Αποτελούν οι Ταλιμπάν απειλή για τη σταθερότητα στην Κεντρική Ασία;
Του Temur Umarou
Με τους Ταλιμπάν να επιστρέφουν στην εξουσία στο Αφγανιστάν μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ αυξάνονται οι εικασίες για το τι θα σημαίνει αυτό για τις γειτονικές χώρες της Κεντρικής Ασίας. Εκφράστηκαν ανησυχίες ότι η περιοχή θα γεμίσει με πρόσφυγες και ναρκωτικά, ότι θα υπάρχει ένα συνεχές κύμα τρομοκρατικών επιθέσεων και ότι τα κυβερνώντα καθεστώτα θα ηττηθούν από τους ισλαμιστές που θα έχουν εμπνευστεί από τη νίκη των ομοίων τους στο Αφγανιστάν.
Πολλά εξαρτώνται φυσικά από τις μελλοντικές ενέργειες των Ταλιμπάν αλλά είναι ήδη σαφές ότι τέτοιες καταστροφικές προβλέψεις βασίζονται γενικά σε ψευδείς αντιλήψεις για την ευθραυστότητα των κρατών της Κεντρικής Ασίας.
Υπενθυμίζεται πως οι Ταλιμπάν την τελευταία φορά που κυβέρνησαν το Αφγανιστάν ήταν στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και άρχισαν να προετοιμάζονται για την επιστροφή τους εδώ και πολύ καιρό. Ακόμα και στο χειρότερο σενάριο, η κατάσταση στην Κεντρική Ασία θα είναι λιγότερο τρομερή απ’ ό,τι προβλέπουν ορισμένοι. Αυτό όμως δεν αλλάζει το γεγονός ότι η νίκη των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν θα μπορούσε να αλλάξει τόσο τα καθεστώτα στην Κεντρική Ασία όσο και τη στάση τους απέναντι στον υπόλοιπο κόσμο.
Η πτώση της Καμπούλ μπορεί να ήρθε πιο γρήγορα απ’ ό,τι περίμεναν μερικοί – συμπεριλαμβανομένων και των Ταλιμπάν – αλλά η περιοχή είχε άφθονο χρόνο για να προετοιμαστεί για την επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία και αυτές οι προετοιμασίες περιελάμβαναν την ενίσχυση των συνόρων και τη διεξαγωγή στρατιωτικών ασκήσεων συμπεριλαμβανομένων κοινών ασκήσεων μεταξύ τους, με τη Ρωσία και τον Οργανισμό Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (ΟΣΣΑ).
Ο ΟΗΕ αναμένει περίπου μισό εκατομμύριο Αφγανοί πρόσφυγες να εγκαταλείψουν τη χώρα τους μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους αλλά η Κεντρική Ασία δεν ήταν δημοφιλής προορισμός για αυτούς στο παρελθόν.
Οι περισσότεροι πηγαίνουν κατευθείαν στο γειτονικό Πακιστάν και στο Ιράν και από εκεί προσπαθούν να πάνε στις αναπτυγμένες χώρες. Το 2020 η ΕΕ δέχτηκε τους περισσότερους Αφγανούς πρόσφυγες (πάνω από 40.000), ακολουθούν η Αυστραλία (11.000 πρόσφυγες) και το Ηνωμένο Βασίλειο (9.000).
Η Κεντρική Ασία έχει το δικό της πρόβλημα μετανάστευσης και δεν έχει μια αγορά εργασίας που να χρειάζεται νέους εργαζόμενους, ούτε γενναιόδωρα κοινωνικά προγράμματα, ούτε μια αφγανική διασπορά που θα διευκολύνει τη μετάβαση των προσφύγων. Τόσο το Καζακστάν όσο και το Ουζμπεκιστάν έχουν δηλώσει ότι δεν δέχονται Αφγανούς πρόσφυγες ενώ το Τατζικιστάν επιτρέπει προσωρινά σε χιλιάδες να αναμένουν τις επόμενες πτήσεις τους από το αεροδρόμιο στο Κουλιάμπ.
