ΝΑΤΟ: Το αμφίρροπο παιχνίδι του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν

Μετάφραση και επεξεργασία : Αλκης Καλλιαντζίδης

Φωτογραφία:Ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (αριστερά) με τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στην έδρα του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες στις 14 Ιουνίου 2021. PATRICK SEMANSKY / AFP

(OTAN : le jeu ambigu de Recep Tayyip Erdogan)

Εν όψει της σημερινής έναρξης (28-6-2022) της κρίσιμης Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ισπανία, έχουν γραφτεί πολλά σχετικά άρθρα από διάφορους ειδικούς και μη. Σας προτείνω να διαβάσουμε και την παρακάτω προσέγγιση της Marie Jégo, έγκυρης ανταποκρίτριας στην Κωνσταντινούπολη της εφημερίδας Le Monde που δημοσιεύθηκε στις 27-6-2022.

Ενώ η δημοτικότητά του και του κόμματός του ΑΚΡ βρίσκονται σε ιστορικό χαμηλό στις δημοσκοπήσεις και η οικονομία της χώρας βρίσκεται σε κακή κατάσταση, ο Τούρκος πρόεδρος ποντάρει στη διπλωματία του, αυξάνοντας το πλειοδοτικό τίμημα για τη διεύρυνση της Συμμαχίας με τη Σουηδία και τη Φινλανδία.

Ένταση με την Ελλάδα, απειλή νέας επίθεσης στη βόρεια Συρία, προβληματικό παιχνίδι με τη Ρωσία, άρνηση να δοθεί το πράσινο φως στη Σουηδία και τη Φινλανδία να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συνεχίζει να παίζει τον ανακατωσούρα αυξάνοντας το τίμημα στον πλειστηριασμό μέσα στο διατλαντικό στρατόπεδο, του οποίου ξεκινάει σήμερα, Τρίτη 28 Ιουνίου, η σύνοδος κορυφής, στη Μαδρίτη.

Η διεύρυνση της Ατλαντικής Συμμαχίας στις δύο σκανδιναβικές χώρες, που παρουσιάστηκε αρχικά ως απλή τυπική διαδικασία, μπλοκάρεται διαρκώς από τον Τούρκο πρόεδρο, προφανώς χωρίς να βιάζεται να βάλει τέλος στην κρίση που έχει προκαλέσει.

Οι συνομιλίες βρίσκονται σε αδιέξοδο. Η Άγκυρα διατηρεί το βέτο της, καθώς δεν βλέπει «καμία απτή πρωτοβουλία από τη Σουηδία που θα μπορούσε να μετριάσει τις ανησυχίες της», σύμφωνα με τα σχόλια που έκανε στη Σουηδή πρωθυπουργό Magdalena Andersson σε τηλεφωνική συνομιλία τους το Σάββατο 25 Ιουνίου.

Επίβλεψη του αντιτρομοκρατικού αγώνα στην Ευρώπη

Η Τουρκία, ο ανατολικός πυλώνας της Συμμαχίας, δεν εγκαταλείπει τίποτα από τις απαιτήσεις της. Αυτές είναι «νόμιμες», επανέλαβε ο Jens Stoltenberg, Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού, μετά τις συνομιλίες που διεξήχθησαν στις Βρυξέλλες στις 20 Ιουνίου 2022 μεταξύ του Ibrahim Kalin, του διπλωματικού συμβούλου του Τούρκου Προέδρου, και εκπροσώπων της Σουηδίας και της Φινλανδίας.

Αυτές οι χώρες διατάσσονται να σταματήσουν την υποστήριξή τους στους Κούρδους «τρομοκράτες» του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK, αυτονομιστικό), τους Κούρδους μαχητές YPG (Μονάδες Προστασίας του Λαού) στη Συρία και καλούνται να εκδώσουν τους πολιτικούς αντιπάλους που ζητά η Άγκυρα.

