Νίκος Ιντζεσίλογλου, Ομότιμος Καθηγητής ΑΠΘΜε την ευκαιρία της έκδοσης ενός συλλεκτικού ημερολογίου.
Ο επίσημος καλεσμένος κ. Νικόλαος Ιντζεσίλογλου, ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, ο οποίος προλογίζει το ημερολόγιο, σε ομιλία του, που περιλαμβάνει τον πρόλογό του, αναφέρθηκε στη Μικρά Ασία και στη Μικρασιατική καταστροφή, δεδομένου του γεγονότος ότι συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή, που είναι η μεγαλύτερη, ίσως, καταστροφή που υπέστη ο ελληνισμός στη μακραίωνη ιστορική του πορεία.
Η Μικρασιατική καταστροφή είναι, ίσως, μεγαλύτερη κι από την πτώση της Κωνσταντινούπολης του έτους 1453. Πρόκειται για μια καταστροφή, της οποίας η μνήμη διατηρείται άσβεστη, και καλλιεργήθηκε έντονα κατά το έτος 2022 με μια μεγάλη σειρά εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Μια έντονη καλλιέργεια της εθνικής μνήμης, όπως άλλωστε ταιριάζει σε ένα έθνος με χιλιάδων ετών καταγεγραμμένη ιστορία, όπως το ελληνικό, που δεν επιτρέπεται να λησμονεί ούτε τα επιτεύγματα και τα μεγαλουργήματά του, ούτε όμως και τα παθήματά του. Και να διδάσκεται από αμφότερα, ιδίως μάλιστα όταν το πάθημα συνίσταται στον ξεριζωμό ενός ολόκληρου και εκλεκτού κομματιού του ελληνισμού από τα προαιώνια προγονικά του εδάφη. Από τη Μικρασιατική πατρίδα! Κι όχι μόνο, αλλά κι από την άλλη πανάρχαια κοιτίδα του ελληνισμού, την Ανατολική Θράκη!
Και τα εδάφη της Μικράς Ασίας δεν είναι απλά και μόνο τα προαιώνια εδάφη του ελληνισμού. Εκεί στα εδάφη της Μικράς Ασίας ο ελληνικός πολιτισμός κυοφόρησε και γέννησε κατά τους αρχαίους χρόνους την ορθολογική επιστημονική σκέψη. Μεταξύ άλλων, στην Έφεσο γεννήθηκε ο διαλεκτικός φιλόσοφος Ηράκλειτος, που θεωρείται από πολλούς ακόμη και σήμερα ως ένας από τους φιλοσόφους με την πιο επίκαιρη σκέψη. Στην Αλικαρνασσό ο πατέρας της ιστορικής επιστήμης Ηρόδοτος. και μερικούς αιώνες αργότερα στην Αμάσεια του Πόντου ο ιστορικός και γεωγράφος Στράβων. Στη Μίλητο ο φυσικός επιστήμονας-φιλόσοφος Θαλής, που έβγαλε σπουδαίους μαθητές από τη σχολή του, όπως ο Αναξίμανδρος και ο Αναξιμένης, κι ο μαθητής αυτών των δύο τελευταίων Αναξαγόρας, ο οποίος μετέφερε την ορθολογική φιλοσοφική-επιστημονική σκέψη στην Αθήνα, όπου είχε μαθητές, μεταξύ άλλων και τον Σωκράτη, τον Περικλή, τον Αριστοφάνη κ.α.. Στα Τύανα της Καππαδοκίας γεννήθηκε ο νεοπυθαγόρειος φιλόσοφος και ιερέας του Ασκληπιού (δηλαδή ιατρός) Απολλώνιος ο Τυανεύς, ο οποίος λατρεύτηκε όσο λίγοι, ως ο τελευταίος μεγάλος εκπρόσωπος του αρχαίου ελληνικού πνεύματος.
