Μόνο λίγες ημέρες χρειάστηκαν οι Ταλιμπάν για να σαρώσουν το Αφγανιστάν, καταλαμβάνοντας τη μια επαρχία μέχρι την άλλη μέχρι να φτάσουν στην πρωτεύουσα Καμπούλ.
Συνάντησαν μηδαμινή αντίσταση, έχοντας απέναντί τους ένα στρατό που είχε εκπαιδευτεί από τους καλύτερους, δηλαδή Αμερικανούς στρατιωτικούς και είχε εξοπλιστεί με όπλα τελευταίας τεχνολογίας. Ήταν ένας πόλεμος χαμένος εξ αρχής, εκτιμά στη συνέντευξή του στον «Φιλελεύθερο», ο Μάνος Καραγιάννης, Reader στο Τμήμα Αμυντικών Σπουδών του King’s College London και του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, τονίζοντας πως η δημοκρατία δεν επιβάλλεται με τα όπλα. Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους όταν εισέβαλαν στη χώρα πριν από είκοσι χρόνια, δεν έλαβαν υπόψη ούτε τις πολιτικές, ούτε τις κοινωνικές ιδιαιτερότητές της. Οι Ταλιμπάν προέρχονται από τα σπλάχνα της αφγανικής κοινωνίας και γνωρίζουν καλά τις εσωτερικές διαιρέσεις και αντιπαραθέσεις της χώρας, γεγονός που τους άνοιξε διαύλους με τους φυλάρχους, οι οποίοι στην ουσία ασκούν ένα σημαντικό κομμάτι εξουσίας. «Ο αφγανικός στρατός κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος διότι δεν ήταν ποτέ πραγματικά ένας εθνικός στρατός. Ήταν ένας μισθοφορικός στρατός που δεν ήξερε για ποιους και γιατί έπρεπε να πολεμήσει», αναφέρει ο Έλληνας ειδικός.
Η κατάληψη πάντως της χώρας από τους Ταλιμπάν δημιουργεί νέα δεδομένα και το κενό που αφήνουν οι ΗΠΑ γρήγορα θα σπεύσουν να το καλύψουν άλλες χώρες. Ο αντίκτυπος της ήττας δεν είναι ακόμα εύκολο να υπολογιστεί, αλλά θα είναι μεγάλος. Το γόητρο της υπερδύναμης είχε πληγεί όπως και να το δει κανείς, τόνισε ο Μάνος Καραγιάννης, προσθέτοντας πως δεν θα αποτελέσει έκπληξη αν η πτώση του Αφγανιστάν χρησιμοποιηθεί πολιτικά και στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Όπως και να έχει, η διεθνής κοινότητα δεν θα ορθώσει ενιαία στάση απέναντι στους Ταλιμπάν. Οι δυτικές χώρες θα διστάσουν να τους δώσουν το χέρι σε επίσημες συνομιλίες και ακόμη πιο δύσκολα θα τους αναγνωρίσουν. Κίνα και Ρωσία ήδη συνομιλούν με τους αντάρτες, ενώ στάση επιφυλακής κρατούν οι γειτονικές χώρες και ειδικά το Ιράν, το Πακιστάν και η Τουρκία, που αξιολογούν την κατάσταση, προκειμένου να επωφεληθούν όσο το δυνατόν περισσότερο γίνεται.
H Ευρωπαϊκή Ένωση, πάντως, έχει ακόμη ένα λόγο να ανησυχεί, αφού είναι σχεδόν βέβαιο ότι η κρίση στο Αφγανιστάν θα αυξήσει τις μεταναστευτικές ροές προς το έδαφός της. Λαμβάνοντας υπόψη ότι καταγράφεται αύξηση της ξενοφοβίας στην Τουρκία, ο Έλληνας καθηγητής εκτιμά ότι η Άγκυρα θα κάνει ό,τι μπορεί για να αποτρέψει την είσοδο μεγάλου αριθμού προσφύγων σε τουρκικό έδαφος. Αν δεν τα καταφέρει, που είναι και το πιθανότερο σενάριο, τότε θα προσπαθήσει να επωφεληθεί από την αναταραχή που έχει προκληθεί στην περιοχή, όπως έχει κάνει και άλλες φορές στο παρελθόν. Και για άλλη μια φορά η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν φαίνεται να είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει μια νέα προσφυγική κρίση.
