Yeghia Tashjian 30 Δεκεμβρίου 2022
Photo Credit: The Cradle
Νότιος Καύκασος: Μια μάχη θελήσεων και διαδρόμων
Το Αζερμπαϊτζάν και η Τουρκία “πυροβολούν” για να δημιουργήσουν τον «διάδρομο Ζανγκεζούρ», που σημαίνει άμεση σύγκρουση με τα συμφέροντα του Ιράν και της Αρμενίας, καθώς συνεπάγεται τον αποκλεισμό του διαδρόμου του Λατσίν – σανίδας σωτηρίας για τους Αρμένιους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Στις 12 Δεκεμβρίου, με το πρόσχημα του περιβαλλοντισμού, δεκάδες υποστηριζόμενοι από το κράτος «οικολόγοι ακτιβιστές» από το Αζερμπαϊτζάν απέκλεισαν τον μοναδικό χερσαίο διάδρομο που συνδέει την Αρμενία με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Ο αποκλεισμός δημιούργησε μια ανθρωπιστική κρίση για τους 120.000 Αρμένιους που ζουν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αποκόπτοντάς τους από τον έξω κόσμο. Δεν είναι η πρώτη φορά που το Μπακού κάνει μια τέτοια προκλητική ενέργεια. Το Αζερμπαϊτζάν πιέζει εδώ και καιρό για τη δημιουργία του «διαδρόμου Ζανγκεζούρ» για να συνδεθεί με την στενό σύμμαχό του Τουρκία μέσω της νότιας Αρμενίας, αποκόπτοντας έτσι τα στρατηγικά σύνορα Αρμενίας-Ιράν.
Η Τεχεράνη αντιτάχθηκε σε αυτό το σχέδιο και έχει συμμετάσχει σε στρατιωτικές ασκήσεις στα σύνορά της με το Αζερμπαϊτζάν. Τον Οκτώβριο, οι Ιρανοί άνοιξαν ένα προξενείο στην πόλη Καπάν στη νότια Αρμενία ως προειδοποίηση προς το Μπακού και τους περιφερειακούς του συμμάχους.
Αποκλεισμός του διαδρόμου του Λατσίν
Παρόλα αυτά, το Αζερμπαϊτζάν, με την υποστήριξη της Τουρκίας, συνέχισε να επιδιώκει τον στόχο του, ο οποίος περιλάμβανε το κλείδωμα του δρόμου όπου σταθμεύουν Ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις στον διάδρομο Λατσίν που συνδέει την Αρμενία με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Χάρτης των ζωνών σύγκρουσης Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας (Φωτογραφία: The Cradle)
Τον Ιούλιο του 2022, το Μπακού τροποποίησε ένα συμβόλαιο με τη βρετανική εταιρεία Anglo Asian Mining PLC, μεταβιβάζοντας στην εταιρεία τρεις νέες εγκαταστάσεις εξόρυξης εντός του Αζερμπαϊτζάν. Μία από αυτές τις περιοχές βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της περιοχής Martakert του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, μια περιοχή πλούσια σε ορυχεία χρυσού, χαλκού και αργύρου.
Ο αρμενικός πληθυσμός του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αντέδρασε στις προσπάθειες του Αζερμπαϊτζάν να στείλει ομάδες παρακολούθησης, πιστεύοντας ότι η κίνηση θα έδινε στο Μπακού τον έλεγχο της οικονομίας της περιοχής και τελικά θα οδηγούσε στην προσάρτησή του. Σε αντίποινα, το Μπακού έστειλε «περιβαλλοντολόγους» να μπλοκάρουν τον μοναδικό διάδρομο που συνδέει την Αρμενία με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης εντόπισαν κρατικούς υπαλλήλους του Αζερμπαϊτζάν ανάμεσα σε μερικούς από αυτούς τους «περιβαλλοντολόγους» που προσπαθούν περιοδικά να προκαλέσουν τις ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις. Ο αποκλεισμός έχει προκαλέσει ανθρωπιστική καταστροφή στην περιοχή, με χιλιάδες πολίτες να μην έχουν πρόσβαση σε βασικές ανάγκες, όπως φάρμακα και τρόφιμα, μέσω του μοναδικού δρόμου που τους συνδέει με τον έξω κόσμο.
Επιδεινώνοντας τις εντάσεις, η Anglo-Asian Mining έστειλε επιστολή σε κορυφαίους διεθνείς οργανισμούς και κράτη απαιτώντας να σταματήσει η «παράνομη εκμετάλλευση» των ορυχείων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ από τους Αρμένιους. Και όμως η Μόσχα συνεχίζει να παίρνει παθητική θέση, παρά το γεγονός ότι είναι ένα μέρος το οποίο βρίσκεται στο στόχαστρο στη μάχη σώμα με σώμα.