Στο πλαίσιο της Ανατολικής Ρωμαϊκής (Βυζαντινής) Αυτοκρατορίας, η Μικρά Ασία υπήρξε η κοιτίδα του ακριτικού έπους, κι εκεί γεννήθηκαν μεγάλοι στρατηγοί-αυτοκράτορες και οι περισσότεροι από τους μεγαλύτερους Αγίους της χριστιανικής πίστης και της Ορθοδοξίας.
Πράγματι, στη Μικρά Ασία γεννήθηκαν, μεταξύ άλλων, οι Καππαδόκες αυτοκράτορες Μαυρίκιος, Ηράκλειος Α΄, Νικηφόρος Β΄ Φωκάς, Ιωάννης Τσιμισκής κι ο ηρωικός Ρωμανός Δ΄ Διογένης. Οι Θεόδωρος και Κωνσταντίνος Λάσκαρης της Αυτοκρατορίας της Νικαίας, και οι Μεγάλοι Κομνηνοί του Πόντου. Όπως επίσης και η Θεοφανώ που κατάγεται από την Καππαδοκία, η οποία έγινε αυτοκράτειρα της Αγίας Γερμανικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και συνέβαλε εκεί στην ανάπτυξη της παιδείας και του πολιτισμού, κατά τον δέκατο αιώνα μ.Χ..
Όσον αφορά τους μεγάλους Μικρασιάτες Αγίους, αναφέρουμε ενδεικτικά τους Καππαδόκες Πατέρες της Εκκλησίας (τον Μέγα Βασίλειο, τον αδελφό του Γρηγόριο Νύσσης, τον αδελφικό του φίλο Γρηγόριο Ναζιανζηνό ή Θεολόγο και τον Ικονίου Αμφιλόχιο), τον προστάτη της Λάρισας Αχίλλειο, τον Σάββα τον Ηγιασμένο, τον Μάμα, τον Μεγαλομάρτυρα Γεώργιο το Τροπαιοφόρο, τον Νικόλαο, την Βαρβάρα, τον Χαράλαμπο, τον Χαρίτωνα, τον Ευστράτιο, την Ιουλίτη και τον Κύρικο, τον Αυξέντιο, την Θέκλα, τη Μακρίνα, την Ιεραπόστολο Νίνα, τον Βλάσιο και τόσους άλλους (ων ουκ έστιν αριθμός) μέχρι τους πιο πρόσφατους δύο σπουδαίους Αγίους όπως ο Αρσένιος και ο Παΐσιος από τα Φάρασα της Καππαδοκίας, και πολλούς άλλους νεομάρτυρες (όπως οι Καππαδόκες Γεώργιος ο Νεαπολίτης, και Δημήτριος ο Μιστιώτης κ.α.).
Από την Καππαδοκία κατάγεται και ο μέγας εκπολιτιστής των Γερμανών, ο Θεόφιλος Ουλφίλας, που είναι εκείνος που εκχριστιάνισε, τον 4ο αιώνα μ.Χ., τα γερμανικά φύλα των Οστρογότθων, των Βησιγότθων, των Βανδάλων και των Βουργουνδών, και κατασκεύασε το γερμανικό αλφάβητο, με βάση το λατινικό και το ελληνικό, και έγραψε τα πρώτα στην ιστορία κείμενα σε γερμανική γλώσσα, μεταφράζοντας σε γερμανική γλώσσα ολόκληρη την Παλαιά Διαθήκη (εκτός από τα Βιβλία των Βασιλέων) και τα λειτουργικά βιβλία που είναι απαραίτητα για την τέλεση της Θείας Λειτουργίας.