-Γιατί το Αφγανιστάν, μια άγονη, άγρια, υποανάπτυκτη χώρα έχει τόσο μεγάλη στρατηγική αξία, ώστε να προσελκύει τη μια ξένη δύναμη μετά την άλλη;
-Ο βασικός λόγος είναι η γεωγραφική θέση της χώρας που βρίσκεται σε ένα πολύ στρατηγικό σημείο. Το Αφγανιστάν είναι ανάμεσα στην Κεντρική Ασία, στην ινδική υποήπειρο και στην Κίνα. Η γεωγραφία καθορίζει τη μοίρα αυτής της χώρας. Ωστόσο, υπάρχουν πλέον και άλλοι λόγοι που εξηγούν το ενδιαφέρον ορισμένων ξένων δυνάμεων. Η χώρα έχει μεγάλο ορυκτό πλούτο που είναι ανεκμετάλλευτος, αλλά η αξία του υπολογίζεται σε πολλά δισ. δολάρια. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν μεγάλα κοιτάσματα λιθίου, νικελίου, κοβαλτίου, χαλκού και σιδήρου σε αρκετές περιοχές. Δεν είναι τυχαίο ότι η Κίνα προσπαθεί να οικοδομήσει μια καλή σχέση με το καθεστώς των Ταλιμπάν.
-Για ποιους λόγους το Αφγανιστάν δεν άντεξε ούτε ένα μήνα χωρίς την υποστήριξη της Δύσης και έπεσε ξανά στα χέρια των Ταλιμπάν; Ποια ήταν τα στρατιωτικά λάθη που έκαναν οι ΗΠΑ;
-Αυτό το ερώτημα θα μας απασχολεί για πολύ καιρό. Οι αφγανικές κυβερνητικές δυνάμεις είχαν εκπαιδευτεί από Αμερικανούς και ΝΑΤΟϊκούς στρατιωτικούς συμβούλους, με σκοπό τη διεξαγωγή επιχειρήσεων ανορθόδοξου πολέμου και επιχειρήσεων εναντίον ανταρτών. Δεν θεωρώ ότι οι Αμερικανοί έκαναν σοβαρά στρατιωτικά λάθη στο Αφγανιστάν. Αλλού βρίσκεται το πρόβλημα. Μην ξεχνάμε ότι ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα. Ποια ήταν τελικά η πολιτική των ΗΠΑ στη χώρα; Ο εκδημοκρατισμός και η εμπέδωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Αν ήταν αυτή η πολιτική, τότε η αμερικανική στρατιωτική στρατηγική ήταν καταδικασμένη να αποτύχει. Η δημοκρατία δεν επιβάλλεται από τις κάννες των όπλων, αλλά αναπτύσσεται μέσα από συλλογικές προσπάθειες και μαζικούς αγώνες. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη ποτέ στο Αφγανιστάν.
-Ήταν μια τρομακτικά εύκολη προέλαση, καθώς οι Ταλιμπάν δεν συνάντησαν σχεδόν καθόλου αντίσταση. Πού οφείλεται αυτό; Γιατί οι Αφγανοί δεν έτρεξαν να υπερασπιστούν τη χώρα τους;
-Η απάντηση βρίσκεται στον τρόπο λειτουργίας της αφγανικής κοινωνίας που είναι διαστρωματωμένη σε διάφορα επίπεδα. Εκτός από τις διαφορετικές εθνότητες (π.χ. Παστούν, Τατζίκοι, Χαζάρα, Ουζμπέκοι) και μουσουλμανικά δόγματα (π.χ. σουνίτες, σιίτες, ισμαηλίτες), η αφγανική κοινωνία διαιρείται σε φυλές και υποφυλές που συχνά έχουν ανταγωνιστικές σχέσεις μεταξύ τους. Ο εθνοτικός, θρησκευτικός και φυλετικός κατακερματισμός υπονομεύει διαρκώς την εθνική ενότητα και δημιουργεί συνθήκες ενός οιονεί εμφυλίου πολέμου. Οι Ταλιμπάν προέρχονται από τα σπλάχνα της αφγανικής κοινωνίας και γνωρίζουν καλά τις εσωτερικές διαιρέσεις και αντιπαραθέσεις της χώρας. Ακολούθησαν, λοιπόν, μια πολύ επιτυχημένη στρατηγική διαπραγμάτευσης με φυλάρχους και πολέμαρχους που ελέγχουν τοπικές κοινωνίες. Ο αφγανικός στρατός κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος διότι δεν ήταν ποτέ πραγματικά ένας εθνικός στρατός. Ήταν ένας μισθοφορικός στρατός που δεν ήξερε για ποιους και γιατί έπρεπε να πολεμήσει.
-Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους ξόδεψαν τρισεκατομμύρια δολάρια για να φέρουν την δημοκρατία στο Αφγανιστάν. Γιατί απέτυχαν παταγωδώς;
-Η απάντηση είναι δυστυχώς τόσο απλή που ίσως αιφνιδιάσει αρκετούς. Οι δημοκρατικές αξίες δεν μπορούν να μεταλαμπαδευτούν μέσω στρατιωτικής κατοχής. Ορισμένοι επικαλέστηκαν τα παραδείγματα της Γερμανίας και της Ιαπωνίας μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι συγκεκριμένες χώρες, όμως, δεν έχουν καμία σχέση με το Αφγανιστάν: η μεν Γερμανία είχε μια σημαντική δημοκρατική παράδοση, η δε Ιαπωνία είχε εξελιχθεί σε μια βιομηχανική χώρα από τα μέσα του 19ου αιώνα. Υπάρχει βέβαια η εσφαλμένη άποψη ότι το πρόβλημα στην περίπτωση του Αφγανιστάν είναι η μουσουλμανική θρησκεία. Για αυτό το θέμα μπορεί κάποιος να συμβουλευτεί μια πλούσια βιβλιογραφία που αποδεικνύει ακριβώς το αντίθετο (π.χ. Fatima Mernissi, Islam and Democracy). Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα χωρών με μουσουλμανική πλειονότητα που λειτούργησαν ως κοινοβουλευτικές δημοκρατίες στο παρελθόν (π.χ. Αζερμπαϊτζάν 1918-1920, Συρία 1946-1963, η Τουρκία τη δεκαετία του 1990). Σήμερα, η Τυνησία, η Μαλαισία, η Ινδονησία θεωρούνται δημοκρατίες, παρά τα προβλήματα που τις ταλανίζουν. Τα λέω όλα αυτά επειδή υπάρχει μεγάλη σύγχυση για τη σχέση του Ισλάμ με τη δημοκρατία. Από τη στιγμή που υπάρχουν πολλές διαφορετικές εκδοχές του Ισλάμ λογικό είναι να υπάρχουν και διαφορετικές αντιλήψεις περί δημοκρατίας. Να αναφέρω, επίσης, ότι ο ιμάμης Φετουλάχ Γκιουλέν, που τόσο μισεί ο Ταγίπ Ερντογάν, έχει γράψει ένα πολύ ενδιαφέρον δοκίμιο για τη δημοκρατικότητα του Ισλάμ.
-Ποια θα είναι οι συνέπειες από τη νίκη των Ταλιμπάν για την αφγανική κοινωνία;
-Το κομμάτι της κοινωνίας που έχει αποκτήσει ένα δυτικόστροφο τρόπο ζωής θα υποφέρει από την επιστροφή των Ταλιμπάν. Αρκετές γυναίκες στην Καμπούλ και σε άλλες μεγάλες πόλεις έχουν αποκτήσει μια ανεξαρτησία στη ζωή τους που πιθανότητα να τερματιστεί σταδιακά. Δεν είμαι όμως σίγουρος ότι το Αφγανιστάν μπορεί να γυρίσει είκοσι χρόνια πίσω. Οι Ταλιμπάν θα αναγκαστούν να κάνουν κάποιους συμβιβασμούς, ειδικά σε ότι αφορά το μοίρασμα της εξουσίας.