Η Στοκχόλμη και το Ελσίνκι θα πρέπει επίσης να άρουν τα εμπάργκο στις πωλήσεις όπλων που εγκρίθηκαν το 2019 και να ενισχύσουν την αντιτρομοκρατική νομοθεσία τους. Απαιτείται γραπτή δέσμευση. Με άλλα λόγια, εναπόκειται πλέον στον κ. Ερντογάν, πρωταθλητή της φυλάκισης αντιπάλων του –δημοσιογράφων, ακαδημαϊκών, δημάρχων και Κούρδων πολιτικών– σταμπαρισμένων ως «τρομοκρατών» στη χώρα του, να επιβλέπει τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας στην Ευρώπη.

Η τουρκική παρεμπόδιση θα μπορούσε να διαρκέσει. Η Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ δεν είναι «μια ιστορική καμπή για την ενταξιακή διαδικασία», προειδοποίησε ο κ. Καλίν πριν αναχωρήσει για τις Βρυξέλλες. Την Τρίτη, ο Τούρκος πρόεδρος αναμένεται να συμμετάσχει σε συνομιλίες με τους Σουηδούς και Φινλανδούς ηγέτες «κατόπιν αιτήματος» του κ. Στόλτενμπεργκ – χωρίς αυτό να σημαίνει μια «υπαναχώρηση» από την πλευρά της Τουρκίας, δήλωσε ο διπλωματικός του σύμβουλος.

Αμφίθυμη στάση

Το μπλοκάρισμα μόλις άρχισε. «Το ζωτικό μας εθνικό συμφέρον τίθεται υπό αμφισβήτηση, είμαστε έτοιμοι να αποτρέψουμε αυτές τις προσχωρήσεις για ένα χρόνο εάν χρειαστεί», δήλωσε ο Akif Cagatay Kiliç, βουλευτής του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) και πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του Κοινοβουλίου, κατά τη διάρκεια επίσκεψης στο Λονδίνο στα μέσα Ιουνίου.

Οι δυτικοί σύμμαχοι όμως πίστευαν ότι ο κ. Ερντογάν είχε γυρίσει στο «μαντρί» τους. Η καταδίκη της ρωσικής επιθετικότητας, το κλείσιμο της Μαύρης Θάλασσας στα πλοία από τη Μόσχα, η προμήθεια drones στον ουκρανικό στρατό ήταν όλα σημάδια ότι η Τουρκία ήταν και πάλι στο πλευρό του ΝΑΤΟ, από το οποίο απομακρύνθηκε με την αγορά των ρωσικών S-400, αντιαεροπορικών πυραύλων σχεδιασμένων να ανιχνεύουν και να καταστρέφουν αεροσκάφη του Οργανισμού.

Η αμφίθυμη στάση του, με το ένα πόδι στη Συμμαχία και το άλλο στη Ρωσία, είχε καταλήξει να θέτει αμφιβολίες για την αξιοπιστία του. Αυτή η αμφιβολία απέχει πολύ από το να έχει διαλυθεί. Υπάρχουν αμέτρητα κλεισίματα ματιού πίστης στο Κρεμλίνο. Η αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας, άφησε να εννοηθεί ότι αναμένει την παράδοση μιας δεύτερης παρτίδας S-400, ενώ ο Τούρκος υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ προειδοποίησε τα πλοία του ΝΑΤΟ που θα μπουν στον πειρασμό να εισέλθουν στη Μαύρη Θάλασσα. Ένας τρόπος να θυμόμαστε ότι το κλείσιμο των στενών ισχύει για «όλα τα στρατιωτικά πλοία», συμπεριλαμβανομένων και αυτών των συμμάχων.

Τι παίζει ο Ερντογάν; Τι ψάχνει; Εκτροχιάζοντας τη διαδικασία ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ, δίνει έμμεσα εγγυήσεις στον Ρώσο ομόλογό του, Βλαντιμίρ Πούτιν, από τον οποίο εξαρτάται για να ξεκινήσει τη νέα στρατιωτική επιχείρηση που θέλει να κάνει κατά των Κούρδων μαχητών YPG, δυτικών συμμάχων στη βόρεια Συρία.

