Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν παραχωρεί συνέντευξη Τύπου μετά από επίσκεψη αλληλεγγύης στο Ισραήλ, στις 18 Οκτωβρίου 2023, στο Τελ Αβίβ, εν μέσω των συνεχιζόμενων μαχών μεταξύ του Ισραήλ και της παλαιστινιακής οργάνωσης Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας. – Χιλιάδες άνθρωποι, τόσο Ισραηλινοί όσο και Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί από τις 7 Οκτωβρίου 2023, αφού οι παλαιστίνιοι μαχητές της Χαμάς με έδρα τη Λωρίδα της Γάζας εισήλθαν στο νότιο Ισραήλ σε μια αιφνιδιαστική επίθεση που οδήγησε το Ισραήλ να κηρύξει τον πόλεμο στη Χαμάς στη Γάζα στις 8 Οκτωβρίου. (Φωτογραφία από Brendan SMIALOWSKI / AFP)
19 Οκτωβρίου 2023
Abdullah Bozkurt/Στοκχόλμη
Εν μέσω μιας αυξανόμενης απόκλισης απο την ισλαμιστική κυβέρνηση του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τα τελευταία χρόνια σε πολλά ζητήματα, οι Ηνωμένες Πολιτείες φαίνεται να προτίθενται να διατηρήσουν κάποια απόσταση από την Τουρκία, μια πολιτική που είχε ως αποτέλεσμα να παραγκωνίσουν την Άγκυρα από σημαντικά παγκόσμια και περιφερειακά γεγονότα.
Η πιο πρόσφατη εκδήλωση της δυσαρέσκειας της Ουάσιγκτον με τις πολιτικές της κυβέρνησης Ερντογάν ήταν εμφανής κατά τις διπλωματικές προσπάθειες των ΗΠΑ να μεσολαβήσουν για κατάπαυση του πυρός μεταξύ Χαμάς και Ισραήλ και να δημιουργήσουν έναν ανθρωπιστικό διάδρομο για την ασφαλή διέλευση αμάχων και την παροχή βοήθειας και προμηθειών στη Γάζα.
Ο Αμερικανός υπουργός Άντονι Μπλίνκεν επέλεξε να μην επισκεφθεί την Άγκυρα κατά τη διάρκεια περιοδείας σε πρωτεύουσες της Μέσης Ανατολής.
Απογοητευμένος από τον παραγκωνισμό της Τουρκίας από τις ΗΠΑ στην Shuttle Diplomacy ( στη διπλωματία και τις διεθνείς σχέσεις, Shuttle Diplomacy είναι η δράση ενός τρίτου μέρους που λειτουργεί ως ενδιάμεσος σε μια διαφορά, χωρίς άμεση επαφή των αντιδίκων), ο Πρόεδρος Ερντογάν εξέφρασε ευθέως την κριτική του προς τις ΗΠΑ. Κατηγόρησε την Ουάσιγκτον για την ανάπτυξη μιας ομάδας αεροπλανοφόρου στην ανατολική Μεσόγειο, κατηγορώντας τις ΗΠΑ ότι προετοιμάζονται για μια πιθανή σφαγή Παλαιστινίων στη Γάζα μέσω μιας τέτοιας ανάπτυξης. Επιπλέον, έβαλε άμεσο στόχο τον Blinken, επικρίνοντας τον κορυφαίο Αμερικανό διπλωμάτη για σχόλια σχετικά με την εβραϊκή καταγωγή του που έγιναν κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στο Ισραήλ.
Αν και η Τουρκία είναι ένας σημαντικός υποστηρικτής της Χαμάς στην περιοχή, και η κυβέρνηση Ερντογάν έχει σφυρηλατήσει μια στενή συμμαχία με την ηγεσία της Χαμάς, ο παραγκωνισμός της Άγκυρας μεταφέρει ένα σημαντικό μήνυμα στην περιοχή. Υποδηλώνει ότι η Ουάσιγκτον δεν ενδιαφέρεται πραγματικά να δώσει πολλά εύσημα στην Τουρκία σε αυτή την τελευταία διπλωματική εκστρατεία. Επιπλέον, δείχνει ότι η Τουρκία μπορεί να μην έχει πολλά να φέρει στο τραπέζι.
Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Joe Biden (L) και ο υπουργός Εξωτερικών Antony Blinken συμμετέχουν στην εικονική ολομέλεια της Συνόδου Κορυφής για τη Δημοκρατία με θέμα «Η Δημοκρατία εν όψει παγκόσμιων προκλήσεων» στον Λευκό Οίκο στην Ουάσιγκτον, DC, 29 Μαρτίου 2023. (Φωτογραφία Jim WATSON / AFP)
Ένα άλλο σημαντικό παράδειγμα της αποστασιοποίησης των ΗΠΑ από την κυβέρνηση του Ερντογάν ήταν όταν η Τουρκία απουσίαζε σημαντικά από τη λίστα των προσκεκλημένων σε μια διαδικτυακή σύνοδο κορυφής που επικεντρωνόταν στην προώθηση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που φιλοξενήθηκε από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους. Αυτή ήταν η δεύτερη περίπτωση κατά την οποία η Τουρκία δεν έλαβε πρόσκληση, μετά τον αποκλεισμό της από τη λίστα συμμετεχόντων για την πρώτη διαδικτυακή σύνοδο κορυφής για το ίδιο θέμα που διοργάνωσε ο Μπάιντεν τον Δεκέμβριο του 2021.
