Νίκος Χ. Βαρσακέλης
Καθηγητής Βιομηχανικής Πολιτικής
Τμήμα Οικονομικών Επιστημών
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
barsak@eon.auth.gr
Οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs), υιοθετήθηκαν ομόφωνα από τα κράτη- μέλη των Ηνωμένων Εθνών το 2015 ως μια καθολική πρόσκληση δράσης για τον τερματισμό της φτώχειας, την προστασία του πλανήτη και την διασφάλιση ότι όλοι οι άνθρωποι θα απολαμβάνουν ειρήνη και ευημερία έως το 2030. Στους 17 SDGs αναγνωρίζεται ότι η δράση σε έναν τομέα θα επηρεάσει τα αποτελέσματα σε άλλους και ότι η ανάπτυξη πρέπει να εξισορροπεί την κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Για κάθε στόχο προτείνονται από τον ΟΗΕ συγκεκριμένες δράσεις που πρέπει να αναληφθούν προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος.
Ας συζητήσουμε έναν από τους 17 στόχους που είναι αρμοδιότητα κυρίως της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης, τον Στόχο 11: «Δημιουργούμε ασφαλείς, προσαρμοστικές βιώσιμες πόλεις και ανθρώπινους οικισμούς, χωρίς αποκλεισμούς». Για την επίτευξη του Στόχου 11 προτείνονται δώδεκα εξειδικευμένες δράσεις –επιδιώξεις. Σύμφωνα με το εισαγωγικό κείμενο του ΟΗΕ, για τη επίτευξη των SDGs απαιτούνται δημιουργικότητα, τεχνογνωσία, τεχνολογία και οικονομικοί πόροι από όλη την κοινωνία σε διεθνές, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Για την επίτευξη του Στόχου 11, προφανώς το βάρος πέφτει στην τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση. Προβληματισμός: Εάν λάβουμε υπόψη ότι οι SDGs υιοθετήθηκαν το 2015 με χρονικό ορίζοντα το 2030, η Θεσσαλονίκη ως μητρόπολη, κατά πόσο έχει εντάξει τις δράσεις του Στόχου 11 στον στρατηγικό της σχεδιασμό; Ας συζητήσουμε πιο αναλυτικά τρεις από τις δράσεις και σε επόμενο άρθρο θα αναφερθούμε και στις υπόλοιπες. Οι τρεις αυτές δράσεις είναι:
11.1 Διασφάλιση της πρόσβασης όλων σε επαρκή, ασφαλή, προσιτή στέγαση και βασικές υπηρεσίες, και αναβάθμιση των φτωχογειτονιών.
11.2 Παροχή ασφαλών, προσιτών, προσβάσιμων και βιώσιμων συστημάτων μεταφοράς για όλους, βελτίωση της ασφάλειας των δρόμων, κυρίως μέσω της επέκτασης των δημόσιων συγκοινωνιών, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στις ανάγκες εκείνων που βρίσκονται σε ευάλωτη κατάσταση, όπως είναι οι γυναίκες, τα παιδιά, τα άτομα με αναπηρίες και οι ηλικιωμένοι.
11.β Ουσιαστική αύξηση του αριθμού των πόλεων και των ανθρώπινων οικισμών που υιοθετούν και εφαρμόζουν ολοκληρωμένες πολιτικές και σχέδια τα οποία αποβλέπουν στην κοινωνική ένταξη, στην αποδοτικότητα των πόρων, στην άμβλυνση των επιπτώσεων και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, στην ανθεκτικότητα απέναντι στις καταστροφές, καθώς και ανάπτυξη και εφαρμογή μιας ολιστικής διαχείρισης του κινδύνου καταστροφών σε όλα τα επίπεδα.
Ποιες λοιπόν είναι δράσεις που έχουν αναληφθεί από την τοπική αυτοδιοίκηση για την αναβάθμιση των φτωχογειτονιών; Αυτό που παρατηρούμε είναι η συνεχής υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος, όχι μόνο στις φτωχογειτονιές αλλά ακόμη και σε πιο κεντρικές γειτονιές. Ίσως δήμοι να ισχυριστούν για έργα που έχουν εκτελέσει σε περιοχές. Αυτά μάλλον έχουν αποσπασματικό χαρακτήρα και δεν προκύπτει ότι αποτελούν υλοποίηση στρατηγικού σχεδίου. Μια ματιά στα ετήσια τεχνικά προγράμματα των δήμων θα επιβεβαιώσει την έλλειψη στρατηγικού σχεδίου. Σε αρκετές περιπτώσεις, τα έργα αυτά μετά την κατασκευή τους εγκαταλείπονται στην τύχη τους και στους βανδαλισμούς, γεγονός που μπορεί να ερμηνευτεί ότι στόχος είναι μόνο η απορρόφηση κονδυλίων για την εργολαβική κατασκευή του έργου.
