Οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο «άξονας» των εχθρών τους: Μύθοι εναντίον πραγματικότητας
Από τότε που ξεκίνησε την ολοκληρωτική της επίθεση στην Ουκρανία, η Ρωσία έχει πλησιάσει περισσότερο την Κίνα, το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα. Αλλά έχουν όντως σχηματίσει έναν «άξονα;» Τα συμφέροντά τους έχουν ευθυγραμμιστεί αλλά δεν συγχωνεύονται. Δεν έχει νόημα, και μπορεί να είναι ακόμη και αντιπαραγωγικό, να αντιμετωπίζουμε αυτές τις τέσσερις χώρες, καθεμία από τις οποίες καθοδηγείται από το δικό της όραμα, ως ενιαίο συνασπισμό.
Eugene Rumer Διευθυντής και Senior Fellow, Πρόγραμμα Ρωσίας και Ευρασίας.
Η άφιξη χιλιάδων βορειοκορεατικών στρατευμάτων για να πολεμήσουν στο πλευρό του ρωσικού στρατού στο Κουρσκ έχει προσθέσει στην επικρατούσα αφήγηση ότι ένας νέος «άξονας» χωρών ενώνεται για να αντιταχθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ορισμένοι αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν χαρακτηρίσει χώρες όπως η Ρωσία, η Κίνα, η Βόρεια Κορέα και το Ιράν ως «άξονας του κακού» των τελευταίων ημερών. Οι διατυπώσεις που χρησιμοποιούνται από εξωτερικούς παρατηρητές δεν είναι λιγότερο πολύχρωμες: «ο άξονας της ανατροπής», «η Λέσχη της Κλεπτοκρατίας», ο «άξονας των ρεβιζιονιστικών δυνάμεων» ή απλώς CRINK.1
Η συμμετοχή σε αυτόν τον νέο άξονα είναι ρευστή. Εκτός από τις τέσσερις ήδη αναφερθείσες χώρες, περιστασιακά περιλαμβάνει τη Βενεζουέλα ή μερικές φορές ακόμη και τη Ζιμπάμπουε. Για να είμαστε δίκαιοι, όλες αυτές οι χώρες έχουν πολλά κοινά. Είναι αυταρχικές και διεφθαρμένες. Συμβάλλουν ή καλωδέχονται την αταξία σε διάφορες γωνιές του κόσμου, συχνά πολύ πέρα από τα σύνορά τους. Σε πολλές περιπτώσεις, προσπάθησαν να αμφισβητήσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες και να δείξουν την ανησυχία τους για την υποτιθέμενη υποστήριξη των ΗΠΑ για την ανατροπή ή την πλήρη ανατροπή των κυβερνώντων καθεστώτων τους. Έχουν κατηγορηθεί ακόμη και ότι ξεκίνησαν τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών. Η έκθεση του Ιουλίου 2024 από την Επιτροπή για την Εθνική Στρατηγική Άμυνας προειδοποιεί ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες «πρέπει να είναι προετοιμασμένες να αντιμετωπίσουν έναν άξονα πολλαπλών αντιπάλων». Αλλά είναι πραγματικά τόσο ευθυγραμμισμένες ώστε να σχηματίζουν έναν «άξονα»—έναν όρο που παραπέμπει στη συμμαχία μεταξύ της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ιαπωνίας που οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους νίκησαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο;
Ο Άξονας που Ήταν
Το πρώτο πρόβλημα με την ανανεωμένη έννοια του «άξονα» είναι ότι η αρχική τριμερής συμμαχία Γερμανίας, Ιταλίας και Ιαπωνίας δεν ήταν ποτέ τόσο ενοποιημένη όσο πιστεύεται συνήθως. Ο Philip Zelikow προσφέρει μια εξαιρετική ανάλυση της εμφάνισης και της περίπλοκης ιστορίας του αρχικού «άξονα» στην ταραχώδη και περίπλοκη γεωπολιτική της δεκαετίας του 1930. Η υπονοούμενη ποιότητα του «άξονα» ως συμμαχίας που άντεξε σε όλο τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο διαψεύδει την ιλιγγιώδη χρονολογία της προέλευσής του και την εύθραυστη φύση του.
Η επιννόηση του όρου ανήκει στον Ιταλό Μπενίτο Μουσολίνι, ο οποίος σε μια ομιλία του τον Νοέμβριο του 1936 περιέγραψε τον «άξονα» Βερολίνου-Ρώμης ως τη νέα ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής ασφάλειας.
