Το αμερικανικό έγκυρο περιοδικό Foreign Affairs στην έκδοση Σεπτεμβρίου/Οκτωβρίου 2024 δημοσιεύει άρθρο του περίφημου Richard Haass (Ρίτσαρντ Χάας) με τίτλο The Trouble With Allies (“Το πρόβλημα με τους συμμάχους”).
Ο κ. Χάας ήταν ανώτερο στέλεχος αμερικανικών κυβερνήσεων που επιβράβευσαν την κατοχική Τουρκία και διετέλεσε συντονιστής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για το Κυπριακό σε πολύ δύσκολες εποχές, όταν είχε ταχθεί με τους Αττίλες, δυστυχώς. Τώρα επιχειρεί μία “διόρθωση” εκείνωντ ων απαράδεκτων θέσεων του, αν και δεν είναι αρκετά γενναίος για να παραδεχθεί τα λάθη του, που οφέλησαν τους Τούρκους και δημιούργησαν πρόβλημα στην Κύπρο.
Η Τουρκία δεν είναι ένας δύσκολος σύμμαχος για τους Αμερικανούς, αλλά μία βαθιά αντιαμερικανική και αντιδυτική χώρα, που δεν έχει θέση στο ΝΑΤΟ και γενικά στη Δύση. Ας δούμε τι λέει στο πόνημα του:
Τονίζει ότι η Αμερική χρειάζεται ένα εγχειρίδιο για δύσκολους φίλους, καθώς βρίσκεται στο κρίσιμο σημείο της διαχείρισης διαφωνιών με φίλους και συμμάχους. Σημειώνεται ότι μεταξύ των δύσκολων φίλων των ΗΠΑ συγκαταλέγονται το Ισραήλ, το Πακιστάν, η Τουρκία και άλλες χώρες.
Το άρθρο ξεκινάει με την περίπτωση του Ισραήλ, όταν αμέσως μετά την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν συμφώνησε με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Βενιαμίν Νετανιάχου ότι το Ισραήλ έχει το δικαίωμα να αμυνθεί. Αλλά κατά τους μήνες που ακολούθησαν, οι διαφωνίες αυξήθηκαν σχετικά με τον τρόπο άσκησης αυτού του δικαιώματος.
Η κυβέρνηση Μπάιντεν αποδοκίμασε την κατά καιρούς αδιάκριτη στρατιωτική εκστρατεία του Ισραήλ στη Γάζα, τους περιορισμούς στη ροή της ανθρωπιστικής βοήθειας, την αποτυχία του να σταματήσει την κατασκευή νέων εβραϊκών οικισμών και τις επιθέσεις εποίκων εναντίον Παλαιστινίων στη Δυτική Όχθη και την προτεραιότητα που έδωσε στον πόλεμο κατά της Χαμάς έναντι των διαπραγματεύσεων για την απελευθέρωση των ομήρων.
Πάνω απ’ όλα, η αμερικανική κυβέρνηση ήταν απογοητευμένη από την απόλυτη αποτυχία του Ισραήλ να παρουσιάσει μια βιώσιμη στρατηγική για τη διακυβέρνηση της Γάζας μόλις υποβαθμιστεί η Χαμάς.
Το Ισραήλ λαμβάνει ετησίως 3,8 δισεκατομμύρια δολάρια σε στρατιωτική βοήθεια από τις ΗΠΑ και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ο πιο αξιόπιστος υποστηρικτής της χώρας εδώ και δεκαετίες. Και όμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν αξιοσημείωτα απρόθυμες να αντιπαρατεθούν δημοσίως με το Ισραήλ για τη Γάζα.
Μόνο μετά από περισσότερους από τέσσερις μήνες που είδαν τις ιδιωτικές συμβουλές της να απορρίπτονται ως επί το πλείστον, η κυβέρνηση Μπάιντεν ήρθε σε ανοιχτή ρήξη με το Ισραήλ – και ακόμη και τότε, έδρασε στο περιθώριο.
Επέβαλε κυρώσεις σε μερικούς εξτρεμιστές εποίκους, έριξε από αέρος τρόφιμα στη Γάζα, κατασκεύασε μια πλωτή προβλήτα στις ακτές της Γάζας για να διευκολύνει τα φορτία βοήθειας και πήγε ενάντια στις ισραηλινές προτιμήσεις σε δύο συμβολικά σε μεγάλο βαθμό ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Οι εντάσεις με το Ισραήλ κατά το τελευταίο έτος είναι απλώς ένα παράδειγμα μιας επίμονης αλλά υποτιμημένης δυσχέρειας της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ: πώς να διαχειριστεί κανείς τις διαφωνίες με φίλους και συμμάχους.
Σε δύο από τις μεγαλύτερες κρίσεις που αντιμετωπίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες στον κόσμο σήμερα -τους πολέμους στην Ουκρανία και τη Γάζα- το ερώτημα είναι πώς να αντιμετωπιστεί καλύτερα ένας εταίρος που εξαρτάται από την Ουάσινγκτον αλλά μερικές φορές αντιστέκεται στις συμβουλές της. Και στις δύο περιπτώσεις, η κυβέρνηση Μπάιντεν ανταποκρίθηκε με έναν υποτονικό, ad hoc τρόπο, συχνά με ελάχιστα αποτελέσματα.