Ο παραγκωνισμός της Τουρκίας από αυτές τις συνόδους κορυφής συνέβη παράλληλα με την αυξανόμενη κριτική των ΗΠΑ κατά την τελευταία δεκαετία για την επιδείνωση της κατάστασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Τουρκίας.
Οι ετήσιες εκθέσεις του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ, γνωστές ως «Έκθεση της χώρας για τις πρακτικές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», αναφέρουν επίμονα την Τουρκία για εκτεταμένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Αυτές οι παραβιάσεις περιλαμβάνουν αυθαίρετες δολοφονίες, ύποπτους θανάτους ατόμων υπό κράτηση, εξαναγκαστικές εξαφανίσεις, περιπτώσεις βασανιστηρίων, αυθαίρετες συλλήψεις και την παρατεταμένη κράτηση δεκάδων χιλιάδων ατόμων. Αυτό περιλαμβάνει πολιτικούς της αντιπολίτευσης, πρώην βουλευτές, δικηγόρους, δημοσιογράφους, ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ακόμη και έναν υπάλληλο της αμερικανικής αποστολής.
Οι σχέσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας, δύο συμμάχων του ΝΑΤΟ, επιδεινώθηκαν σημαντικά μετά την απόκτηση από την Τουρκία ενός ρωσικού συστήματος αντιπυραυλικής άμυνας S-400 το 2016, το οποίο οι ΗΠΑ πίστευαν ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για κατασκοπεία στη δυτική άμυνα. Σε απάντηση, η Ουάσιγκτον επέβαλε κυρώσεις στην υπηρεσία αμυντικών προμηθειών της Τουρκίας και στους αξιωματούχους της το 2020.
Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (Γ) φτάνει για συνέντευξη Τύπου στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής της G20 στη Νούσα Ντούα στο τουριστικό νησί Μπαλί της Ινδονησίας στις 16 Νοεμβρίου 2022. (Φωτογραφία Goh Chai Hin / AFP)
Αναμφισβήτητα, η πιο αξιοσημείωτη περίπτωση της αποστασιοποίησης της κυβέρνησης των ΗΠΑ από την Τουρκία του Προέδρου Ερντογάν συνέβη στην Ινδονησία τον Νοέμβριο του 2022. Στον Πρόεδρο Ερντογάν δεν δόθηκε πρόσκληση σε έκτακτη συνεδρίαση ορισμένων ηγετών του ΝΑΤΟ και της G7 που πραγματοποιήθηκε στο περιθώριο της συνόδου κορυφής της G20 στο Μπαλί που συγκλήθηκε ως απάντηση σε ένα περιστατικό με πυραύλους που είχε ως αποτέλεσμα δύο θύματα κοντά στα σύνορα Ουκρανίας-Πολωνίας.
Παρά την παρουσία της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ και στο G20 και με τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό από άποψη ανθρώπινου δυναμικού εντός της συμμαχίας, ο παραγκωνισμός του Προέδρου Ερντογάν από μια τόσο σημαντική συνάντηση υπογράμμισε ένα σημαντικό επίπεδο δυσπιστίας και έλλειψη εμπιστοσύνης προς την Τουρκία μεταξύ των συμμάχων του ΝΑΤΟ.
Ήταν προφανές ότι η αυξανόμενη σχέση της Άγκυρας με τη Ρωσία, η διακριτή θέση της Τουρκίας ως του μοναδικού μέλους του ΝΑΤΟ που απέφυγε να συμμετάσχει στις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας και η εμπλοκή της στη διευκόλυνση των ρωσικών επιχειρηματικών συναλλαγών για την παράκαμψη αυτών των κυρώσεων συνέβαλαν σημαντικά στις εντάσεις μεταξύ της Τουρκίας και των συμμάχων της στο ΝΑΤΟ.
Η κυβέρνηση των ΗΠΑ αύξησε επίσης τα τιμωρητικά μέτρα κατά της Τουρκίας επιβάλλοντας κυρώσεις σε έναν αυξανόμενο αριθμό τουρκικών εταιρειών. Αυτές οι κυρώσεις επιβλήθηκαν λόγω ανησυχιών που σχετίζονται με τη Ρωσία, το Ιράν, τη Χαμάς και το Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και τη Συρία (ISIS). Επιπλέον, η Τουρκία αποβλήθηκε από το πρόγραμμα F-35 Joint Strike Fighter λόγω της αγοράς ρωσικών πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς S-400, μια συμφωνία αξίας 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Επιπλέον, οι προσπάθειες της Άγκυρας να εξασφαλίσει τον εκσυγχρονισμό του γερασμένου στόλου της F-16 και την αγορά νέων μαχητικών αεροσκαφών F-16 δεν έχουν αποφέρει θετικά αποτελέσματα μέχρι στιγμής.