Στα νεότερα χρόνια, και ιδίως κατά τον 19ο αιώνα και τις αρχές του 20ου αιώνα ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας αναπτύσσεται ραγδαία και ευημερεί από κάθε άποψη και ιδίως όσον αφορά την εκπαίδευση, την οικονομία και τον πολιτισμό. Στην ανάπτυξη αυτή του ελληνισμού της Μικράς Ασίας μεγάλη είναι και η συμβολή της Εκκλησίας και του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η χριστιανική πίστη και η σύνδεση με το Οικουμενικό Πατριαρχείο καθίστανται οι θεμέλιοι λίθοι της ρωμέϊκης-ελληνικής ταυτότητας του μικρασιατικού ελληνισμού. Μαζί και τα ελληνικά γράμματα. Ιδρύονται εκατοντάδες σωματεία, γίνονται έρανοι, μαζεύονται χρήματα, συντελούνται ευεργεσίες, κτίζονται τεράστιοι πέτρινοι Ιεροί ναοί (που υπάρχουν ακόμη και σήμερα) και σχολεία σε κάθε χωριό, όπου ζουν Έλληνες-Ρωμιοί. Δημιουργούνται μεγάλα εκπαιδευτικά ιδρύματα-συγκροτήματα στην Ιωνία (κυρίως στη Σμύρνη), στον Πόντο (κυρίως στην Τραπεζούντα), στην Καππαδοκία (κυρίως στο εκπαιδευτικό συγκρότημα «ο Φάρος της Ανατολής» της Ιεράς Μονής του Τιμίου Προδρόμου στο Ζιντζίντερε (Φλαβιανά) της επαρχίας της Καισαρείας) και αλλού.
Χαρακτηριστικά επισημαίνουμε ότι λίγο πριν την καταστροφή του 1922, η πόλη της Σμύρνης είχε περισσότερα σχολεία, περισσότερα θέατρα, περισσότερες και δυναμικότερες επιχειρήσεις, πιο αστικοποιημένο και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα και περισσότερους Έλληνες κατοίκους από ό,τι αντίστοιχα η πρωτεύουσα της Ελλάδας, η Αθήνα.
Κι όλα αυτά τα μεγαλεία κατέρρευσαν με τη Μικρασιατική καταστροφή. Κι έγιναν οι άρχοντες κι οι νοικοκύρηδες ταπεινοί και ξεπεσμένοι πρόσφυγες. Όσοι κατάφεραν να σωθούν από την εθνοκάθαρση και τη γενοκτονία. Και των ζωντανών γέμισε η ψυχή αβάσταχτο πόνο από την απώλεια της πατρίδας, της ζωής των αγαπημένων προσώπων, την εγκατάλειψη των τάφων των προγόνων και των άταφων νεκρών. Την χαμένη περιουσία ποιος τη λογαριάζει μπροστά στον ανθρώπινο ξεπεσμό και τον μαρτυρικό θάνατο.
Ενάμιση περίπου εκατομμύριο Μικρασιάτες και θρακιώτες πρόσφυγες ήλθαν σε μια καθημαγμένη οικονομικά, διχασμένη πολιτικά και ηττημένη στρατιωτικά Ελλάδα. Επειδή όμως «ουδέν κακόν αμιγές καλού» (όπως και το αντίστροφο), αυτοί οι κυνηγημένοι από τις προγονικές εστίες τους Μικρασιάτες πρόσφυγες κατάφεραν, με περισσό κουράγιο, αδάμαστη θέληση, πλούσια γνώση και εμπειρία, ακαταπόνητη εργατικότητα και ασυναγώνιστο πνεύμα επιχειρηματικότητας, όχι μόνο να ξαναστήσουν τη ζωή τους και να διεκδικήσουν την αξιοπρέπειά τους, αλλά και να προσδώσουν ένα νέο πρωτόγνωρο, για τα μέχρι τότε ελληνικά δεδομένα, δυναμισμό στην αγροτική, βιοτεχνική και βιομηχανική παραγωγή, καθώς και στην πνευματική δημιουργία της νέας τους πατρίδας, της Ελλάδας. Και κάτι ακόμη πολύ σημαντικό: ενίσχυσαν και εξασφάλισαν σε μεγάλο βαθμό την εθνική συνοχή του ελληνικού κράτους, ιδίως στην ύπαιθρο χώρα.