Κατά τη διάρκεια πολλών δεκαετιών, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αναπτύξει ένα εκτεταμένο εγχειρίδιο παιχνιδιού για την πλοήγηση σε διαμάχες με αντιπάλους, με τακτικές που περιλαμβάνουν τα πάντα, από συμφωνίες ελέγχου των εξοπλισμών και διπλωματικές συνόδους κορυφής έως οικονομικές κυρώσεις, αλλαγή καθεστώτος και πόλεμο.
Ωστόσο, όταν πρόκειται για τον χειρισμό διαφορών με φίλους, η σκέψη της Ουάσινγκτον είναι πολύ λιγότερο ανεπτυγμένη. Η Ουάσινγκτον θα πρέπει να αξιοποιήσει την άφθονη εμπειρία της, καλή και κακή, για να τη βοηθήσει να σκεφτεί συστηματικά για τέτοιες διαφορές, ώστε να μπορεί να τις αποτρέψει από το να εμφανιστούν ή, πιο ρεαλιστικά, να τις αντιμετωπίσει καλύτερα όταν εμφανιστούν.
Ειδικότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να είναι προετοιμασμένες να ενεργούν πιο ανεξάρτητα, ασκώντας ανοιχτή κριτική στις πολιτικές των φίλων τους, αν τις θεωρούν μη συνετές, και προωθώντας δικές τους εναλλακτικές πολιτικές.
Μερικές φορές, οι σύμμαχοι απλώς αντιστέκονται ή αγνοούν τις προτιμήσεις των ΗΠΑ. Άλλες φορές, προσπαθούν να παρακάμψουν την κυβέρνηση, κινητοποιώντας συμπαθείς εγχώριους παράγοντες – το Κογκρέσο, τα μέσα ενημέρωσης, τους πολιτικούς δωρητές – για να πιέσουν τον Λευκό Οίκο να αλλάξει πορεία.
Αυτή ήταν μια στρατηγική που χρησιμοποιήθηκε από την εθνικιστική Κίνα, της οποίας το περιβόητο «λόμπι της Κίνας» άσκησε τεράστια επιρροή στην Ουάσινγκτον στις αρχές του Ψυχρού Πολέμου, και το Ισραήλ την έχει υιοθετήσει επίσης.
Μια άλλη επιλογή για τους Αμερικανούς εταίρους είναι να διαφοροποιήσουν τα διπλωματικά τους χαρτοφυλάκια, μειώνοντας την εξάρτησή τους από τις Ηνωμένες Πολιτείες, βρίσκοντας νέους προστάτες. Τόσο η Σαουδική Αραβία όσο και η Τουρκία, για παράδειγμα, έχουν στραφεί προς τη Ρωσία και την Κίνα, καθώς οι δεσμοί τους με τις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επιδεινωθεί.
Οι τριβές είναι περισσότερο ο κανόνας παρά η εξαίρεση όταν πρόκειται για τους δεσμούς των ΗΠΑ με φίλους και συμμάχους. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες συγκρούστηκαν με το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Σοβιετική Ένωση σχετικά με τον καλύτερο τρόπο συνέχισης του πολέμου.
Διαπληκτίστηκαν με την εθνικιστική Κίνα σχετικά με τη στρατηγική της για την ήττα των κομμουνιστών κατά τη διάρκεια του κινεζικού εμφυλίου πολέμου στα τέλη της δεκαετίας του 1940- με τη Γαλλία, το Ισραήλ και το Ηνωμένο Βασίλειο σχετικά με την εισβολή τους στην Αίγυπτο κατά τη διάρκεια της κρίσης του Σουέζ το 1956- με τη Γαλλία σχετικά με τη δομή διοίκησης του ΝΑΤΟ στις δεκαετίες του 1950 και 1960- με το Νότιο Βιετνάμ στις δεκαετίες του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970 σχετικά με τη διακυβέρνηση και τη στρατιωτική στρατηγική- και με την Ιαπωνία στη δεκαετία του 1980 σχετικά με το εμπόριο.
Για περισσότερα από 50 χρόνια, η Ουάσιγκτον βρίσκεται σε αντιπαράθεση με τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ στην Ευρώπη για τις αμυντικές δαπάνες. Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας για την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003, δεν μπόρεσε να πείσει τους περισσότερους συμμάχους της να υποστηρίξουν την ενέργεια αυτή.
Το Πακιστάν είναι ίσως η επιτομή ενός δύσκολου φίλου. Για επτά δεκαετίες μετά τη δημιουργία του το 1947, η χώρα υπήρξε σημαντικός αποδέκτης της οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας των ΗΠΑ.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, το Πακιστάν βοήθησε τις Ηνωμένες Πολιτείες να περιορίσουν τη Σοβιετική Ένωση και διευκόλυνε το διπλωματικό άνοιγμα των ΗΠΑ προς την Κίνα. Μετά τη σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν το 1979, αναδείχθηκε ως ο κύριος εταίρος των Ηνωμένων Πολιτειών στη διοχέτευση όπλων στις αντισοβιετικές δυνάμεις εκεί.