«Ευπάθεια έναντι της Μόσχας»

Εμμονικός με την παρουσία αυτών των μαχητών κατά μήκος των συνόρων του, ο Ερντογάν είναι αποφασισμένος να τους εκδιώξει από εκεί. Καίγεται για να επεκτείνει αυτό που αποκαλεί «ζώνη ασφαλείας» πλάτους 30 χιλιομέτρων μέσα στη Συρία που δημιούργησε ο τουρκικός στρατός κατά τις προηγούμενες επεμβάσεις του (το 2016, το 2018 και το 2019) και μήκους 710 χιλιομέτρων, όσα είναι και τα τουρκο-συριακά σύνορα.

Στόχος του είναι να εγκαταστήσει ορισμένους από τους Σύρους πρόσφυγες που φιλοξενεί η Τουρκία (3,8 εκατομμύρια συνολικά), οι οποίοι έχουν γίνει μείζον εκλογικό ζήτημα σε αυτή την περίοδο οικονομικής κρίσης, καθώς ο τουρκικός πληθυσμός είναι όλο και πιο απρόθυμος να τους δεχτεί ως οριστικούς φιλοξενούμενους.

«Οι Τούρκοι αναγκάζονται να λάβουν υπόψη τη Ρωσία, την κηδεμονική δύναμη στη Συρία», εξηγεί ο Bayram Balci, ειδικός στην περιοχή και διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Σπουδών Ανατολίας στην Κωνσταντινούπολη. «Η ευπάθεια της Τουρκίας έναντι της Μόσχας δεν πρέπει να υποτιμάται», διαβεβαιώνει ο ερευνητής.

Χωρίς να βιάζεται να δώσει το πράσινο φως στην τουρκική στρατιωτική επέμβαση, η Ρωσία διαψεύδει κάθε παζαριλίκι. «Δεν πρόκειται να κλείσουμε τα μάτια στην τουρκική στρατιωτική επιχείρηση στη Συρία επειδή η Άγκυρα έχει ασκήσει βέτο στην ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ», δήλωσε ο Alexandre Lavrentiev, ειδικός εκπρόσωπος του Προέδρου Πούτιν στη Συρία, κατά τη διάρκεια συνεδρίασης της ομάδας της Αστάνα. δηλαδή – Ρωσίας, Τουρκίας, Ιράν – που πραγματοποιήθηκε στην πρωτεύουσα του Καζακστάν στα μέσα Ιουνίου. Η εισβολή θα ήταν «παράλογη», εκτίμησε στη συνέχεια, σε συμφωνία με τους Ιρανούς, επίσης αντίθετους με τους τουρκικούς στόχους στη βόρεια Συρία.

Πάντα σε αναζήτηση εχθρών, ο Ερντογάν διατηρεί αρκετά σίδερα στη φωτιά της φυσούνας. Τις τελευταίες εβδομάδες έχει κλιμακώσει ξανά την ένταση με την Ελλάδα, ένα άλλο μέλος του ΝΑΤΟ, ζητώντας την αποστρατικοποίηση των νησιών του Αιγαίου, χαρακτηρίζοντας ως «απειλή» την ενίσχυση της παρουσίας της Ουάσιγκτον στη βάση της Αλεξανδρούπολης. Τόσες φάρσες που εγείρουν φόβους για την αναζωπύρωση μιας κρίσης παρόμοιας με αυτή του καλοκαιριού του 2020, όταν η Αθήνα και η Άγκυρα παραλίγο να έρθουν στα χέρια.

Ταραχοποιητική στάση

Πάνω απ ‘όλα, η ταραχοποιητική στάση του ανταποκρίνεται σε μια εσωτερική απαίτηση. Η αντίστροφη μέτρηση έχει ξεκινήσει για αυτόν, σε λιγότερο από ένα χρόνο, από μια κρίσιμη προθεσμία, τις βουλευτικές και προεδρικές εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τον Ιούνιο του 2023. Συμβιβασμένος λόγω της φθοράς της εξουσίας του, των αυξανόμενων οικονομικών δυσκολιών που αντιμετωπίζει η Τουρκία, η επανεκλογή του, το έτος της εκατονταετηρίδας του τουρκικού κράτους, δεν είναι καθόλου βέβαιη.