Επίσης, τον Νοέμβριο του 1936, η Γερμανία και η Ιαπωνία υπέγραψαν το αντισοβιετικό σύμφωνο κατά της Κομιντέρν, στο οποίο προσχώρησε η Ιταλία ένα χρόνο αργότερα. Τον Μάιο του 1939, η Ρώμη και το Βερολίνο υπέγραψαν το Σύμφωνο για το Χάλυβα, μια επίσημη στρατιωτική συμμαχία μεταξύ τους.
Αλλά τον Αύγουστο του 1939, η Γερμανία και η Σοβιετική Ένωση υπέγραψαν το σύμφωνο τους μη επίθεσης, το οποίο ώθησε την Ιαπωνία να αποσυρθεί αμέσως από το Σύμφωνο κατά της Κομιντέρν. Ωστόσο, ενώθηκε με τη Γερμανία και την Ιταλία στο Τριμερές Σύμφωνο ένα χρόνο αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1940. Σε αυτή τη συμφωνία, η Ιαπωνία δεσμεύτηκε να «αναγνωρίσει και να σεβαστεί την ηγεσία της Γερμανίας και της Ιταλίας στην εγκαθίδρυση μιας νέας τάξης πραγμάτων στην Ευρώπη». Η Γερμανία και η Ιταλία υποσχέθηκαν να κάνουν το ίδιο για την ηγεσία της Ιαπωνίας στην ευρύτερη Ανατολική Ασία, και και οι τρεις δεσμεύτηκαν «να βοηθήσουν η μία την άλλη με όλα τα πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά μέσα, όταν μία από τις τρεις συμβαλλόμενες δυνάμεις δέχεται επίθεση από μια δύναμη που δεν εμπλέκεται προς το παρόν σε στον ευρωπαϊκό πόλεμο ή στη σύγκρουση Κίνας-Ιαπωνίας». Τελικά, τον Απρίλιο του 1941, η Ιαπωνία υπέγραψε το δικό της σύμφωνο μη επίθεσης με τη Σοβιετική Ένωση.
Η Γερμανία έσπασε το σύμφωνο μη επίθεσης με τη Σοβιετική Ένωση και εισέβαλε σε αυτήν στις 22 Ιουνίου 1941. Η Ιαπωνία τήρησε τη συμφωνία μη επίθεσης με τη Σοβιετική Ένωση καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα στον Στάλιν να δεσμεύσει όλους τους στρατούς του στο δυτικό μέτωπο, να σταματήσει το γερμανικό blitzkrieg στις πύλες της Μόσχας στα τέλη του 1941 και να αλλάξει το ρεύμα του πολέμου.
Το δεύτερο πρόβλημα με τη χάραξη παραλληλισμών μεταξύ του αρχικού «άξονα» και της σύγχρονης ενσάρκωσής του είναι ότι σε σύγκριση με τη δεκαετία του 1930, η τρέχουσα περίοδος είναι αξιοσημείωτα σταθερή. Οι σχέσεις ΗΠΑ-Βόρειας Κορέας δεν έχουν επιδιορθωθεί από το τέλος του πολέμου της Κορέας το 1953. Η διακοπή των σχέσεων ΗΠΑ-Ιράν είναι σχεδόν μισού αιώνα παλιά. Οι εντάσεις και οι θεμελιώδεις διαφωνίες μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας δημιουργούνται από τη δεκαετία του 1990. Και παρά τις πολυάριθμες προσπάθειες των ηγετών των ΗΠΑ και της Κίνας να επιδιορθώσουν και να σταθεροποιήσουν τη σχέση μεταξύ των δύο χωρών τους, οι εντάσεις για την Ταϊβάν αποτελούν χαρακτηριστικό της σχέσης από τη δεκαετία του 1970 και έχουν αυξηθεί με τον καιρό. Η δεκαετία του 1930 ήταν ένα καλειδοσκόπιο των ταχέως μεταβαλλόμενων σχέσεων μεταξύ και μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων εκείνης της εποχής —της Σοβιετικής Ένωσης, της Γαλλίας, της Γερμανίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιαπωνίας.
Αυτό είναι ένα σημαντικό σημείο. Από τη μία πλευρά, η σχετική σταθερότητα της τρέχουσας περιόδου υποδηλώνει ότι η ευθυγράμμιση Κίνας-Ρωσίας-Ιράν-Βόρειας Κορέας είναι πιθανό να αποτελέσει μια διαρκή πρόκληση για τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Από την άλλη πλευρά, θα μπορούσε να υποδείξει τη θεμελιώδη φύση των διαφορών μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και καθεμιάς από τις τέσσερις χώρες που φιλοδοξούν να σχηματίσουν έναν νέο «άξονα». Με αυτόν τον τρόπο, η ίδια η ιδέα της αντιμετώπισής τους ως «άξονα» θα μπορούσε να καταστεί μη παραγωγική στην καλύτερη περίπτωση και αντιπαραγωγική στη χειρότερη.