Αναταράξεις φέρνει η αποχώρηση των Αμερικανών
-Πώς διαμορφώνει το γεωπολιτικό σκηνικό η αποχώρηση των ΗΠΑ από την περιοχή; Ποιες χώρες θα σπεύσουν να καλύψουν το κενό που αφήνει πίσω της η Ουάσιγκτον;
-Κατ’ αρχάς, το Πακιστάν είναι ο μεγάλος κερδισμένος από την αποχώρηση των Αμερικανών. Ο έλεγχος του Αφγανιστάν δίνει στο Πακιστάν το στρατηγικό βάθος που χρειάζεται στην αντιπαράθεση του με την Ινδία. Το Ιράν θα επιδιώξει να διατηρήσει την επιρροή που ασκεί παραδοσιακά στο δυτικό Αφγανιστάν και την πολυπληθή σιιτική κοινότητα των Χαζάρα. Η Ρωσία μπορεί να επιχαίρει για την αποτυχία της Αμερικής, αλλά παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις. Η ενίσχυση των ρωσικών δυνάμεων στο γειτονικό Τατζικιστάν καταδεικνύει τις ανησυχίες της Μόσχας για την επόμενη μέρα.
-Ποιος είναι ο ρόλος της Τουρκίας στη νέα κατάσταση που διαμορφώνεται;
-Η σχέση Τουρκίας-Αφγανιστάν είναι πολύ παλιά και υπάρχει αμοιβαία συμπάθεια ανάμεσα στις δύο χώρες. Το Αφγανιστάν ήταν μια από τις πρώτες χώρες που αναγνώρισαν διπλωματικά την κεμαλική Τουρκία το 1923. Η Τουρκία θέλει να παίξει ένα ρόλο στην περιοχή, προκειμένου να λειτουργήσει ως διαμεσολαβητής ανάμεσα στο ΝΑΤΟ και τους Ταλιμπάν. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Άγκυρα έχει σημαντικά ερείσματα στο βόρειο Αφγανιστάν που κατοικείται από συμπαγείς τουρκογενείς πληθυσμούς, κυρίως Ουζμπέκους. Ο τοπικός πολέμαρχος Αμπντούλ Ρασίντ Ντοστούμ θεωρείται άνθρωπος της Τουρκίας και διαθέτει δική του πολιτοφυλακή.
-Ποιος θα είναι ο αντίκτυπος της ήττας των ΗΠΑ και γενικά της Δύσης στην ανταγωνιστική σχέση Ουάσιγκτον και Πεκίνου;
-Η Κίνα προς το παρόν επωφελείται από τα γεγονότα στο Αφγανιστάν για δύο λόγους.
– Πρώτον, η παρουσία των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων προκαλούσε ανησυχία στο Πεκίνο που ιστορικά πάσχει από ένα σύνδρομο πολιορκίας. Η φυγή των Αμερικανών επομένως είναι μια καλοδεχούμενη εξέλιξη για τους Κινέζους.
– Δεύτερον, το Πεκίνο βλέπει με ικανοποίηση το γόητρο των ΗΠΑ να πλήττεται από έναν πολύ μικρότερο αντίπαλο.
Η αμερικανική ήττα στο Αφγανιστάν προκαλεί ήδη ανησυχία στους συμμάχους της Ουάσιγκτον στην Άπω Ανατολή. Αναφέρομαι κυρίως στην Ταϊβάν, αλλά και άλλες χώρες της περιοχής (π.χ. Ιαπωνία, Βιετνάμ), που έχουν προβληματικές σχέσεις με το Πεκίνο.
-Τι σημαίνει η ήττα στο Αφγανιστάν για την αξιοπιστία των ΗΠΑ σε όλο τον πλανήτη; Η αποτυχία θα δυσκολέψει το έργο του Τζο Μπάιντεν τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό;
-Ο αντίκτυπος της ήττας δεν είναι ακόμα εύκολο να υπολογιστεί, αλλά θα είναι σίγουρα μεγάλος. Το γόητρο της υπερδύναμης έχει πληγεί όπως και να το δει κανείς. Ο Τζο Μπάιντεν πάντα πίστευε ότι η Αμερική έπρεπε να αποχωρήσει από το Αφγανιστάν, αλλά ο τρόπος που γίνεται είναι βεβιασμένος και προβληματικός. Είναι βέβαιο ότι οι Ρεπουμπλικανοί θα του χρεώσουν την πτώση της Καμπούλ και θα συσπειρώσουν πολλούς Αμερικανούς που νιώθουν θυμωμένοι από την επιστροφή των Ταλιμπάν. Μην ξεχνάμε ότι οι Ταλιμπάν έχουν ταυτιστεί στη συνείδηση πολλών Αμερικανών με τα γεγονότα τις 11ης Σεπτεμβρίου του 2001.