Η Μάχη των Διαδρόμων
Ο αποκλεισμός του διαδρόμου του Λατσίν δεν προκάλεσε έκπληξη, καθώς συζητήθηκε ανοιχτά στα μέσα ενημέρωσης του Αζερμπαϊτζάν.
Η μόνη έκπληξη ήταν η αδυναμία της Ρωσίας να επιλύσει την κρίση. Νωρίτερα αυτό το μήνα, ο υπουργός Άμυνας της Τουρκίας Χουλουσί Ακάρ κάλεσε την Αρμενία να «αδράξει την ευκαιρία και να ανταποκριθεί θετικά στις ειρηνευτικές εκκλήσεις της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν» κατά τη διάρκεια κοινών στρατιωτικών ασκήσεων με το Αζερμπαϊτζάν κοντά στα ιρανικά σύνορα.
Σχολίασε επίσης τον «διάδρομο Zangezur», υποστηρίζοντας ότι ήταν «ειλικρινής επιθυμία» του Μπακού να αποκαταστήσει τις συνδέσεις στην περιοχή και να διασφαλίσει «μια συνολική εξομάλυνση σε όλη την περιοχή, συμπεριλαμβανομένων των σχέσεων μεταξύ Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας και Τουρκίας-Αρμενίας». Ο Ακάρ υποσχέθηκε επίσης ότι η Τουρκία θα συνεχίσει να υποστηρίζει τη «δίκαιη υπόθεση» του Αζερμπαϊτζάν κατά της Αρμενίας.
Αλλά τη δεύτερη μέρα των διαδηλώσεων που οργάνωσε το Αζερμπαϊτζάν και τον αποκλεισμό στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, τα μέσα ενημέρωσης του Αζερμπαϊτζάν κατέστησαν σαφείς τις προθέσεις τους.
Ζήτησαν την αντικατάσταση του διοικητή της ρωσικής ειρηνευτικής αποστολής στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, Αντρέι Βολκόφ, και την μεταφορά του ελέγχου του διαδρόμου του Λατσίν στο Αζερμπαϊτζάν, μαζί με την «πλήρη αποκατάσταση της κυριαρχίας του Αζερμπαϊτζάν στα εδάφη υπό τον έλεγχο. των ειρηνευτικών δυνάμεων».
Ορισμένοι ακτιβιστές του Αζερμπαϊτζάν ζήτησαν επίσης την απομάκρυνση των ρωσικών δυνάμεων και την αντικατάστασή τους με δυνάμεις υπό την εντολή του ΟΗΕ.
Απομάκρυνση Ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων
Δεν είναι σαφές εάν το ίδιο το Μπακού είναι διατεθειμένο να χρησιμοποιήσει αυτήν τη γλώσσα και να απαιτήσει την απομάκρυνση και την αντικατάσταση των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων. Σύμφωνα με ορισμένους εμπειρογνώμονες του Αζερμπαϊτζάν, το Μπακού είναι, επί του παρόντος, κατά της αποχώρησης των Ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων με τη βία, καθώς αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει
στην προσάρτηση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και στην εθνοκάθαρση των Αρμενίων Χριστιανών, κάτι που θα μπορούσε να αμαυρώσει την εικόνα του Προέδρου Ιλχάμ Αλίεφ στη Δύση και ενδεχομένως να οδηγήσει στις οικονομικές κυρώσεις ΗΠΑ-ΕΕ.
Αντίθετα, το Μπακού προτιμά να παραμείνουν οι Ρώσοι, αλλά με περιορισμένη ιδιότητα.
Είναι πιο εύκολο για το Αζερμπαϊτζάν να αντιμετωπίσει μια αδύναμη Ρωσία, παρά τους Ευρωπαίους, καθώς είναι εξοικειωμένο με τη «ρωσική νοοτροπία», λέει ένας ειδικός. Αυτό υποδηλώνει ότι το Αζερμπαϊτζάν μπορεί να προτιμήσει να συνεχίσει να χρησιμοποιεί τον διάδρομο του Λατσίν ως εργαλείο για διαπραγματεύσεις με τη Μόσχα, αντί να διακινδυνεύσει την απομάκρυνση των ρωσικών δυνάμεων.