Το τρίτο πρόβλημα με την έννοια του «άξονα» είναι ότι ποτέ δεν ήταν πραγματικά μια παγκόσμια συμμαχία στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα συμφέροντα και οι φιλοδοξίες των τριών μερών ήταν περιφερειακά – τα επεκτατικά σχέδια της Ιαπωνίας στην Ασία-Ειρηνικό, η αναζήτηση της Γερμανίας για ηγεμονία στην Ευρώπη και οι φιλοδοξίες της Ιταλίας στη Μεσόγειο.
Συνδυασμός περιφερειακών συμφερόντων δεν δημιουργεί παγκόσμιους συνασπισμούς.
Ο Άξονας που δεν είναι
Πιο πρόσφατες προσπάθειες αναβίωσης της έννοιας του «άξονα» απέτυχαν σε μεγάλο βαθμό και δεν έχουν ενισχύσει σχεδόν την ασφάλεια των ΗΠΑ. Η ετικέτα «άξονας του κακού» που χρησιμοποίησε η κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους για το Ιράκ, το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα ήταν μέρος της δικαιολόγησης του πολέμου στο Ιράκ, ο οποίος προκάλεσε τεράστιες καταστροφές και εξάρθρωση σε όλη τη Μέση Ανατολή. Αυτός ο πόλεμος δεν έκανε τίποτα για να προωθήσει τους διαρκείς στόχους των ΗΠΑ για μια σταθερή Μέση Ανατολή, ένα Ιράν χωρίς πυρηνικά όπλα και ένα ασφαλές Ισραήλ.
Πράγματι, η απόφαση της κυβέρνησης Μπους να πάει σε πόλεμο με το Ιράκ ενίσχυσε ενδεχομένως ακόμη και την αποφασιστικότητα του Ιράν και της Βόρειας Κορέας να συνεχίσουν τα πυρηνικά τους προγράμματα όπλων ως το μόνο αντιστάθμισμα έναντι της απειλής που τους θέτουν οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Σήμερα, είναι δύσκολο να υποστηρίξουμε ότι το Ιράν είναι μέρος ενός παγκόσμιου συνασπισμού που αντιτίθεται στις Ηνωμένες Πολιτείες στον Ειρηνικό ή ότι η Βόρεια Κορέα ενεργεί ως σύμμαχος του Ιράν στην αντιπαράθεσή του με τις Ηνωμένες Πολιτείες στη Μέση Ανατολή.
Ακόμη και η συχνά αναφερόμενη εταιρική σχέση «χωρίς όρια» μεταξύ Ρωσίας και Κίνας έχει σαφώς πραγματικά όρια. Ένα ουσιαστικό χαρακτηριστικό αυτής της συνεργασίας είναι ότι παρά τις παγκόσμιες φιλοδοξίες της, τα βασικά συμφέροντα κάθε χώρας περιορίζονται κυρίως σε σαφώς ξεχωριστά γεωγραφικά θέατρα. Για την Κίνα, είναι η Ασία-Ειρηνικός. Για τη Ρωσία, είναι η Ευρώπη. Οι προτεραιότητές τους αλληλοσυμπληρώνονται αντί να ανταγωνίζονται μεταξύ τους, γεγονός που καθιστά τη συνεργασία τους μια πραγματική win-win. Η συνεργασία τους ενισχύεται από το γεγονός ότι και στα δύο θέατρα, ο κύριος αντίπαλος τους είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, τις οποίες θεωρούν ότι επιδιώκουν την παγκόσμια στρατιωτική υπεροχή ή ηγεμονία.
Η Κίνα πράγματι βοηθά τη Ρωσία να διεξαγάγει τον πόλεμο κατά της Ουκρανίας, αλλά μετα βίας τα καταφέρνει. Παρείχε στη Ρωσία «πολύ ουσιαστική» βοήθεια για την πολεμική της μηχανή και σε αντάλλαγμα έλαβε ρωσική τεχνολογία υποβρυχίων και πυραύλων που χρειάζεται για να ανταγωνιστεί τις Ηνωμένες Πολιτείες . Η Κίνα προσπάθησε να πλοηγηθεί προσεκτικά, αν και όχι πάντα με επιτυχία, για να αποφύγει το πλήγμα από τις κυρώσεις των ΗΠΑ. Και δεν υπήρξε ποτέ ούτε ένας υπαινιγμός ότι η Κίνα στέλνει τα στρατεύματά της για να διεξαγάγουν τον πόλεμο στην Ουκρανία μαζί με τη Ρωσία. Επιπλέον, σε περίπτωση αντιπαράθεσης μεταξύ Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών στην Ανατολική Ασία, η Ρωσία πιθανότατα θα ακολουθούσε μια προσεκτική πορεία σχεδιασμένη για να μείνει μακριά από τη σύγκρουση, πόσο μάλλον να συμμετάσχει σε αυτήν μαζί με την Κίνα.