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στον αγροτικό τομέα, σύμφωνα με έκθεση του Διομήδη, πρώτου διοικητή της τότε μόλις ιδρυθείσας Αγροτικής Τραπέζης της Ελλάδος, η αγροτική παραγωγή στην Ελλάδα σημείωσε ξαφνικά μια μεγάλη και μη προβλεπόμενη αύξηση χάρη στους αγρότες πρόσφυγες. Στον τομέα της βιοτεχνίας και της βιομηχανίας, τα πολλά και φθηνά εργατικά χέρια των προσφύγων, αλλά και η κεκτημένη από τη Μικρά Ασία εργασιακή εμπειρία, αποτέλεσαν, ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, τη βάση για μια αλματώδη ανάπτυξη της βιοτεχνικής και βιομηχανικής παραγωγής, ενώ ταυτόχρονα ο κορυφαίος Έλληνας βιομήχανος μέχρι και τη δεκαετία του 1970, υπήρξε ο Πρόδρομος Αθανασιάδης Μποδοσάκης, που γεννήθηκε στον Πόρο (Μπορ στην τουρκική γλώσσα) της επαρχίας της Νίγδης της Καππαδοκίας. Στη ναυτιλία, από τους κορυφαίους εφοπλιστές υπήρξε ο Αριστοτέλης Ωνάσης, ο οποίος γεννήθηκε στη Σμύρνη από γονείς καταγόμενους από τη Μουταλάσκη (Ταλάς στην τουρκική γλώσσα) της Καισαρείας της Καππαδοκίας. Στον τομέα της πνευματικής δημιουργίας ξεχωρίζουν προσωπικότητες όπως εκείνη του Φώτη Κόντογλου από το Αϊβαλί και του Γεωργίου Σεφέρη, που είναι ο πρώτος τιμημένος με βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Έλληνας ποιητής, και ο οποίος γεννήθηκε στη Σμύρνη (με καταγωγή από την πλευρά του πατέρα του από τη Μουταλάσκη της επαρχίας της Καισαρείας της Καππαδοκίας). Ο Καππαδόκης στην καταγωγή Αβροτέλης Ελευθερόπουλος, καθηγητής φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο της Ζυρίχης και πρώτος καθηγητής κοινωνιολογίας σε ελληνικό πανεπιστήμιο (στο ΑΠΘ). Η ιστορικός Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, από την Ιωνία, πρώτη γυναίκα Πρύτανης στη Σορβόννη των Παρισίων. Στον χώρο του θεάτρου, μεταξύ πολλών άλλων, ο Κάρολος Κουν κατάγεται από την Προύσα της Μ. Ασίας, όπως άλλωστε κι ο σπουδαίος καθηγητής αρχαιολογίας Μανώλης Ανδρόνικος (γνωστός ιδίως από την ανασκαφή των μακεδονικών τάφων της Βεργίνας), ενώ ο άλλος γνωστός καθηγητής αρχαιολογίας από την ανασκαφή στο Δίον της Πιερίας, ο Δημήτρης Παντερμανλής, ο οποίος υπήρξε και οργανωτής και πρώτος διευθυντής του αρχαιολογικού μουσείου της Ακρόπολης των Αθηνών, κατάγεται από την Πάνορμο (τουρκικά Πάντερμα, από όπου και το επώνυμο Παντερμανλής) της Μ. Ασίας. Στον χώρο της μουσικής, ο μεγάλος μας μουσικοσυνθέτης Μίκης Θεοδωράκης κατάγεται από την πλευρά της μητέρας του από τη Μ. Ασία. Στον χώρο του κινηματογράφου, ένας από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες του θεάτρου και του κινηματογράφου στον κόσμο είναι ο Ηλίας Καζάν, ο οποίος τιμήθηκε τρεις φορές με το βραβείο Όσκαρ (την τρίτη φορά για το συνολικό έργο του) και ο οποίος από μάνα και πατέρα κατάγεται από την Κερμίρα της επαρχίας της Καισαρείας της Καππαδοκίας.
