Μην υποτιμάτε την ανθεκτικότητα της Κίνας
Με το τεράστιο και φιλόδοξο επενδυτικό πρόγραμμα που ονομάζεται Πρωτοβουλία Ζώνη και Οδός (Belt and Road Initiative, BRI), η Κίνα θέλησε να τραβήξει τον κόσμο πιο κοντά της, καθιστώντας τον εαυτό της πολιτικό και οικονομικό κέντρο βάρους για περισσότερες από 60 χώρες στην έκταση του σχεδίου. Ωστόσο, η εγχώρια και διεθνής αντίδραση στην πρωτοβουλία έχει αυξηθεί στα πέντε χρόνια από τότε που ο πρόεδρος Xi Jinping ανακοίνωσε την έναρξή του. Οι διανοούμενοι εντός της Κίνας [1] εξέφρασαν ανησυχίες για τις σπάταλες δαπάνες και την υπερβολική έκτασή του. Αρκετές κυβερνήσεις που ήταν αρχικά ενθουσιώδεις για τις κινεζικές επενδύσεις αντιμετώπισαν λαϊκή αντίδραση για τους όρους των δανείων και τις δυνατότητες για διαφθορά. Και οι Ηνωμένες Πολιτείες συντάχθηκαν πρόσφατα με τις χώρες της Ευρώπης και της περιοχής Ινδίας-Ασίας-Ειρηνικού σε μια προσπάθεια να αντισταθούν στην κινεζική ενέργεια με ένα εναλλακτικό επενδυτικό σχέδιο.
Ένας Σριλανκέζος εργάτης σε εργοτάξιο στο λιμάνι Hambantota, στην Σρι Λάνκα, τον Μάρτιο του 2010. ANDREW CALABALLERO-REYNOLDS / REUTERS
—————————————————————–
Αντί να επεκτείνει τον «κύκλο των φίλων» της [2] και να αποκτήσει επιρροή, η Κίνα φαίνεται να έχει κάνει το αντίθετο, ωθώντας μια ομάδα δυσαρεστημένων χωρών να συγκροτηθούν για να αντισταθούν στις αρπακτικές πρακτικές της. Κάποιοι παρατηρητές [3] υποστηρίζουν ότι η κινεζική ηγεσία δεν κατανοεί την δυναμική που οδήγησε άλλες χώρες να αντισταθούν, και ότι αυτή η τύφλωση αυξάνει την πιθανότητα ότι το «σχέδιο του αιώνα» του Xi [4] σύντομα θα αποτελέσει ένα φιάσκο.
Ωστόσο, θα ήταν πρόωρο να διαγράψουμε την BRI. Το έργο παραμένει ο πυρήνας της στρατηγικής εξωτερικής πολιτικής της Κίνας. Από την εποχή του 19ου Συνέδριου του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος τον Οκτώβριο του 2017, η BRI έχει κατοχυρωθεί στην Χάρτα του κόμματος και το πόρισμά της, η «κοινότητα του κοινού μέλλοντος για την ανθρωπότητα» [5] έχει συμπεριληφθεί στο σύνταγμα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας από τον Μάρτιο του 2018. Το Πεκίνο πρόκειται να φιλοξενήσει το δεύτερο Φόρουμ Belt and Road, ένα γεγονός διεθνούς σχεδιασμού και ανταλλαγής ιδεών για αρχηγούς κρατών, τον Απρίλιο του 2019.
Επιπλέον, οι ηγέτες της Κίνας δεν έχουν εκπλαγεί από την τρέχουσα αντίσταση. Αντιθέτως, το θεώρησαν από την αρχή ως μια πιθανότητα. Η κεντρική κυβέρνηση, μακράν του να τελεί σε καθεστώς παράλυσης, πήρε μέτρα για να ανταποκριθεί: Από το τέλος του καλοκαιριού, ο Xi αντιδρά στην αντίθεση. Αυτή η διόρθωση πορείας δεν μεταβάλλει το θεμελιώδες όραμα και τους στόχους της BRI, αλλά ακολουθεί έναν πολύ γνωστό λενινιστικό κανόνα: «Αν χτυπήσεις ατσάλι, υποχώρησε˙ αν χτυπήσεις στα μαλακά, προχώρα».
Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ
Η αντίσταση στην BRI έγινε αρχικά εμφανής το 2015. Εκείνη την χρονιά, η Ινδονησία και η Ταϊλάνδη αμφότερες διέκοψαν έργα σιδηροδρόμων μεγάλης ταχύτητας που είχε αναλάβει η Κίνα, λόγω διαφορών με το Πεκίνο σχετικά με την χρηματοδότηση και την απόκτηση γης. Το 2017, το Μπαγκλαντές αποφάσισε να συνεργαστεί με την Ιαπωνία -και όχι με την Κίνα, όπως αρχικά είχε συμφωνήσει- για να κατασκευάσει το πρώτο της λιμάνι βαθέων υδάτων. Την ίδια χρονιά, το Νεπάλ ακύρωσε μια συμφωνία που είχε συνάψει με την Κίνα για την κατασκευή μιας υδροηλεκτρικής μονάδας. Και σύντομα επρόκειτο να ακολουθήσουν μεγαλύτερες οπισθοδρομήσεις.
Η κυβέρνηση της Σρι Λάνκα είχε δανειστεί πολύ από την Κίνα για να χτίσει το λιμάνι της, Hambantota. Μέχρι το τέλος του 2017, το λιμάνι δεν κατάφερε να τραβήξει κίνηση και η Σρι Λάνκα δεν μπόρεσε να πληρώσει τα χρέη της. Η κυβέρνηση της Σρι Λάνκα αποφάσισε να παραχωρήσει το λιμάνι στην Κίνα για 99 χρόνια. Η μεταβίβαση προκάλεσε παγκόσμιο συναγερμό σχετικά με τις στρατηγικές προθέσεις του Πεκίνου, μαζί με τους ισχυρισμούς ότι η Κίνα καθιέρωσε μια «παγίδα χρέους» για τις μικρότερες χώρες, οι οποίες θα περιέπιπταν όλο και περισσότερο υπό τον έλεγχό της. Οι παραλήπτες κινεζικών δανείων έδωσαν προσοχή. Τον Μάιο του 2018, ο πρωθυπουργός της Μαλαισίας, Mahathir bin Mohamad, ανακοίνωσε την πρόθεσή του να επαναδιαπραγματευτεί τις συμβάσεις της χώρας του με την Κίνα, χαρακτηρίζοντάς τις ως «άνισες συνθήκες» και «νέα εκδοχή αποικιοκρατίας». Οι Μαλδίβες, η Μυανμάρ, το Πακιστάν και η Σιέρα Λεόνε σύντομα εξέφρασαν ανησυχίες σχετικά με τα δικά τους έργα BRI και άρχισαν να επανεξετάζουν την κλίμακα και το εύρος της συνεργασίας τους με την Κίνα.
Επικριτικές αναφορές των μέσων μαζικής ενημέρωσης και ακαδημαϊκές μελέτες οδήγησαν σε μεγάλο βαθμό στη μεταβολή των αισθημάτων μεταξύ των χωρών της Ζώνης και Οδού. Η υπόθεση Hambantota, ειδικότερα, χρησίμευσε ως κλήση αφύπνισης για χώρες που φοβούνται μήπως διολισθήσουν σε μη βιώσιμο χρέος. Με μια τέτοια προειδοποιητική ιστορία, οι κυβερνήσεις είναι πιθανό να διαπραγματευτούν τις συμβάσεις της BRI με μεγαλύτερη προσοχή με το Πεκίνο. Επιπλέον, κατά την διάρκεια των δύο τελευταίων ετών, εμφανίστηκαν άλλοι δυνητικοί επενδυτές στη σκηνή: Ο Αναπτυξιακός Διάδρομος Ασίας-Αφρικής (Asia-Africa Growth Corridor), ο οποίος αποτέλεσε αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ των αφρικανικών χωρών, της Ινδίας και της Ιαπωνίας, υπεγράφη τον Μάιο του 2017˙ και αυτό το φθινόπωρο, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποκάλυψε ένα σχέδιο για επενδύσεις στις υποδομές της Ασίας. Αυτές οι εναλλακτικές θα δώσουν στις τοπικές κυβερνήσεις την δυνατότητα να διαπραγματευτούν καλύτερους όρους από όλους τους δυνητικούς δανειστές, συμπεριλαμβανομένου του Πεκίνου.