Η δημοτικότητά του καθώς και του κόμματός του ΑΚΡ βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδο στις δημοσκοπήσεις. Η καταστροφική νομισματική του διαχείριση έχει φέρει την τουρκική λίρα «σε κατάσταση μόνιμης κρίσης», εκτιμά ο Timothy Ash, ειδικός στις αναδυόμενες αγορές της BlueBay Asset Management, στο Λονδίνο.

Αφού έχασε το 44% της αξίας του έναντι του δολαρίου το 2021, το τουρκικό νόμισμα έχασε περισσότερο από 20% στους πρώτους έξι μήνες του τρέχοντος έτους, ενώ ο επίσημος πληθωρισμός, που εκτιμήθηκε στο 73,5% τον Μάιο, δυσαρεστεί τα φτωχά νοικοκυριά, που αποτελούν την εκλογική του πελατεία.

Δεδομένου αυτού του κακού οικονομικού αποτελέσματος, ο Ερντογάν έχει συμφέρον να προωθήσει τις διπλωματικές του επιτυχίες. Είναι το μόνο εργαλείο που του έχει απομείνει για να κλείσει το στώμα της αντιπολίτευσης, επικριτικής για την οικονομική του διαχείριση, αλλά και πολύ πιο επιφυλακτικής ως προς την εξωτερική του πολιτική.

Κυριαρχιστές εθνικιστές

Τα έξι συμμαχικά κόμματα της αντιπολίτευσης για τις επόμενες εκλογές φρόντισαν επίσης να μην σχολιάσουν την προεδρική διαχείριση της κρίσης με το ΝΑΤΟ, πιστεύοντας ότι μια διακριτική διπλωματική διαπραγμάτευση θα ήταν πιο κατάλληλη.

Η καταδίκη της Σουηδίας και της Φινλανδίας για τον υποτιθέμενο εφησυχασμό τους στην κουρδική τρομοκρατία σίγουρα αποδίδει καρπούς στο εσωτερικό. Το να κρατάς το κουφέτο ψηλά στη Δύση αποδίδει  στην τουρκική κοινή γνώμη, η οποία είναι αρκετά κακοπροαίρετη απέναντι στην Ατλαντική Συμμαχία. Σύμφωνα με δημοσκόπηση που πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο από τη Metropoll, το 48% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ φέρουν την ευθύνη για τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Τα «δυο μέτρα και δυο σταθμά» των Δυτικών, η «ισλαμοφοβία» τους, η έλλειψη υποστήριξής τους στον αγώνα κατά του ΡΚΚ είναι οι αγαπημένες κόκκινες σημαίες του εθνικιστικού ρεύματος, που δεν βλέπει με καλό μάτι την επιστροφή της Τουρκίας στη Συμμαχία.

Οι κυριαρχιστές εθνικιστές, γνωστοί ως «Ευρασιάτες», με επιρροή στον στρατό και τις μυστικές υπηρεσίες, είναι εντελώς εχθρικοί απέναντί του, προτιμώντας μια ενισχυμένη συμμαχία με τη Ρωσία και την Κίνα για να αντιμετωπίσουν τη μισητή Δύση.

Ο Ερντογάν δεν μπορεί να τους εγκαταλήψει, τους οφείλει τη σωτηρία του, είναι αυτοί που τον στήριξαν την εποχή του αποτυχημένου πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016. Από αυτό το συμβάν διαμόρφωσε τη βάση του νέου εθνικού αφηγήματος που επιβλήθηκε για να ενισχύσει την επιρροή του στην Τουρκία. Το κύριο μήνυμα που μεταφέρεται από αυτόν τον απολογισμό είναι ότι το ΝΑΤΟ και οι δυτικοί σύμμαχοι συμμετείχαν στην διοοργάνωση του πραξικοπήματος το 2016. Μια εντύπωση που δεν έχει εκτονωθεί ποτέ.