Το γεγονός ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αποσπάσει την προσοχή της Ουάσιγκτον από την «πρόκληση βηματισμού» (pacing challenge ένας αντίπαλος που ενέχει σημαντικό κίνδυνο για την επιρροή, τη θέση και την ισχύ των ΗΠΑ, αλλά δεν αποτελεί άμεση στρατιωτική απειλή) της Κίνας συνεχίζει να ωφελεί το Πεκίνο. Η εταιρική σχέση «χωρίς όρια» μεταξύ Πεκίνου και Μόσχας φαίνεται να είναι μια ρεαλιστική, συναλλακτική σχέση με στρατηγικές συνέπειες και για τις δύο πλευρές, αλλά μια σχέση που υποκινείται από συμπληρωματικά και όχι ταυτόσημα συμφέροντα. Με κάθε μέτρο, υπολείπεται αρκετά από τον «άξονα» του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου Βερολίνου-Ρώμης. Επιπλέον, στενοί παρατηρητές της κινεζικής πολιτικής υποστηρίζουν ότι το Πεκίνο είναι «ανήσυχο» με τον απροκάλυπτο επιθετικό πόλεμο της Μόσχας. Σε ιδιωτικές συνομιλίες, οι Κινέζοι μελετητές δεν επικρίνουν απροκάλυπτα τη ρωσική πολιτική, αλλά ούτε και την υποστηρίζουν. Ορισμένοι Κινέζοι μελετητές προσπαθούν να εξηγήσουν τη βοήθεια της Κίνας στη ρωσική αμυντική βιομηχανία ως «κανονικό» εμπόριο αγαθών διπλής χρήσης που δεν διακρίνεται από το στρατιωτικό υλικό.
Αν το να υπάρχει ένας κοινός αντίπαλος αρκεί για να αποτελέσει έναν «άξονα», όπως συμβαίνει σήμερα με την Κίνα και τη Ρωσία, τότε η σχέση ΗΠΑ-Κίνας κατά τη διάρκεια μεγάλου μέρους του Ψυχρού Πολέμου ήταν επίσης «άξονας»; Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα είχαν τότε έναν κοινό αντίπαλο – τη Σοβιετική Ένωση. Η επίσκεψη του Ρίτσαρντ Νίξον το 1972 στην Κίνα άνοιξε το δρόμο για συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας με την Κίνα τις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Ωστόσο, οι δυτικοί παρατηρητές ή οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν αναφέρουν συνήθως αυτή τη σχέση ως «άξονα», είτε κατά την περίοδο του ιστορικού ανοίγματος του Νίξον με το Πεκίνο είτε αναδρομικά.
Η συνεργασία Ρωσίας-Ιράν ανήκει στην ίδια κατηγορία συναλλαγών. Με μια κληρονομιά δύσκολων, συχνά αντίπαλων σχέσεων που χαρακτηρίζονται από γεωπολιτικές εντάσεις που ξέσπασαν σε πολέμους σε πολλές περιπτώσεις, οι δύο πρώην αυτοκρατορίες βρήκαν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες κοινή αιτία να έχουν σχέσεις αντιπαλότητας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και να επιδιώκουν κοινή αντιπαράθεση στις πολιτικές των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Η Ρωσία και το Ιράν είχαν κοινό συμφέρον να σώσουν το καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ κατά τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου πολέμου. Πιο πρόσφατα, η σχέση τους ενισχύθηκε από το εντατικό αμφίδρομο εμπόριο όπλων με το Ιράν που προμηθεύει drones και βαλλιστικούς πυραύλους μικρού βεληνεκούς στη Ρωσία, σε αντάλλαγμα για βοήθεια με τεχνολογία βαλλιστικών πυραύλων, συστήματα αεράμυνας και προηγμένα μαχητικά αεροσκάφη. Ενώ η Ρωσία φέρεται να έχει λάβει χιλιάδες ιρανικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη και άλλο υλικό, δεν έχει επενδύσει τα πάντα σ αυτό (gone all-in) παραδίδοντας τα πιο προηγμένα όπλα της στο Ιράν.