Η ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗ ΜΑΤΙΑ
Οι ηγέτες της Κίνας φαίνονται απτόητοι, κυρίως επειδή η αλλαγή στις διεθνείς αντιλήψεις δεν τους εξέπληξε. Το αντίθετο: Το Πεκίνο προέβλεψε μια αντίδραση από την αρχή. Κινέζοι ειδικοί έγραψαν εκθέσεις για εκείνους που λαμβάνουν τις αποφάσεις, προβλέποντας πολλά πιθανά εμπόδια [6], συμπεριλαμβανομένων του περίπλοκου κοινωνικοπολιτικού περιβάλλοντος των χωρών της Ζώνη και Οδός, με το οποίο η Κίνα δεν ήταν πάντα εξοικειωμένη˙ της πιθανότητας τοπικών συγκρούσεων ή τρομοκρατικών επιθέσεων που απορρέουν από το σχέδιο ή που στοχεύουν στις επενδύσεις του˙ και της κριτικής που πιθανώς θα προέρχεται τόσο από ζηλόφθονες μεγάλες δυνάμεις όσο και από απρόθυμες χώρες-αποδέκτες.
Η κινεζική ηγεσία δεν είναι αδιάφορη σχετικά με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει τώρα η BRI. Ωστόσο, η εκτίμησή της για την αντίδραση είναι πιθανότατα πιο μετρημένη από εκείνη ορισμένων Δυτικών σχολιαστών [7]. Και στον βαθμό που οι αναλυτές αναμένουν ότι το Πεκίνο θα αποτύχει να κατανοήσει τα προβλήματα, να ανταποκριθεί σε αυτά και, ως εκ τούτου, να επιτύχει τους στόχους του, η ανταπόκριση της Κίνας πιθανότατα θα διαψεύσει και τις προσδοκίες, επίσης.
Τα στάσιμα έργα που έχουν προσελκύσει την προσοχή πρόσφατα, είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας της BRI. Σύμφωνα με επίσημες κινεζικές πηγές [8], τα τελευταία πέντε χρόνια περισσότερες από 80 κινεζικές κρατικές επιχειρήσεις έχουν αναλάβει πάνω από 3.100 έργα της Belt και Road. Ακόμη και υπολογίζοντας κάποιον πληθωρισμό στους αριθμούς αυτούς, η καθαρή κλίμακα της [Πρωτοβουλίας] Belt και Road κάνει να φαίνεται πολύ μικρός ο αριθμός των αποτυχιών που έχουν έλθει στην προσοχή του κοινού. Και ορισμένες από τις χώρες που έθεσαν σχέδια σε αναμονή το 2017 έχουν ήδη επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων: Το Νεπάλ το έπραξε αφότου μια νέα κυβέρνηση ανέλαβε την εξουσία τον Φεβρουάριο του 2018˙ ο Mahathir επιβεβαίωσε ότι η χώρα του εξακολουθεί να επιθυμεί να είναι μέλος της BRI˙ και η Μυανμάρ σκοπεύει να επιτρέψει στους Κινέζους να αναπτύξουν το έργο του λιμένα Kyaukpyu, αν και σε μια πιο μικρή κλίμακα από ό, τι αρχικά φαντάζονταν.
Η ιστορία του [λιμένα] Hambantota ενέπνευσε μια τέτοια επιφυλακτικότητα που ίσως δεν πρόκειται σύντομα να αναπαραχθεί αλλού. Ωστόσο, με το λιμάνι της Σρι Λάνκα στα χέρια της, η Κίνα έχει αποκτήσει τον έλεγχο μιας από τις σημαντικότερες στρατηγικές θέσεις του Ινδικού Ωκεανού για τον επόμενο αιώνα. Από την οπτική του Πεκίνου, η συσσωρευμένη θύελλα της κριτικής μπορεί να μοιάζει με καταιγίδα σε ένα φλιτζάνι τσαγιού – εύκολα αντιμετωπίσιμη για μακροπρόθεσμα κέρδη.
Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΧΙ
Ο Xi δεν φαίνεται να μοιάζει με έναν ηγέτη που έχει την τάση να παραιτείται από τις φιλοδοξίες του εξαιτίας λίγων παραπόνων. Το σάρωμά του κατά της διαφθοράς και οι εκκαθαρίσεις πιθανών αμφισβητιών του, παρέχουν άφθονες αποδείξεις για έναν ηγέτη πρόθυμο να εξαλείψει παρά να διευθετήσει όσους δεν συμμορφώνονται. Παρόλα αυτά, η κινεζική ηγεσία δεν κωφεύει, και τα στοιχεία δείχνουν ότι πρόσφατα προχώρησε σε μια μικρή διόρθωση της πορείας, προσαρμόζοντας όχι τους στόχους της BRI αλλά τις τακτικές της.