Ο αναγνώστης θα ρωτήσει τι σημαίνει στρατηγικό σχέδιο με βάση το οποίο θα επιδιωχθεί η υλοποίηση της δράσης 11.1., σε συνδυασμό με την δράση 11.2 που αφορά την παροχή ασφαλών, προσιτών, προσβάσιμων και βιώσιμων συστημάτων μεταφοράς για όλους, βελτίωση της ασφάλειας των δρόμων, κυρίως μέσω της επέκτασης των δημόσιων συγκοινωνιών, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στις ανάγκες εκείνων που βρίσκονται σε ευάλωτη κατάσταση, όπως είναι οι γυναίκες, τα παιδιά, τα άτομα με αναπηρίες και οι ηλικιωμένοι. Η απάντηση στο ερώτημα βρίσκεται στον ορισμό – διαδικασία εκπόνησης ενός στρατηγικού σχεδίου. Κατ’ αρχήν να τονίσουμε με την μεγαλύτερη δυνατή έμφαση ότι ένα στρατηγικό σχέδιο δεν αποτελεί ένα σύνολο ιδεών και προθέσεων. Στρατηγικό σχέδιο σημαίνει ανάλυση της τωρινής κατάστασης, στόχοι συγκεκριμένοι, μέσα επίτευξης των στόχων και χρονοδιάγραμμα. Ας το δούμε πιο αναλυτικά.
Στο πρώτο στάδιο πρέπει να γίνει καταγραφή του προβλήματος που καλείται να επιλύσει το στρατηγικό σχέδιο. Με άλλα λόγια για το πρόβλημα του αστικού περιβάλλοντος απαιτείται πλήρης και αναλυτική καταγραφή της κατάστασης σε όλο τον αστικό ιστό και ειδικά σε γειτονιές στόχος, τις φτωχογειτονιές. Για παράδειγμα, καταγραφή πληθυσμού, τετραγωνικά μέτρα ανά κάτοικο, πυραμίδα πληθυσμού, κατανομή της οικονομικής δραστηριότητας, οδικό δίκτυο, ελεύθεροι χώροι, σχολεία, κλπ. Καταγραφή πεδίου. Δεν είναι δυνατόν να σχεδιάζει η τοπική αυτοδιοίκηση, και όχι μόνο, χωρίς να γνωρίζει τι ακριβώς υπάρχει σε μια περιοχή, πόλη ή γειτονιά. Δεν είμαι και τόσο σίγουρος κατά πόσο οι δήμοι γνωρίζουν ακριβώς τι συμβαίνει στην πόλη τους σε επίπεδο γειτονιάς. Παλαιότερα έπεσε στα χέρια μου πολεοδομική μελέτη που πρότεινε την οδό Μοναστηρίου ως δρόμο κατοικίας!
Στο δεύτερο στάδιο τίθενται οι συγκεκριμένοι στόχοι και ο χρονικός ορίζοντας που πρέπει να επιτευχθούν για την υλοποίηση του σχεδίου. Στην περίπτωση του στόχου 11 οι στόχοι θα πρέπει να είναι ποσοτικοί. Για παράδειγμα πράσινο ανά κάτοικο, οδικό δίκτυο ανά κάτοικο, αύξηση των τετραγωνικών μέτρων ανά κάτοικο, ανάπτυξη της οικονομικής δραστηριότητας, θέσεις απασχόλησης, ποσοστό ανεργίας, κλπ. Συγκεκριμένοι ποσοτικοί στόχο. Όχι γενικότητες. Έτσι ώστε να μπορεί να εκτιμηθεί η επιτυχία ή αποτυχία της πολιτικής που υπηρετεί το στρατηγικό σχέδιο.
Στο τρίτο στάδιο περιλαμβάνονται οι δράσεις που πρέπει να αναληφθούν προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι στον συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα που έχει τεθεί. Τίθενται τα κρίσιμα χρονικά σημεία, κλπ.
Στο τέταρτο στάδιο περιλαμβάνονται τα μέσα που είναι αναγκαία για την ανάληψη των δράσεων. Αναλύονται οι πιθανές αδυναμίες, όπως για παράδειγμα η χρηματοδότηση, το γραφειοκρατικό περιβάλλον. Καταρτίζονται μέθοδοι για την υπέρβαση των όποιων αδυναμιών. Τέλος σχεδιάζονται οι περιπτώσεις αναπροσαρμογής δράσεων στις περιπτώσεις ανυπέρβλητων χρονικά αδυναμιών.
Στο τελευταίο στάδιο ξεκινά η υλοποίηση του σχεδίου μέσω των διαδικασιών που ορίζει το νομοθετικό πλαίσιο.
Και βέβαια το στρατηγικό σχέδιο θα πρέπει να βασίζεται στην φιλοσοφία της δράσης 11.3 που αφορά την βιώσιμη αστικοποίηση για όλους, χωρίς αποκλεισμούς, με συμμετοχικό, ολοκληρωμένο και βιώσιμο σχεδιασμό και διαχείριση των ανθρώπινων οικισμών.
Οι νέες δημοτικές αρχές της πόλης ας αφήσουν για λίγο τα καθημερινά, που ασφαλώς έχουν μεγάλη σπουδαιότητα για τον πολίτη, και να δουν την μεγάλη εικόνα, όπως αυτή διαγράφεται από τον στόχο 11. Οι δράσεις που αφορούν τον στόχο αυτό θα βελτιώσουν μόνιμα την ποιότητα της ζωής των δημοτών, σε σχέση με τις αποσπασματικές δράσεις που αναλαμβάνουν οι δήμοι για την καθημερινότητα. Βέβαια, δεν μπορεί να είναι κάποιος αισιόδοξος όταν εννέα χρόνια μετά την υιοθέτηση των SDGs η συζήτηση γι’ αυτούς στην πόλη μας είναι σχεδόν ανύπαρκτη.