Οι Ταλιμπάν δήλωσαν σε όλες τις συνομιλίες τους με άλλες χώρες της περιοχής ότι δεν αποτελούν απειλή για τις χώρες της Κεντρικής Ασίας. Ωστόσο η προθυμία των Ταλιμπάν και η ικανότητά τους να εκπληρώσουν αυτή την υπόσχεση αμφισβητήθηκε ειδικά όσον αφορά τις τρομοκρατικές επιθέσεις.
Η πιο ευάλωτη χώρα από αυτή την άποψη είναι το Τατζικιστάν όπου σημειώθηκαν τρομοκρατικές επιθέσεις όταν τα αμερικανικά στρατεύματα εξακολουθούσαν να ελέγχουν το Αφγανιστάν. Οι αρχές του Τατζικιστάν είχαν κατηγορήσει μαχητές του Ισλαμικού κράτους που είχαν έρθει από το Αφγανιστάν για μια επίθεση σε συνοριακό σταθμό στο Τατζικιστάν κοντά στα σύνορα με το Ουζμπεκιστάν τον Νοέμβριο του 2019 ενώ το προηγούμενο έτος τέσσερις ξένοι ποδηλάτες δολοφονήθηκαν στα βουνά του Τατζικιστάν. Το Ισλαμικό κράτος ανέλαβε την ευθύνη και για τις δύο επιθέσεις αλλά κάποιες αβεβαιότητες γύρω από τις εκδοχές των αρχών για τα γεγονότα έδειξαν πως οι υπεύθυνοι δεν ήταν Αφγανοί αλλά τοπικοί ριζοσπάστες.
Υπήρξαν τρομοκρατικές επιθέσεις σε άλλα κράτη της Κεντρικής Ασίας αλλά οι περισσότερες δεν είχαν καμία σχέση με το Αφγανιστάν ή τους Ταλιμπάν και η κατάσταση δύσκολα μπορεί να χαρακτηριστεί ως κρίσιμη αν και θα μπορούσε η κατάσταση να χειροτερέψει αν οι Ταλιμπάν χάσουν τον έλεγχο των διαφόρων ομάδων των μαχητών τους.
Η δημοτικότητα του Ισλάμ στην Κεντρική Ασία και η απειλή για τη σταθερότητα της περιοχής λόγω της κατάστασης στο Αφγανιστάν δεν θα έπρεπε να υπερτονιστεί. Το γεγονός ότι οι χώρες που συνορεύουν με το Αφγανιστάν και ότι τα καθεστώτα τους δεν είναι ούτε ιδιαίτερα αποτελεσματικά ούτε δημοφιλή δεν σημαίνει ότι οι κάτοικοί τους είναι έτοιμοι να “εμπνευστούν” από την επιτυχία των Ταλιμπάν στη γειτονική χώρα και να δημιουργήσουν κάτι ανάλογο στην χώρα τους. Το Αφγανιστάν και τα υπόλοιπα κράτη της Κεντρικής Ασίας μπορεί να είναι σχετικά κοντά ως προς τη θρησκεία και την εθνότητα, έχουν ωστόσο πολύ λιγότερα κοινά απ’ ό,τι φαίνεται.
Οι Αφγανοί ζουν σε μια μόνιμη κατάσταση πολέμου για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες και η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων δεν έχει ζήσει ποτέ σε καιρό ειρήνης. Στην Κεντρική Ασία από την άλλη, η ειρήνη έχει γίνει κάτι σαν θρησκεία και οι άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να θυσιάσουν τα δικαιώματά και τις ελευθερίες τους για να τη διατηρήσουν.
Στο Ουζμπεκιστάν ο εκλιπών πρόεδρος Ισλάμ Καρίμοφ εξακολουθεί να είναι δημοφιλής παρά τη διαφθορά και την κατάχρηση εξουσίας που σημάδεψε την εξουσία του – επειδή απέτρεψε έναν πόλεμο.
Στο Τατζικιστάν, το οποίο είχε μια πικρή εμπειρία εμφυλίου πολέμου στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο Πρόεδρος Εμομαλί Ραχμόν έχει τη λαϊκή υποστήριξη για τον ίδιο λόγο: έβαλε τέλος στην αιματοχυσία. Την ώρα που τα παιδιά από το Αφγανιστάν μάθαιναν να πυροβολούν και μόνο το 55% από αυτά φοιτούσαν στο σχολείο, τουλάχιστον το 90% των παιδιών στην Κεντρική Ασία απολάμβαναν δωρεάν πρόσβαση στην εκπαίδευση.