Επιπλέον, η Ρωσία ανέχτηκε εδώ και πολύ καιρό και έκανε λίγα για να αποθαρρύνει τα ισραηλινά χτυπήματα κατά του Ιράν ή στόχων που υποστηρίζονται από το Ιράν στη Συρία, όπου οι στόχοι της Ρωσίας και του Ιράν κατά καιρούς διέφεραν σημαντικά. Με τον στρατό της πλήρως αφοσιωμένο στον πόλεμο κατά της Ουκρανίας και μόνο ένα μικρό στρατιωτικό αποτύπωμα στη Μέση Ανατολή, η Ρωσία δεν παρενέβη όταν το Ισραήλ πραγματοποίησε τις αεροπορικές επιδρομές του εναντίον του Ιράν τον Απρίλιο και τον Οκτώβριο του 2024.
Ούτε η Κίνα είναι πιθανό να προστρέξει σε διάσωση του Ιράν. Αγοράζει το 90 τοις εκατό των ιρανικών εξαγωγών πετρελαίου, αλλά το σενάριο να παρέμβει σε μια σύγκρουση Ισραήλ-Ιράν φαίνεται εξαιρετικά απίθανο. Και δεν αξίζει καν να αναφερθεί η πιθανότητα να παρέμβει το Ιράν στο θέατρο Ασίας-Ειρηνικού μαζί με την Κίνα ή την Κίνα σε μια σύγκρουση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ιράν.
Ίσως το πιο αξιόπιστο επιχείρημα υπέρ της θεωρίας του «άξονα» είναι η ραγδαία στρατιωτική σχέση μεταξύ Ρωσίας και Βόρειας Κορέας. Η τελευταία έχει στείλει εκατομμύρια βλήματα πυροβολικού στη Ρωσία και πιο πρόσφατα έχει στείλει αρκετές χιλιάδες στρατιώτες, για να πολεμήσουν στο πλευρό του ρωσικού στρατού στο Κουρσκ. Οι δύο χώρες έχουν υπογράψει μια αμοιβαία αμυντική συνθήκη και η Ρωσία φέρεται να έχει μοιραστεί προηγμένη στρατιωτική τεχνολογία με τη Βόρεια Κορέα. Αυτή η νέα συμμαχία μπορεί να εξηγηθεί καλύτερα ως ένα ζήτημα αναγκαιότητας για τη Ρωσία που προκαλείται από τη δυσκολία που αντιμετωπίζει να διεξάγει τον πόλεμο κατά της Ουκρανίας και την ευκαιρία που προσφέρει στη Βόρεια Κορέα να αποκτήσει πρόσβαση σε τεχνολογίες που δεν μπορεί να αναπτύξει μόνη της. Το μόνο κοινό συμφέρον που έχουν αυτά τα δύο καθεστώτα είναι η εχθρότητά τους προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και ο φόβος της κυριαρχίας των ΗΠΑ.
Από την πλευρά της, η Κίνα έχει εμπλακεί στην εμβάθυνση των δεσμών Ρωσίας-Βόρειας Κορέας. Στην Κίνα, της οποίας η καλή θέληση και η υποστήριξη είναι ουσιαστικής σημασίας τόσο για την επιβίωση της Βόρειας Κορέας όσο και για τη βιωσιμότητα της πολεμικής προσπάθειας της Ρωσίας, η είδηση της στενής σχέσης μεταξύ του Βλαντιμίρ Πούτιν και του Κιμ Γιονγκ Ουν έγινε αντιληπτή όχι μόνο χωρίς ενθουσιασμό αλλά και με ανησυχία για τις συνέπειές της για την σταθερότητα και την ασφάλεια της Βορειοανατολικής Ασίας και για τη σχέση της με τη Βόρεια Κορέα.
Όλες οι δυστυχισμένες οικογένειες…
Η έννοια του «άξονα» υπεραπλουστεύει τα συμφέροντα των ΗΠΑ στις χώρες του «άξονα» και περιορίζει τις επιλογές πολιτικής των ΗΠΑ.
Θα ήταν λάθος να αγνοήσουμε τη συρροή συμφερόντων των χωρών του «άξονα». Δεν υπάρχει αμφιβολία, για παράδειγμα, ότι αντιλαμβάνονται μια αυξημένη απειλή από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ωστόσο, η πρόσληψή τους ως παγκόσμιας συμμαχίας είναι αντιπαραγωγική στην καλύτερη περίπτωση και επικίνδυνη στη χειρότερη, διατρέχοντας τον κίνδυνο να ενισχύσει τις αντιλήψεις τους για τις δυνατότητές τους και την αυτοπεποίθησή τους.