-Το Αφγανιστάν υπήρξε εκκολαπτήριο τρομοκρατικών οργανώσεων. Τι πιστεύετε πως θα συμβεί τώρα που αναλαμβάνουν τον έλεγχο της χώρας οι Ταλιμπάν;
-Είναι πολύ δύσκολο να προβλέψει κανείς την εξέλιξη των πραγμάτων στην πολύπαθη χώρα. Εκτιμώ ότι αρχικά οι Ταλιμπάν θα αποφύγουν τις στενές σχέσεις με τζιχαντιστικές οργανώσεις, όπως η Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κίνημα του Ουζμπεκιστάν. Θα είναι πολύ δύσκολο, όμως, για αυτούς να διαρρήξουν οριστικά τους προσωπικούς δεσμούς με τους συναγωνιστές τους. Τους ενώνουν πολλά και τους χωρίζουν λίγα. Σε κάθε περίπτωση, η επικράτηση των Ταλιμπάν έχει ανεβάσει το ηθικό ακραίων ισλαμιστικών στοιχείων αν κρίνουμε από τις πρώτες τους αντιδράσεις.
-Είναι εύλογες οι ανησυχίες της Δύσης ότι ενδεχομένως να υπάρχουν τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον της που θα ξεκινούν και θα οργανώνονται στο Αφγανιστάν;
Σίγουρα είναι εύλογες οι ανησυχίες, αλλά πρέπει να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας. Έχουν περάσει 20 χρόνια από τις τρομοκρατικές επιθέσεις στην Αμερική και πολλά πράγματα άλλαξαν από τότε. Η Αμερική και η Ευρώπη είναι καλύτερα προετοιμασμένες να αντιμετωπίσουν μεγάλες επιθέσεις. Βέβαια δεν μπορούν να αποτραπούν όλες οι τρομοκρατικές ενέργειες, όσα μέτρα και να πάρουν οι κυβερνήσεις. Η τρομοκρατία είναι ένα πολιτικό και κοινωνικό πρόβλημα με το οποίο πρέπει να μάθουμε να ζούμε.
Αφγανοί βλέπουν τους Ταλιμπάν με συμπάθεια
-Στο βιβλίο σας The New Political Islam: Human Rights, Democracy, and Justice που κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ το 2018, υποστηρίζετε ότι τα ένοπλα ισλαμιστικά κινήματα αναφέρονται συχνά στην κοινωνική δικαιοσύνη για να συσπειρώσουν γύρω τους κοινωνικές ομάδες. Είναι οι Ταλιμπάν μια τέτοια περίπτωση;
-Κατ’ αρχάς να σας ενημερώσω ότι σύντομα θα βγει η ελληνική μετάφραση του βιβλίου από τις εκδόσεις Παπαζήση στην Αθήνα. Αν κάποιος διαβάσει με προσοχή τις προκηρύξεις των Ταλιμπάν τα τελευταία χρόνια, θα προσέξει ότι αναφέρονται συχνά στη διαφθορά που υπάρχει στο εσωτερικό της χώρας, την καταστροφή του περιβάλλοντος και την ανύπαρκτη απονομή δικαιοσύνης. Όσο και να μας ενοχλεί να το παραδεχτούμε, υπάρχει ένας σημαντικός, πλην απροσδιόριστος, αριθμός Αφγανών που υποστηρίζουν ή έστω βλέπουν με συμπάθεια τους Ταλιμπάν. Για αυτούς όλους, η δημοκρατία του Χαμίντ Καρζάι και του διαδόχου του, Ασραφ Γάνι, είναι ταυτισμένη με τη διαφθορά και την αδικία. Οι Ταλιμπάν αυτοπαρουσιάζονται ως ένα κίνημα που θα επιβάλει την κοινωνική δικαιοσύνη που θα εδράζεται στην ισλαμική θεολογία και παράδοση. Σε μια χώρα όπου η πλειονότητα είναι βαθιά θρησκευόμενη, ένα τέτοιο μήνυμα βρίσκει πολλά ευήκοα ώτα. Δεν πρέπει να ερμηνεύουμε την κατάσταση στο Αφγανιστάν με «δυτικά» εργαλεία ανάλυσης. Μιλάμε για μια πολύ διαφορετική κοινωνία που έχει πολύ διαφορετικές αντιλήψεις. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι Αφγανοί αντιλαμβάνονται τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα με διαφορετικό τρόπο.