Όμως η σχέση αυτή χαρακτηριζόταν συχνά από πικρές διαφωνίες σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Πακιστάν, το κακό ιστορικό του όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία και την υποστήριξή του προς τους Ταλιμπάν και την τρομοκρατία, συμπεριλαμβανομένης της υπόθαλψης του Οσάμα Μπιν Λάντεν. Ως αποτέλεσμα, το Πακιστάν έβλεπε τις Ηνωμένες Πολιτείες ως αναξιόπιστο φίλο – και οι Ηνωμένες Πολιτείες έβλεπαν το Πακιστάν περισσότερο ως πρόβλημα παρά ως εταίρο.
- Η Τουρκία προσφέρει ένα άλλο παράδειγμα μιας σχέσης μεταξύ φαινομενικά συμμάχων που έχει απογοητεύσει έντονα και τις δύο πλευρές.
- Η Τουρκία ήταν μια άγκυρα του ΝΑΤΟ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ένα κρίσιμο μέλος του συνασπισμού που επικράτησε κατά του Ιράκ κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Κόλπου και μια χώρα που κάποτε αναγγέλθηκε ως απόδειξη ότι οι χώρες με μουσουλμανική πλειοψηφία θα μπορούσαν να είναι φιλοδυτικές, δημοκρατικές και να αποδέχονται το Ισραήλ.
Αλλά η Ουάσιγκτον και η Άγκυρα έχουν επίσης έρθει σε ρήξη για τη στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στην Κύπρο -εννοεί την παράνομη τουρκική κατοχή ο κ. Χάας-, την ανεπαρκή δέσμευσή της στη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα και, τα τελευταία χρόνια, για τη φιλορωσική εξωτερική πολιτική της, τις διακρίσεις κατά των Κούρδων και τις διαμάχες με το Ισραήλ.
Όταν εξετάζει κανείς αυτή τη μακρά ιστορία των διαφορών μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και των φίλων και συμμάχων τους, προκύπτουν έξι σχετικά διακριτές τακτικές για τη διαχείρισή τους.
Ορισμένες περιλαμβάνουν καρότα, άλλες περιλαμβάνουν μαστίγια και άλλες πάλι δέχονται ότι η ανεπιθύμητη συμπεριφορά του συμμάχου δεν θα αλλάξει -ή μπορεί να αλλάξει μόνο αν αλλάξει το καθεστώς του. Δεν υπάρχει προσέγγιση που να λειτουργεί για όλες τις καταστάσεις, αλλά ορισμένες λειτουργούν καλύτερα από τις εναλλακτικές λύσεις.
Ένα από τα μέτρα είναι οι κυρώσεις, οι οποίες συνήθως θεωρούνται ως όπλα που χρησιμοποιούνται εναντίον των αντιπάλων, ωστόσο έχουν χρησιμοποιηθεί και εναντίον φίλων. Το 1956, η Ουάσιγκτον άσκησε τέτοια πίεση στη Γαλλία, το Ισραήλ και το Ηνωμένο Βασίλειο μετά την εισβολή τους στην Αίγυπτο και την προσπάθειά τους να καταλάβουν τη διώρυγα του Σουέζ.
Επέβαλε κυρώσεις κατά της Τουρκίας μετά την επέμβαση -εννοεί την άνανδρη τουρκική εισβολή- και την κατοχή της Κύπρου το 1974- κατά του Πακιστάν το 1990 για το πρόγραμμα πυρηνικών όπλων του- κατά του Ισραήλ το 1981 για τον βομβαρδισμό του πυρηνικού αντιδραστήρα Osirak του Ιράκ και το 1991 για την εγκατάσταση Σοβιετικών Εβραίων στα κατεχόμενα εδάφη- και κατά της Σαουδικής Αραβίας το 2021 για τη δολοφονία του αντιφρονούντα (και μόνιμου κατοίκου των ΗΠΑ) Τζαμάλ Κασόγκι στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη το 2018.
Ωστόσο, ούτε η απειλή ούτε η πραγματικότητα των κυρώσεων σταμάτησαν το πυρηνικό πρόγραμμα του Πακιστάν. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τις κυρώσεις που αποσκοπούσαν στον τερματισμό της κατοχής της Κύπρου από την Τουρκία.
* Ο Richard Haass (Ρίτσαρντ Χάας) είναι επίτιμος πρόεδρος του Council on Foreign Relations, ανώτερος σύμβουλος της Centerview Partners και συγγραφέας του βιβλίου “The Bill of Obligations: The Ten Habits of Good Citizens”.
https://hellasjournal.com/2024/08/i-ipa-sto-krisimo-simio-tis-diachirisis-diafonion-me-filous-ke-simmachous-i-tourkia-to-israil-ke-to-pakistan-sti-lista-i-omologia-apologia-tou-perifimou-chaas/