Η προσέγγιση του «άξονα» αφήνει ελάχιστα περιθώρια για στρατηγική ενσυναίσθηση—την ικανότητα κατανόησης των αντιλήψεων και των κινήτρων των αντιπάλων.
Μοιράζονται ένα βασικό χαρακτηριστικό – τον φόβο και τις περισσότερες φορές απεχθάνονται τις Ηνωμένες Πολιτείες και τις φιλοδοξίες τους να είναι παγκόσμιοι διαμορφωτές κανόνων ή όπως το βλέπουν, τη διατήρηση της παγκόσμιας ηγεμονίας των ΗΠΑ σε μια εποχή που οι Κινέζοι και Ρώσοι διαμορφωτές πολιτικής έχουν πειστεί ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες εισέρχονται σε μια περίοδο αδυσώπητης παρακμής.
Πέρα από αυτό, η γεωγραφία και οι ιστορίες τους, ειδικά οι ιστορίες των σχέσεών τους με τις Ηνωμένες Πολιτείες, και οι πολιτικές κουλτούρες είναι απλώς πολύ διαφορετικές για να αντιπροσωπεύουν έναν συνεκτικό παγκόσμιο συνασπισμό. Η Βόρεια Κορέα πολέμησε και κόντεψε να χάσει έναν βίαιο πόλεμο με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο οποίος έληξε μόνο με ανακωχή, όχι με συνθήκη ειρήνης. Κατά την άποψη του καθεστώτος της Βόρειας Κορέας, οι Ηνωμένες Πολιτείες αποτελούν μια υπαρξιακή απειλή που μπορεί να αποτραπεί μόνο με τη βοήθεια ενός ισχυρού προγράμματος πυρηνικών όπλων και ενός οπλοστασίου. Είναι μια παρανοϊκή κοσμοθεωρία, αλλά είναι αυτή που το καθεστώς της Βόρειας Κορέας έχει αγκαλιάσει και δεν δείχνει σημάδια να την παρατήσει.
Ο ανταγωνισμός του Ιράν με τις Ηνωμένες Πολιτείες – εκτός από το γεγονός ότι περιορίζεται σε μεγάλο βαθμό σε ένα ξεχωριστό γεωγραφικό θέατρο και όχι σε παγκόσμια κλίμακα – φέρει τα βάρη μιας μακράς κληρονομιάς που περιλαμβάνει, αλλά δεν περιορίζεται σε αυτήν, την εμπλοκή των ΗΠΑ στο πραξικόπημα του 1953 που ανέτρεψε η κυβέρνηση του Μοχάμεντ Μοσαντέκ, την εισβολή του 1979 στην Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Τεχεράνη και την κατάληψή της, την κράτηση του προσωπικού των ΗΠΑ ως ομήρων, την μακροχρόνια εκστρατεία του Ιράν για άμεσες και πληρεξούσιες τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον στόχων και συμφερόντων των ΗΠΑ, την αντίθεση των ΗΠΑ στο πυρηνικό πρόγραμμα και τη γεωπολιτική περικύκλωση του Ιράν και την εχθρότητα της ιρανικής κυβέρνησης προς το Ισραήλ. Οι Ιρανοί ηγέτες, που αναμφίβολα θυμούνται τις υπηρεσίες πληροφοριών και τη στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ στο Ιράκ κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ, αντιλαμβάνονται τις Ηνωμένες Πολιτείες ως πηγή, ίσως τη μοναδική πηγή, υπαρξιακής απειλής για το καθεστώς και τη χώρα τους, που θεωρούν ότι είναι ένα και το ίδιο.
Οι σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας και ΗΠΑ-Ρωσίας μοιάζουν με συμβατικούς ανταγωνισμούς μεγάλων δυνάμεων. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν έναν κοινό αντίπαλο – την Ιαπωνία – και οι Ηνωμένες Πολιτείες παρείχαν σημαντική στρατιωτική υποστήριξη στην εθνική κυβέρνηση της Κίνας. Η Σοβιετική Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν επίσης έναν κοινό αντίπαλο στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο—τη Γερμανία—και οι Ηνωμένες Πολιτείες παρείχαν στη Σοβιετική Ένωση τεράστιες ποσότητες όπλων, εξοπλισμού και άλλης βοήθειας. Αλλά οι σχέσεις μεγάλων δυνάμεων δεν είναι στατικές. Σήμερα, η Κίνα και η Ρωσία έχουν μοναδικά περίπλοκες σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες που έχουν τις δικές τους στρατιωτικές, περιφερειακές και παγκόσμιες γεωπολιτικές, οικονομικές και ιδεολογικές διαστάσεις. Αυτές είναι πολύ πιο περίπλοκες σχέσεις από τις σχέσεις που υπάρχουν μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Βόρειας Κορέας ή του Ιράν. Ταιριάζουν επίσης περισσότερο ως προς τις δυνατότητές τους, παρουσιάζοντας μια πολύ διαφορετική πρόκληση για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το να τις συνδυάσουμε με το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα δεν έχει νόημα.