Ένας άλλος ειδικός του Αζερμπαϊτζάν συμφώνησε ότι η τρέχουσα κρίση είναι ουσιαστικά μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Ρωσίας – ότι η τελευταία δεν είναι σε θέση να εκπληρώσει την «ειρηνευτική αποστολή» της και να εμποδίσει τους «Αρμένιους του Καραμπάχ να εκμεταλλευτούν τους φυσικούς πόρους στην περιοχή».
Αλλά υποστηρίζει επίσης ότι η κρίση αφορά λιγότερο την εξόρυξη και την εκμετάλλευση των πόρων και περισσότερο την πίεση προς τους Ρώσους να ανοίξουν τον «διάδρομο Zangezur», που συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα του Ναχιτσεβάν και βρίσκεται στα στρατηγικά σύνορα του Ιράν με την Αρμενία.
Σύμφωνα με τον εμπειρογνώμονα, «το Αζερμπαϊτζάν θέλει πρόσθετες εγγυήσεις ότι θα έχει μια ασφαλή σύνδεση με την Τουρκία, με αντάλλαγμα την ασφαλή σύνδεση του Καραμπάχ με την Αρμενία».
Η ιστορία γίνεται πιο περίπλοκη. Τον Δεκέμβριο, τα ΜΜΕ του Αζερμπαϊτζάν κατηγόρησαν τους Αρμένιους ότι προσκάλεσαν Ιρανούς στρατιωτικούς εμπειρογνώμονες να εκπαιδεύσουν τις δυνάμεις αυτοάμυνας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Οι αναφορές υποστηρίζουν ότι Ιρανοί διέσχισαν τον διάδρομο του Λατσίν και εισήλθαν στα εδάφη που ελέγχονται από Ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις.
Παρά τις συνεχείς κραυγές και τις προκλήσεις του Μπακού, φαίνεται ότι στόχος του Αζερμπαϊτζάν δεν είναι να απομακρύνει ή να αντικαταστήσει πλήρως τους Ρώσους ειρηνευτές, αλλά μάλλον να ελέγξει την αποστολή τους, να παρακολουθήσει τη διέλευση στο διάδρομο του Λατσίν και να χρησιμοποιήσει τον διάδρομο ως κάρτα πίεσης στο Ερεβάν για να ανοίξει ” διάδρομος» στο Syunik που συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με την Τουρκία.
Ως εκ τούτου, από την προοπτική του Αζερμπαϊτζάν, το μέλλον του διαδρόμου του Λατσίν είναι πλέον συνδεδεμένο με τη μοίρα του «διαδρόμου Ζανγκεζούρ».
Η θέα από την Τεχεράνη
Σύμφωνα με τον Δρ. Ehsan Movahedian, ερευνητή και εκπαιδευτή στο Πανεπιστήμιο Allameh Tabataba’i της Τεχεράνης, «η Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν αναζητά μια νέα περιπέτεια στην περιοχή του Καυκάσου και αυτό το ζήτημα απαιτεί διπλωματικά βήματα από την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν και θα πρέπει να προειδοποιηθούν οι στρατιωτικές αρχές (στην Τεχεράνη)».
Ένα ιρανικό μέσο ενημέρωσης υποστηρίζει ότι αν πέσει το Στεπανακέρτ (πρωτεύουσα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ):
«ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΦΑΝΤΑΣΤΟΥΝ ΔΥΣΑΡΕΣΤΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΝΟΤΙΟΥ ΚΑΥΚΑΣΟΥ ΚΑΙ ΤΙΣ ΓΥΡΩ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΟΥ, ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΙΡΑΝ. Η ΑΡΣΗ ΕΝΟΣ ΕΜΠΟΔΙΟΥ ΟΠΩΣ ΤΟ ΝΑΓΚΟΡΝΟ-ΚΑΡΑΜΠΑΧ ΑΝΟΙΓΕΙ ΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΚΑΤΟΧΗ ΑΡΜΕΝΙΚΩΝ ΕΔΑΦΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΧΑΡΤΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΑ ΓΙΑ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΟ ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΟ ΙΡΑΝ.
Ο αναλυτής, Mohammad Hossein Masumzadeh, λέει ότι η μόνη λύση για να σταματήσει η επιθετικότητα του Αζερμπαϊτζάν «είναι τα επιθετικά μέτρα αντί της αμυντικής προσέγγισης που διέπει την περιφερειακή πολιτική της χώρας προκειμένου να αποφευχθούν ανεπανόρθωτοι κίνδυνοι».
