (απώλεια της εθνικής τους κυριαρχίας) για να αποφύγουν τη στάση πληρωμών. Η Αργεντινή βέβαια δεν την απέφυγε με τους Περονιστές και τώρα κινδυνεύει βάσιμα να το ξαναπάθει με έναν κεντροδεξιό στην εξουσία, αγαπημένο «παιδί» των Αγορών και του Τραμπ). Η Αργεντινή ζήτησε ήδη αναδιάρθρωση του χρέους της στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), όταν η Ελλάδα έχει ρυθμίσει την αποπληρωμή του δικού της χρέους με μέσο επιτόκιο 1,4% που για την Αργεντινή είναι όνειρο θερινής νυκτός.
Η σχεδόν βέβαιη προοπτική να επιστρέψει τον προσεχή Νοέμβριο στην εξουσία το δίδυμο των Περονιστών Fernandez-Kirchner έχει προκαλέσει ανησυχία στους οικονομικούς κύκλους, που ήταν πιο ευνοϊκοί για τον πρώην επιχειρηματία Mauricio Macri. Το πέσο έχασε σχεδόν το 30% της αξίας του έναντι του δολαρίου μέσα σε λίγες εβδομάδες, πιέζοντας την κυβέρνηση να επιβάλει ελέγχους χορήγησης συναλλάγματος, ένα μέτρο που ο Macri επέκρινε ακούραστα κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης της Cristina Kirchner η οποία βαρύνεται με έναν σωρό από κατηγορίες διαφθοράς.
«Τα πάντα άλλαξαν με ταχύτατο ρυθμό. Μεταξύ 2016 και 2017, όταν επέστρεψε στις χρηματοπιστωτικές 
αγορές, η Αργεντινή φαινόταν ως σταρ και είχε εκδώσει τίτλους χρέους 100 δισ. Δολ., ένα ιστορικό ρεκόρ», δήλωσε ο Pablo Nemiña, κοινωνιολόγος στο Εθνικό Συμβούλιο επιστημονικών και τεχνικών ερευνών. Όπως πολλοί από τους συναδέλφους του, πιστεύει ότι ο Macri δεν είχε «καμία άλλη πραγματική επιλογή» εκτός από το να καλέσει το ΔΝΤ για βοήθεια, μετά από την απότομη υποτίμηση του πέσο τον Απρίλιο του 2018. «Το 
αρχικό λάθος ήταν να επιστρέψει η Αργεντινή πίσω στις αγορές πολύ απότομα. Ο Macri νόμιζε ότι οι ξένες επενδύσεις θα έφθαναν αμέσως». Αλλά η «βροχή επενδύσεων», που υποσχέθηκε η κυβέρνησή του, δεν έπεσε ποτέ. Μόνο τα λεγόμενα «κεφάλαια χελιδόνια» έφτασαν, δηλαδή οι βραχυπρόθεσμες κερδοσκοπικές επενδύσεις. Αποδήμησαν όμως γρήγορα σε άλλες πιο ελπιδοφόρες χώρες, όταν έπιασε αναταραχή στις Αγορές. «Η Αργεντινή ταλαντευόταν μια ζωή, όπως και η Ελλάδα, μεταξύ ενός αναπτυξιακού μοντέλου και ενός άλλου. Στη γειτονική Χιλή π.χ., 
επενδύουν στον τομέα των μεταλλείων. Στην Αργεντινή, δεν υπάρχει εξειδίκευση και οι οικονομικές συνθήκες δεν είναι καθόλου σταθερές (στην Ελλάδα είναι; Θα γίνουν ;). Συνεπώς, γιατί θα πήγαινε εκεί ένας επενδυτής;», αναρωτιέται ο Emiliano Libman, οικονομολόγος στο Κέντρο Σπουδών του Κράτους και της Κοινωνίας και του Εθνικού Πανεπιστημίου του San Martin. Αναρωτιέμαι κι εγώ για την Ελλάδα. Γιατί;
Ο Macri έκανε επιπλέον το λάθος να υποτιμήσει τις προσπάθειες που θα έπρεπε να γίνουν για τον έλεγχο της μάστιγας της οικονομίας της Αργεντινής, που είναι ο καλπάζων πληθωρισμός. Το 2015, τότε που ακόμα ήταν επικεφαλής της πόλης του Μπουένος Άιρες, ο Mauricio Macri έλεγε ανοήτως : «Ο πληθωρισμός είναι το απλούστερο πρόβλημα που πρέπει να επιλυθεί». Το ετήσιο ποσοστό του ξεπερνούσε ήδη τότε το 20%. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 2019 αναμένεται να κλείσει σχεδόν στο 55% η άνοδος των τιμών καταναλωτή. Η κατάρρευση του πέσο, που ακολούθησε την ήττα του Macri στις προκριματικές εκλογές του περασμένου Αυγούστου, ώθησε τους εμπόρους να αυξήσουν για άλλη μια φορά τις τιμές τους. Αυξήσεις που γίνονται με άναρχο τρόπο. Σε ένα κλίμα υψηλού πληθωρισμού, υπάρχουν πολλές αβεβαιότητες. Οι επιχειρήσεις δεν γνωρίζουν ποια τιμή να βάλουν στα προϊόντα τους ή στις υπηρεσίες τους. Ορισμένα εστιατόρια π.χ. δεν κάνουν πια τον κόπο να εκτυπώσουν έναν τιμοκατάλογο και χρησιμοποιούν μαυροπίνακες για να προσαρμόζουν γρήγορα τις τιμές τους. Για τους εμπόρους, που ζουν με τα μάτια τους καρφωμένα στο δολάριο, η σημερινή κατάσταση είναι ένας πονοκέφαλος, ευτυχώς άγνωστος στην περίπτωση της Ελλάδας, χάρη στο ευρώ.