Τι πρέπει (να μην) γίνει;
Η σχέση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και των επίδοξων χωρών του «άξονα» είναι πολύ επιβαρυμένη με εχθρότητα και έχει περάσει πολύ από το μονοπάτι της σύγκρουσης για να υπάρξει μια ουσιαστική συζήτηση για διορθώσεις ή λύσεις. Είναι ένα πρόβλημα που πρέπει να το διαχειρίζεται η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ παρά να το επιλύσει.
Η προσπάθεια διαχείρισης, πόσο μάλλον επίλυσης ενός προβλήματος, με βάση μια λανθασμένη ή παραπλανητική αντίληψη σχετικά με τη φύση του θα παραβίαζε το ιδεώδες «μην κάνεις κακό» της εξωτερικής πολιτικής. Η προσπάθεια αντιμετώπισης της πρόκλησης της Κίνας, της Ρωσίας, της Βόρειας Κορέας και του Ιράν ως «άξονα» θα επιδείνωνε πιθανώς τις προκλήσεις που θέτουν στα συμφέροντα των ΗΠΑ και πιθανώς θα δημιουργήσει μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία οδηγώντας αυτές τις χώρες πιο κοντά.
Ως εκ τούτου, το πρώτο καθήκον είναι να αναγνωρίσουμε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετωπίζουν τέσσερις διακριτές προκλήσεις που είναι διαφορετικές και μοναδικές, έχουν τη δική τους προέλευση και δεν θα υποκύψουν σε λύσεις που να ταιριάζουν σε όλες.
Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτές οι χώρες δεν αποτελούν απειλή για τις Ηνωμένες Πολιτείες και/ή τα συμφέροντά τους ή ότι δεν θα εκμεταλευτούν ευξαιριακά καταστάσεις όπου μπορούν να βλάψουν ή να προωθήσουν τα συμφέροντά τους σε βάρος των Ηνωμένων Πολιτειών. Ούτε σημαίνει ότι η Ρωσία ενεργώντας ως δικηγόρος του Ιράν ή της Βόρειας Κορέας, υπερασπίζοντάς τους σε διεθνή φόρα και προστατεύοντάς τους από πιέσεις και καταναγκασμούς, δεν αποτελεί πρόβλημα για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη διεθνή κοινότητα.
Αυτές οι χώρες αποτελούν απειλή για τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Αλλά για να αντιμετωπίσουν αυτήν την απειλή, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να αναπτύξουν μεμονωμένες στρατηγικές προσαρμοσμένες στις συγκεκριμένες συνθήκες κάθε χώρας, αντί να τις φέρουν όλες στον ίδιο κοινό παρονομαστή.
Το δεύτερο καθήκον στην αντιμετώπιση αυτών των χωρών είναι να επανεξετασθεί το ιστορικό της πολιτικής των ΗΠΑ απέναντί τους και να αξιολογηθεί εάν αυτές οι προσεγγίσεις έχουν αποδώσει, έχουν παράγει θετικά αποτελέσματα και/ή αξίζει να συνεχιστούν στο μέλλον.
Η επιμονή των ΗΠΑ να εγκαταλείψει η Βόρεια Κορέα τα πυρηνικά της όπλα ή το Ιράν να εγκαταλείψει τις πυρηνικές του φιλοδοξίες έφερε κάποια θετικά αποτελέσματα; Οι προσπάθειες των ΗΠΑ να προωθήσουν τη δημοκρατία ή να καταπολεμήσουν τη διαφθορά στην Κίνα, τη Ρωσία, τη Βόρεια Κορέα ή το Ιράν οδήγησαν σε καλύτερες συνθήκες σε αυτές τις χώρες; Έχει νόημα να συνεχίσουμε να κάνουμε το ίδιο πράγμα και να περιμένουμε διαφορετικά αποτελέσματα ή ήρθε η ώρα να αλλάξετε πορεία;
Οι ηγέτες της Κίνας και της Ρωσίας βλέπουν τις Ηνωμένες Πολιτείες ως απειλή για τη σταθερότητα και την ασφάλειά τους λόγω της πολιτικής των ΗΠΑ για προώθηση της δημοκρατίας και της χρήσης οικονομικού εξαναγκασμού για να υπονομεύσουν τη σταθερότητα των αυταρχικών εγχώριων πολιτικών τους συστημάτων.