Ορισμένοι Ιρανοί εμπειρογνώμονες και πρώην διπλωμάτες πιστεύουν ότι οι εξελίξεις στον Νότιο Καύκασο σχετίζονται με τις εσωτερικές εξελίξεις στο Ιράν, όπου πολλοί Αζέροι, με την υποστήριξη της Άγκυρας και του Μπακού, έχουν αποσχιστικές φιλοδοξίες να διαλύσουν το κράτος εκ των έσω.
Το Ιράν ανησυχεί ότι η εξάπλωση της τουρκικής επιρροής στα βόρεια σύνορά του θα μπορούσε να επηρεάσει την εσωτερική του πολιτική στο μέλλον, καθώς το Αζερμπαϊτζάν ζήτησε ανοιχτά «ενοποίηση του Νότιου Αζερμπαϊτζάν (βόρειο Ιράν) με τη Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν».
Δεν φαίνεται να είναι κενές περιεχομένου οι απειλές. Στις 29 Νοεμβρίου, ιδρύθηκε στην Ελβετία ο «Οργανισμός για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Νοτίου Αζερμπαϊτζάν», ανακοινώνοντας ότι θα υποβάλει έγγραφα και πληροφορίες σε διεθνείς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένου του ΟΗΕ, σχετικά με τα «δικαιώματα του ανθρώπου στην επαρχία του Αζερμπαϊτζάν του Ιράν “.
Στις 2 Δεκεμβρίου, ο εκπρόσωπος του «Νότιου Αζερμπαϊτζάν» στον ΟΗΕ, Araz Yurdseven, υπερασπίστηκε την ιδέα της ανεξαρτησίας του «Νότιου Αζερμπαϊτζάν» και κατηγόρησε το Ιράν ότι διέπραξε «δολοφονίες κατά των Ιρανών Αζέρων».
Η περιοχή οδεύει προς νέα κλιμάκωση;
Είναι ενδιαφέρον ότι πολλοί Ευρωπαίοι και Αζερμπαϊτζανοί εμπειρογνώμονες θεώρησαν την άρνηση του Αρμένιου πρωθυπουργού Νικόλ Πασινιάν να υπογράψει το τελικό έγγραφο της Οργάνωσης Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO) ως ένδειξη ρωσικής αδυναμίας, χαρακτηρίζοντάς το «ένα πρωτοφανές γεγονός που δεν είχε ξανασυμβεί».
Ο CSTO είναι μια ευρασιατική στρατιωτική συμμαχία που αποτελείται από έξι μετασοβιετικά κράτη, τα οποία περιλαμβάνουν την Αρμενία, τη Ρωσία, τη Λευκορωσία, το Καζακστάν, το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν.
Υπάρχουν ανησυχίες ότι η περιοχή μπορεί να οδηγηθεί προς μια νέα κλιμάκωση. Το Αζερμπαϊτζάν προσκάλεσε πρόσφατα τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη F-16 στην περιοχή, η οποία θεωρείται ως προετοιμασία για σύγκρουση. Η τελευταία φορά που το Μπακού κάλεσε τα τουρκικά αεροσκάφη ήταν το 2020, εβδομάδες πριν από τον πόλεμο με την Αρμενία.
Το Αζερμπαϊτζάν πιέζει επίσης τη Ρωσία να επαναδιαπραγματευτεί τους όρους της τριμερούς δήλωσης της 10ης Νοεμβρίου 2020, η οποία αναφέρει ότι μόνο οι Ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις είναι υπεύθυνες για τον έλεγχο του διαδρόμου του Λατσίν.
Το Αζερμπαϊτζάν συνδέει τον αποκλεισμό του διαδρόμου του Λατσίν με το άνοιγμα του διαδρόμου του Ζανγκεζούρ.
Εάν η Ρωσία συμφωνήσει σε αυτές τις παραχωρήσεις, θα μπορούσε να οδηγήσει στην απομόνωση της Αρμενίας, να απειλήσει την εδαφική της ακεραιότητα και να μπλοκάρει τα ιρανικά στρατηγικά σύνορα.
Αυτό θα μετατόπιζε επίσης την περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων προς την Τουρκία, καθώς το Ιράν κινδυνεύει να δράσει μόνο του ενάντια στις παντουρκικές φιλοδοξίες Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν, οι οποίες θα μπορούσαν τελικά να απειλήσουν τα συμφέροντα εθνικής ασφάλειας του Ιράν τόσο σε περιφερειακό όσο και σε εσωτερικό επίπεδο.
Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα εκείνες του The Cradle.
Yeghia Tashjian