Η Τουρκία θα εκμεταλλευθεί την κατάσταση
-Εκτιμάτε ότι θα δούμε ξανά την Τουρκία να εργαλειοποιεί το ζήτημα της μετανάστευσης; Και κατ’ επέκταση, μπορεί η ΕΕ να διαχειριστεί μια νέα μεταναστευτική κρίση;
-Δεδομένου ότι υπάρχει αύξηση της ξενοφοβίας στην Τουρκία, εκτιμώ ότι η Άγκυρα θα κάνει ό,τι μπορεί για να αποτρέψει την είσοδο μεγάλου αριθμού προσφύγων σε τουρκικό έδαφος. Αν δεν τα καταφέρει, που είναι και το πιθανότερο σενάριο, τότε θα προσπαθήσει να επωφεληθεί από την αναταραχή που έχει προκληθεί στην περιοχή. Ο ρόλος του «διαχειριστή» των προσφυγικών ροών είναι φυσικά γνώριμος στους Τούρκους ηγέτες. Η ΕΕ δεν φαίνεται να είναι προετοιμασμένη να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά μια νέα κρίση. Μακάρι να κάνω λάθος, αλλά οι δηλώσεις των Ευρωπαίων αξιωματούχων δείχνουν ότι δεν έχουν ακόμα συνειδητοποιήσει το μέγεθος του προβλήματος.
Προς δυσμάς θα κινηθούν οι μεταναστευτικές ροές
-Τι επιφυλάσσει η επόμενη μέρα; Θα υπάρξει κάποιου είδους αναγνώριση για το καθεστώς των Ταλιμπάν; Είναι η είσοδος τους στη διεθνή πολιτική σκηνή το επόμενο βήμα;
-Αυτή φαίνεται να είναι η ηγεσία των Ταλιμπάν. Ορισμένες χώρες θα τους αναγνωρίσουν διπλωματικά, όπως για παράδειγμα το Πακιστάν, αλλά οι περισσότερες θα είναι πολύ διστακτικές. Σε ό,τι αφορά στις ευρωπαϊκές χώρες, είναι αδιανόητο να προβούν σε πλήρη αναγνώριση του νέου καθεστώτος. Δεν είναι απίθανο, όμως, να δημιουργηθούν κανάλια επικοινωνίας ανάμεσα στους Ευρωπαίους και τους Ταλιμπάν για την καλύτερη διαχείριση του προσφυγικού-μεταναστευτικού.
-Γίνεται λόγος για αύξηση των μεταναστευτικών ροών από το Αφγανιστάν. Σε ποιες χώρες θα κατευθυνθούν οι Αφγανοί πρόσφυγες;
-Είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι περισσότεροι θα κατευθυνθούν προς το Ιράν λόγω γεωγραφικής εγγύτητας και ελλιπούς φύλαξης των συνόρων. Η μεθόριος με το Τατζικιστάν φυλάσσεται καλά από ρωσικές δυνάμεις και είναι αρκετά δύσκολο για κάποιον να την περάσει. Ελάχιστοι θα πάνε στο Πακιστάν, αφού η χώρα δεν έχει δομές υποδοχής και έχει τα δικά της προβλήματα. Με λίγα λόγια, οι μεταναστευτικές ροές θα έχουν κατεύθυνση προς δυσμάς.
https://www.philenews.com/eidiseis/kosmos/article/1273132/-h-dimokratia-sto-afgnistan-den-boroyse-na-epiblithei-me-ta-opla