Ο κλεπτοκρατικός χαρακτήρας τους έχει επίσης αναφερθεί ως η βάση για τις κυρώσεις των ΗΠΑ εναντίον και των δύο χωρών. Βεβαίως, η διαφθορά είναι μάστιγα πολλών κοινωνιών, αλλά είναι επίσης η κόλλα που χρησιμοποιούν οι αυταρχικοί ηγέτες για να κρατούν ενωμένα τα καθεστώτα τους και, κατά την άποψή τους, η κριτική των ΗΠΑ γι’ αυτήν πλησιάζει επικίνδυνα την αλλαγή καθεστώτος.
Τους θεωρεί υποκριτικούς, καθώς παρατηρούν τον ρόλο του χρήματος στην εσωτερική πολιτική των ΗΠΑ και την επιλεκτική εφαρμογή των μέτρων κατά της διαφθοράς των ΗΠΑ στο εξωτερικό. Η επιμονή από μια διαδοχή αμερικανικών διοικήσεων και των δύο πολιτικών κομμάτων ότι οι διαφορές τους είναι με το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα και όχι με τον λαό της Κίνας ή με το καθεστώς Πούτιν, παρά με τον ρωσικό λαό, οδηγεί το Πεκίνο και τη Μόσχα στο συμπέρασμα ότι η Ουάσιγκτον είναι δεσμευμένη σε μια πολιτική αλλαγής καθεστώτος που αποκλείει σταθερές και βιώσιμες σχέσεις μαζί της, πόσο μάλλον τη διαρκή συμφιλίωση.
Η αλλαγή πορείας υπό αυτές τις συνθήκες θα σήμαινε τον εντοπισμό του τι είναι πραγματικά σημαντικό για τα συμφέροντα των ΗΠΑ και την εστίαση σε αυτό εις βάρος άλλων, λιγότερο κρίσιμων ζητημάτων. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Μπαράκ Ομπάμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες έπρεπε να παραμερίσουν τις ανησυχίες για την εσωτερική πολιτική του Ιράν προκειμένου να αντιμετωπίσουν ένα πραγματικά επείγον και επικίνδυνο πρόβλημα – το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Οι διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένου του Τζο Μπάιντεν, έχουν αφήσει στην άκρη τους ενδοιασμούς τους σχετικά με τη φύση της εσωτερικής πολιτικής της Σαουδικής Αραβίας και επικεντρώθηκαν στον ρόλο της ως παγκόσμιας ενεργειακής και χρηματοπιστωτικής υπερδύναμης και χώρας με περιφερειακό βάρος.
Αυτή η προσέγγιση —της διαφοροποίησης και όχι της συγκέντρωσης— και η εν ψυχρώ εστίαση στις κορυφαίες προτεραιότητες και συμφέροντα των ΗΠΑ δεν εγγυάται επιτυχία. Τον Ιούνιο του 2021, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν άφησε κατά μέρος τις επιφυλάξεις του για τον Πούτιν, τον οποίο είχε αποκαλέσει «δολοφόνο», και συναντήθηκε μαζί του για να αντιμετωπίσει βασικά ζητήματα της διμερούς ατζέντας. Η συνάντηση δεν απέφερε μόνιμα αποτελέσματα και ο Πούτιν ξεκίνησε τον πόλεμό του κατά της Ουκρανίας ούτως ή άλλως. Αλλά μια ενιαία πολιτική που δεν κάνει καμία προσπάθεια να κατανοήσει τα κίνητρα, τα συμφέροντα και τις αντιλήψεις των αντιπάλων μας και στοχεύει να φέρει μια διαφορετική ομάδα χωρών με πολύ διαφορετικές στρατηγικές κουλτούρες στον ίδιο – χαμηλότερο – κοινό ιδεολογικό παρονομαστή είναι μια σίγουρη συνταγή αποτυχίας.
Σημειώσεις
1 Η κοινότητα των πληροφοριών έχει αποφύγει τον όρο «άξονας» και αντ’ αυτού αναφέρθηκε στην Κίνα, τη Ρωσία και το Ιράν ως «μακροχρόνια προκλητικά καθετώτα κανόνες του διεθνούς συστήματος καθώς και την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ σε αυτό». Εναλλακτικά, η κοινότητα των μυστικών υπηρεσιών έχει περιγράψει τη Ρωσία ως «επεκτατική» ή «ενισχύουσα» τους δεσμούς της με τις άλλες τρεις χώρες.