Η καθυστέρηση της Άγκυρας, που παρατείνεται πάνω από ένα χρόνο, να εγκρίνει την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ στο τουρκικό κοινοβούλιο, παρά τις προηγούμενες δεσμεύσεις του Προέδρου Ερντογάν να επισπεύσει τη διαδικασία, εξακολουθεί να αποτελεί επίμαχο ζήτημα μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ. Η κυβέρνηση Ερντογάν απέτυχε να υποβάλει το πρωτόκολλο του ΝΑΤΟ για την έγκριση της ένταξης της Σουηδίας στο κοινοβούλιο πριν από τις καλοκαιρινές διακοπές. Επιπλέον, δεν έχει προβεί, ακόμη, σε καμία ενέργεια σχετικά με αυτό, ακόμη και μετά την επαναλειτουργία του κοινοβουλίου την 1η Οκτωβρίου.
Αμερικανοί πολίτες επιβιβάζονται σε πλοίο στο λιμάνι της Χάιφα για να εκκενωθούν στην Κύπρο στις 16 Οκτωβρίου 2023, εν μέσω των συνεχιζόμενων μαχών μεταξύ του Ισραήλ και της παλαιστινιακής ισλαμιστικής οργάνωσης Χαμάς. (Φωτογραφία Άρης ΜΕΣΣΗΝΗΣ / AFP)
Οι τουρκικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Συρία που στοχεύουν τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), έναν τοπικό εταίρο του αμερικανικού στρατού στην καταπολέμηση του ISIS, είναι ένα άλλο ακανθώδες ζήτημα σε διμερές επίπεδο.
Στις 12 Οκτωβρίου, ο Λευκός Οίκος ανέφερε ρητά τις στρατιωτικές ενέργειες της Τουρκίας στη βορειοανατολική Συρία ως σημαντική απειλή για την εθνική ασφάλεια και την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ.
Σύμφωνα με την ανακοίνωση, η στρατιωτική επίθεση της Τουρκίας «υπονομεύει την εκστρατεία να ηττηθείτο Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και τη Συρία (ISIS), θέτει σε κίνδυνο τους αμάχους και απειλεί περαιτέρω να υπονομεύσει την ειρήνη, την ασφάλεια και τη σταθερότητα στην περιοχή».
Αυτό σηματοδοτεί μια σημαντική αλλαγή, καθώς η κυβέρνηση των ΗΠΑ εμπλέκει άμεσα την Τουρκία στη συμβολή στην περιφερειακή αστάθεια και στην συνέχιση της παρουσίας του ISIS.
Μια άλλη ένδειξη δυσπιστίας μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ ήταν εμφανής κατά την εκκένωση Αμερικανών υπηκόων από το Ισραήλ μετά τις επιθέσεις της Χαμάς σε ισραηλινούς στόχους, προκαλώντας μια ισχυρή απάντηση από τις ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις.
Αντί να χρησιμοποιηθεί η Τουρκία, η μεταφορά των πολιτών των ΗΠΑ σε ασφαλές μέρος έγινε στην Κύπρο και την Ελλάδα.
Μέρος της αιτίας αυτής της έντασης μπορεί να είναι το έντονο αντιαμερικανικό αίσθημα στην Τουρκία, που φαίνεται να επιδεινώνεται από τη ρητορική Τούρκων αξιωματούχων. Τις τελευταίες ημέρες, η διπλωματική και στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στην Τουρκία αντιμετώπισε σημαντική πίεση και εξαγριωμένα πλήθη που διαμαρτύρονταν για τις ισραηλινές επιθέσεις σε στόχους της Γάζας και τις αυξανόμενες απώλειες αμάχων. Το προξενείο των ΗΠΑ στα Άδανα είδε άτομα να πετάνε πέτρες και βόμβες μολότοφ στον εξωτερικό τοίχο του κτιρίου, ενώ στη βάση ραντάρ του ΝΑΤΟ στην επαρχία Μαλάτια, όπου σταθμεύουν αμερικανικά στρατεύματα, υπήρξαν αντιπαραθέσεις μεταξύ θυμωμένων διαδηλωτών και αστυνομικών και χωροφυλάκων.
Μια παράλληλη αποστασιοποίηση από την Τουρκία έχει επίσης εκδηλωθεί στις σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία ουσιαστικά ανέστειλε τις ενταξιακές συνομιλίες με την Τουρκία το 2016 λόγω μη συμμόρφωσης με τα κριτήρια της Ένωσης. Επιπλέον, η ΕΕ σταμάτησε να απευθύνει προσκλήσεις στην Τουρκία για συναντήσεις Gymnich, άτυπες συγκεντρώσεις των υπουργών Εξωτερικών που πραγματοποιούνται κάθε έξι μήνες.