Αυτή τη σπουδαία κληρονομιά, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα έρχεται να μας θυμίσει η εκατονταετηρίδα της Μικρασιατικής καταστροφής, και να μας υπομνήσει το χρέος μας για δημιουργία και ποικιλότροπη συνεισφορά στην ελληνική πατρίδα. Κι έρχεται επίσης να μας διδάξει ότι από τα ιστορικά μας παθήματα πρέπει να παίρνουμε μαθήματα, για να αποφεύγουμε, όσο εξαρτάται από εμάς, τα σφάλματα του παρελθόντος. Κι ένα από τα βασικά μαθήματα που μας δίνει η Μικρασιατική καταστροφή είναι η αποφυγή του διχασμού του λαού και του έθνους. Η αποφυγή της διχόνοιας της δολερής, όπως την χαρακτηρίζει κι ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός. Τα υπόλοιπα, μας δίδαξε η Μικρασιατική καταστροφή ότι είναι θέματα εσωτερικής οργάνωσης, καθώς επίσης και κρατικών συμμαχιών και διεθνούς συγκυρίας.
Στους Ιερούς Ναούς της καθ’ ημάς Ανατολής (Ιωνία, Καππαδοκία, Κωνσταντινούπολη, Πόντος) με φωτογραφίες του εκπαιδευτικού κυρίου Στέφανου Ιωαννίδη και πρόλογο του Νικολάου Ιντζεσίλογλου, Ομ. Καθηγητή του ΑΠΘ, είναι αφιερωμένο το συλλεκτικό ημερολόγιο, που παρουσιάστηκε την Κυριακή 29 Ιανουαρίου στα Γιαννιτσά . Είναι μια πολιτισμική πρωτοβουλία της πάντοτε ενεργού στα θέματα της ιστορίας και του πολιτισμού Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Γιαννιτσών « ο Φίλιππος». Στους συντελεστές αυτού του ημερολογίου αξίζουν θερμά συγχαρητήρια!
Την ομιλία του τελείωσε ο κ. Νίκος Ιντζεσίλογλου υπενθυμίζοντας πως, σύμφωνα με την παράδοση, γεννήθηκε το έθιμο της βασιλόπιτας. Όταν στον 4ο αιώνα μ.Χ. ένας τοπικός Έπαρχος αποφάσισε να επιβάλει βαριά φορολογία στους κατοίκους της Καισαρείας της Καππαδοκίας, εκείνοι σφόδρα δυσαρεστήθηκαν και παρακάλεσαν τον Επίσκοπό τους τον Μέγα Βασίλειο να κάνει κάτι, έτσι ώστε να αλλάξει την απόφασή του ο Έπαρχος για να μη καταστραφούν οικονομικά οι Καισαρείς. Ο Βασίλειος ζήτησε από όσους είχαν τη δυνατότητα να δώσουν ο καθένας από ένα από τα χρυσαφικά και τα ασημικά που είχαν για προσωπική τους χρήση. Τα μάζεψε με την πρόθεση να τα δώσει στον Έπαρχο. Αλλ’ εν τω μεταξύ ο Έπαρχος έφυγε από την Καισάρεια, κι έτσι ο Βασίλειος, για να επιστρέψει τα κοσμήματα σ’ αυτούς που τα έδωσαν, και μη γνωρίζοντας τι έδωσε ο καθένας, ζήτησε κι έφτιαξαν πίτες, σε κάθε πίτα έβαλε κι από ένα κόσμημα, και μοίρασε τυχαία τις πίτες σε όσους είχαν δώσει κοσμήματα. Έτσι μια τυχαία μοιρασιά είναι σε μεγάλο βαθμό και μια δίκαιη μοιρασιά. Αλλά λέγεται ότι, ως εκ θαύματος, τελικά κάθε κόσμημα «έτυχε» σε εκείνον που το είχε δώσει.
Έτσι και σε εσάς, εύχομαι να βρείτε μπροστά σας και να ανταμειφθείτε για κάθε καλό που έχετε κάνει ή που θα κάνετε τη νέα χρονιά! Κατέληξε ο ομιλητής.