Οι γυναίκες στην Κεντρική Ασία, εν τω μεταξύ, δεν έχουν φορέσει μπούρκα από την εκστρατεία Χουτζούμ που έγινε εκεί για τη γυναικεία χειραφέτηση τη δεκαετία του 1920. Οι γυναίκες κατείχαν από καιρό ανώτερες θέσεις (στα κοινοβούλια του Καζακστάν και του Ουζμπεκιστάν το ένα τρίτο των βουλευτών είναι γυναίκες) ενώ μόνο το 21% των Αφγανών γυναικών έχουν κάθε είδους μισθωτή εργασία.
Με άλλα λόγια ο μέσος άνθρωπος στην Κεντρική Ασία έχει πολλά περισσότερα κοινά με τον μέσο Ρώσο παρά με τους Αφγανούς. Σε αντίθεση με το Αφγανιστάν, οι περισσότεροι άνθρωποι στην Κεντρική Ασία δεν είναι ιδιαίτερα θρησκευόμενοι, πίνουν αλκοόλ, χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο, δεν φορούν παραδοσιακά ρούχα, παρακολουθούν ταινίες και τηλεοπτικές εκπομπές και υπόκεινται σε στενή παρακολούθηση από το κράτος.
Αυτό το τελευταίο σημείο είναι ιδιαίτερα σημαντικό, διότι από τότε που απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, τα καθεστώτα της Κεντρικής Ασίας πολεμούσαν κάθε θρησκευτικό φανατισμό, κάτι για το οποίο συχνά επικρίνονταν από τη Δύση και τους ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στο Ουζμπεκιστάν του Καρίμοφ, τα γένια απαγορεύονταν, τα παιδιά δεν επιτρεπόταν να παρευρεθούν στο τζαμί και οι ιεροκήρυκες κατέληγαν τακτικά στη φυλακή. Οι κανόνες άλλαξαν λίγο μετά το θάνατο του Καρίμοφ, αλλά η διανομή θρησκευτικού υλικού ελέγχεται αυστηρά. Δίπλα στο Τατζικιστάν το Ισλαμικό Αναγεννησιακό Κόμμα σταμάτησε το 2015 και ο αρχηγός του καταδικάστηκε σε φυλάκιση. Στενά παρακολουθούνται και όλοι όσοι έχουν φύγει στο εξωτερικό για θρησκευτική εκπαίδευση.
Με εξαίρεση το Κιργιζιστάν, στο οποίο πραγματοποιήθηκε μια επανάσταση μόλις πέρυσι, τα σημερινά καθεστώτα στην Κεντρική Ασία εξακολουθούν να φαίνονται πολύ σταθερά. Οι δύο μεγαλύτερες χώρες στην περιοχή-το Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν-που και στις δύο υπήρχε αλλαγή εξουσίας στο όχι και πολύ μακρινό παρελθόν, εξακολουθούν να βλέπουν το θετικό αποτέλεσμα από τις πρώτες μεταρρυθμίσεις που έκαναν οι νέοι ηγεμόνες τους.
Είναι αυτονόητο ότι η κρίση στο Αφγανιστάν θα δημιουργήσει νέους κινδύνους για την περιοχή, αλλά η Κεντρική Ασία ζει εδώ και πολύ καιρό με ένα χάος στα σύνορά της και έχει ήδη είκοσι χρόνια εμπειρίας στην αντιμετώπιση των Ταλιμπάν. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι χώρες είχαν χρόνο να ενισχύσουν τη θέση τους και τώρα είναι πολύ καλύτερα προετοιμασμένες για το απροσδόκητο.
Ως εκ τούτου, τα πρόσφατα γεγονότα στο Αφγανιστάν είναι απίθανο να βυθίσουν την Κεντρική Ασία στο χάος. Το πιο πιθανό είναι ότι τα κυβερνώντα καθεστώτα να ενισχύσουν τον έλεγχο της κοινωνίας και ότι η Ρωσία να αυξήσει τον ρόλο της στην περιφερειακή ασφάλεια.
Δείτε ολόκληρο το κείμενο εδώ
capital.gr