Οι μισθοί δεν ακολουθούν την αχαλίνωτη πορεία του πληθωρισμού. Οι Αργεντινοί, των οποίων η αγοραστική δύναμη έχει καταρρεύσει, τους επιβάλλονται όλο και περισσότεροι περιορισμοί.
Μια άλλη μη τηρηθείσα υπόσχεση είναι αυτή της «μηδενικής φτώχειας»! Υπό την προεδρία του 
κεντροδεξιού Macri, έχει αυξηθεί σημαντικά. Σήμερα, ένας στους τρεις Αργεντινούς ζει κάτω από το όριο της φτώχειας (το 32% των Αργεντινών και το 50% των παιδιών ζει με συσσίτια). Γίνονται διανομές λαϊκής σούπας, δημιουργούνται όμιλοι ανταλλαγής αγαθών (με την μέθοδο του troc), πολλαπλασιάζεται ο αριθμός των αστέγων … Αυτές οι καθημερινές σκηνές μιας Αργεντινής σε κρίση θυμίζουν την κρίση που πέρασε η χώρα το 2001-2002. Για τους Αργεντινούς, η περίοδος αυτή εξακολουθεί να συνδέεται με το ΔΝΤ, το οποίο είχε δανείσει τότε χρήματα στη χώρα με αντάλλαγμα ένα δραστικό πρόγραμμα λιτότητας, πριν διακόψει τη χρηματοδότησή του, επιδεινώνοντας την εκδήλωση μιας άνευ προηγουμένου κρίσης. Σε μια προσπάθεια να αντιστρέψει την κατάσταση, ο Μάκρη ανακοίνωσε τρεις ημέρες μετά την ήττα του μια σειρά μέτρων, μεταξύ των οποίων η κατάργηση του ΦΠΑ για ορισμένα προϊόντα 
διατροφής και η αναστολή της πληρωμής του χρέους των ΜΜΕ. Τα μέτρα θεωρούνται καθυστερημένα και ανεπαρκή από πολλούς. «Το οικονομικό μοντέλο του Macri απέτυχε. Η κυβέρνηση δεν υποστήριξε την παραγωγή», εκτιμάει ο José Urtubey, αρχηγός της Αργεντινής Βιομηχανικής Ένωσης. «Ο αντίκτυπος της κρίσης ήταν πολύ σκληρός για τις επιχειρήσεις. Καμία επιχείρηση δεν μπορεί να πληρώσει τέτοια επιτόκια [επί του παρόντος πάνω από 80%]. Τούτο προκάλεσε 
την πτώση της οικονομικής δραστηριότητας», λέει ο Daniel Funes de Rioja, πρόεδρος του Συντονιστικού Επιμελητηρίου της Βιομηχανίας Τροφίμων, ο οποίος είχε χαιρετίσει τις ενέργειες του Macri στην αρχή της θητείας του.
Άρα παρά την δεδηλωμένη πίστη της ΝΔ στις κεντροδεξιές πολιτικές, οι κανόνες λειτουργίας της οικονομίας δεν είναι μεταφυσικοί. Κι ούτε πρόκειται να την οδηγήσουν αυτόματα στην κυβερνητική επιτυχία, αν δεν προχωρήσει η Ελλάδα στις αναγκαίες διαρθρωτικές αλλαγές. Ο άνεμος είναι ούριος σήμερα. Να μην την πατήσει σαν τον «σύντροφο» Μάκρη…