Τον Αύγουστο του περασμένου έτους, ο Σι προήδρευσε σε ένα υψηλού επιπέδου συμπόσιο για να επισημάνει τα πέμπτα γενέθλια της Belt and Road. Κορυφαίοι αξιωματούχοι, εκπρόσωποι επιχειρήσεων και εκπρόσωποι επαρχιών δήλωσαν στον Xi ότι το σχέδιο προχωρούσε καλά: Το εννοιολογικό έργο είχε ολοκληρωθεί, και η BRI μετασχηματιζόταν σταδιακά από όραμα σε πραγματικότητα, έχοντας βγάλει ρίζες στις συμμετέχουσες χώρες και έχοντας κάνει την παρουσία της αισθητή διεθνώς. Ο Xi δεν επέμεινε τόσο στο να επανεξετάσει τα γεγονότα των τελευταίων πέντε ετών όσο στο να καθορίσει την κατεύθυνση για την επόμενη φάση του σχεδίου. Συνέκρινε το έργο που έχει ήδη επιτελεστεί με τις τολμηρές κινήσεις ενός Κινέζου ζωγράφου με ελεύθερο ύφος ζωγραφικής που ονομάζεται xieyi [9] και δήλωσε ότι είχε έρθει η ώρα της αλλαγής προς το στυλ gongbi, όπου ο ζωγράφος χαράζει με προσοχή τις οξείες λεπτομέρειες και τις λεπτές γραμμές.
Ο Xi έδωσε συγκεκριμένη καθοδήγηση για αυτό το λεπτομερές έργο. Οι ανάγκες και οι ευαισθησίες των τοπικών κυβερνήσεων και των πληθυσμών θα λαμβάνονται καλύτερα υπόψη. Τα μεγάλα διακυβερνητικά σχέδια είχαν μεγάλη επιτυχία για το ξεκίνημα της BRI, αλλά τώρα ήταν καιρός να προστεθούν έργα μικρής κλίμακας που ανταποκρίνονται στις άμεσες ανάγκες των τοπικών πληθυσμών. Για να κάνει την υπόθεση ότι η BRI θα ωφελήσει τις μάζες και όχι μόνο τις ελίτ, ο Xi ζήτησε περισσότερες ανταλλαγές μεταξύ ανθρώπων (όπως εκπαιδευτικά προγράμματα, τουρισμό, και συνεργασία στον τομέα της επιστήμης, της τεχνολογίας και του πολιτισμού). Η προπαγάνδα θα επικεντρωθεί στην θετική επίδραση των έργων της Belt και Road στην καθημερινή ζωή. Το μήνυμα της Κίνας προς τις κυβερνήσεις, ειδικά στον αποκαλούμενο «Παγκόσμιο Νότο», θα είναι να προωθηθεί ένα «δίκαιο και αμερόληπτο σύστημα διακυβέρνησης»: Ένα [σύστημα] που αντιτίθεται στον προστατευτισμό και τις προτιμησιακές εμπορικές συμφωνίες, προσφέρει απτά οικονομικά οφέλη, και υποστηρίζει τα αναπτυξιακά σχέδια των ίδιων των τοπικών χωρών.
Ο Xi κάλεσε διάφορες κινεζικές οντότητες να ανταποκριθούν στις ευθύνες τους για την επιτυχία της BRI. Δόθηκε εντολή στο Κομμουνιστικό Κόμμα να ενισχύσει την ηγεσία και την εποπτεία του, ιδίως στην εκτίμηση και τον μετριασμό του ρίσκου. Οι κινεζικές εταιρείες που λειτουργούν στο εξωτερικό πρέπει να ενεργούν ως «πρεσβευτές της BRI», διασφαλίζοντας ότι η συμπεριφορά και οι πρακτικές τους αντικατοπτρίζονται καλά στα έργα που είναι «άξια επαίνων». Τέλος, οι κινεζικές επαρχιακές κυβερνήσεις, καθεμιά από τις οποίες διεξάγει τη δική της οικονομική διπλωματία με το εγγύς εξωτερικό της, θα πρέπει να εξασφαλίζουν ότι η BRI θα συνδέεται πάλι με αυτές με το να προωθούν το έργο και να το χρησιμοποιούν για να επιτύχουν τους δικούς του αναπτυξιακούς στόχους. Κατά την προώθηση της BRI, ο Xi επέμεινε ότι «δεν υπάρχουν απλοί θεατές».
ΚΟΙΝΗ ΜΟΙΡΑ
Η πρωτοβουλία Belt and Road δεν αφορά μόνο την κατασκευή υποδομών ή ακόμη και την σπορά της οικονομικής συνεργασίας. Αντίθετα, όπως δήλωσε ο Xi κατά την διάρκεια του συμποσίου του Αυγούστου, η Κίνα θεωρεί ότι το σχέδιο δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα μέσο για την «βελτίωση του παγκόσμιου συστήματος διακυβέρνησης» και την δημιουργία μιας «κοινότητας κοινού πεπρωμένου».
Με άλλα λόγια, η Belt and Road αντικατοπτρίζει το όραμα του Πεκίνου για τον ρόλο του ως μια μεγάλη δύναμη στην κορυφή μιας κινεζοκεντρικής περιφερειακής τάξης -η οποία είναι απαλλαγμένη από τους φιλελεύθερους κανόνες, τα πρότυπα και τις αξίες που το Πεκίνο απορρίπτει ως απομεινάρια μιας άδικης και παρωχημένης τάξης υπό την ηγεσία της Δύσης. Η πρωτοβουλία βρίσκεται στον πυρήνα της υψηλής στρατηγικής του Κομμουνιστικού Κόμματος, κάτι που σημαίνει ότι η ηγεσία δεν θα την εγκαταλείψει εύκολα. Αλλά η BRI είναι επίσης ένα εργαστήριο. Έχοντας βάλει στην άκρη τη νουθεσία του Ντενγκ Σιαοπίνγκ ότι η χώρα θα πρέπει να «διατηρεί χαμηλό προφίλ» στις διεθνείς υποθέσεις, η ηγεσία του κόμματος είναι πιο ενεργητική και, σύμφωνα με τα λόγια του Xi, «πασχίζει για επιτεύγματα» [10]. Αλλά εξακολουθεί να« διασχίζει τον ποταμό με το να αισθάνεται τις πέτρες» (crossing the river by feeling the stones), άλλο ένα απόφθεγμα του Deng. Επειδή αυτή είναι η πρώτη πρωτοβουλία που έχει αναλάβει το Πεκίνο σε τόσο μεγάλη κλίμακα, η κομμουνιστική ηγεσία αντιλαμβάνεται ότι μπορεί να χρειαστεί χρόνος και προσπάθεια τόσο για το κόμμα όσο και για τον έξω κόσμο ώστε να προσαρμοστούν.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα κάνει ακριβώς αυτό. Οι Δυτικοί παρατηρητές δεν θα πρέπει να υπερ-ερμηνεύουν τα σημάδια της αντίδρασης στην Belt and Road Initiative ως προάγγελους της αποτυχίας της ούτε πρέπει να υποτιμούν την ικανότητα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας να προσαρμόζεται και να μαθαίνει. Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες μελετούν τον καλύτερο τρόπο για να υπερασπιστούν την εκδοχή τους για μια ελεύθερη και ανοιχτή διεθνή τάξη, η κινεζική ηγεσία έχει ήδη αρχίσει να κάνει την επόμενη κίνηση της.
Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2019-01-29/reports-belt-an…
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.nytimes.com/2018/06/29/business/china-belt-and-road-slows.html
[2] http://www.china.org.cn/node_7247529/content_40569136.htm
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2018-10-24/why-democracies…
[4] http://www.xinhuanet.com/english/2017-05/14/c_136282982.htm
[5] https://www.power3point0.org/2018/01/23/examining-chinas-community-of-de…
[6] https://www.nbr.org/publication/chinas-eurasian-century-political-and-st…
[7] https://www.reuters.com/article/us-marino-china-commentary/commentary-in…
[8] https://gbtimes.com/chinese-state-enterprises-undertake-over-3100-belt-a…
[9] http://www.dailyartmagazine.com/qi-baishi-chinas-master-of-the-ordinary-…
[10] http://www.imir.tsinghua.edu.cn/publish/iis/7236/20120308004022054904369/2013-9(1).pdf
Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition
