Μια οραματική πρόταση της κυβέρνησης για την ενέργεια;

του Δρ. Αθανάσιου Μπούνταλη, Χημικού-Ερευνητή

Στις 2 Ιουλίου, ο κ. Μητσοτάκης, στα πλαίσια του 28ου Economist Government Roundtable έκανε μια δήλωση που εξέπληξε.

Αναφερόμενος στην πυρηνική ενέργεια είπε:

«η Ευρώπη ήταν, και ακόμη είναι, ηγέτις στην πυρηνική τεχνολογία. Δεν υπάρχει κανένας τρόπος, […] και η Ελλάδα δεν είναι χώρα που έχει πυρηνική ενέργεια, να επιτύχουμε ισοζύγιο εκπομπών χωρίς πυρηνική ενέργεια. Επενδύουμε ως Ευρωπαίοι στην νέα γενιά μικρών πυρηνικών αντιδραστήρων; Έχουμε ποντάρει όπου έπρεπε σε αυτήν την πράσινη μετάβαση;»

Και συνέχισε: «Επενδύουμε στις διασυνδέσεις μας στον βαθμό που θα έπρεπε; Μπορεί να φυσάει στην Β. Θάλασσα και να έχει λιακάδα στην Ελλάδα αλλά δεν μπορείς να κάνεις τις ΑΠΕ να δουλέψουν αν δεν έχεις ένα πολύ εξεζητημένο δίκτυο διασύνδεσης».

Αυτές οι δηλώσεις εξέπληξαν δυσάρεστα το λόμπι των πράσινων ακτιβιστών, οι οποίοι εξέφρασαν αποτροπιασμό για την αναφορά σε μια πηγή ενέργειας που χαρακτηρίζουν ακριβή, επικίνδυνη και μικρής συμβολής στην παγκόσμια ηλεκτροπαραγωγή. Οι απόψεις αυτές, αν και έχουν γίνει του συρμού με την βοήθεια μιας ευρείας επικοινωνιακής εκστρατείας, κρύβουν πολλά ψέμματα και μισές αλήθειες.

Κόστος (όμως για ποιον;)

Το επιχείρημα του κόστους βασίζεται στο LCOE (Levelized Cost of Electricity). Η Lazard, που εκδίδει την ετήσια έκθεση που αναμένουν οι επενδυτές, υπολογίζει το LCOE των πυρηνικών τριπλάσιο σε σχέση με των Φ/Β (180 έναντι 60 $/MWh το 2023). Ο υπολογισμός είναι χρήσιμος για τον υπολογισμό αποσβέσεων από έναν επενδυτή που σχεδιάζει μια συγκεκριμένη μονάδα σαν να ήταν απομονωμένη, αλλά όχι για το κόστος που θα πληρώσει ο καταναλωτής σε ολόκληρο το σύστημα. Δηλαδή τα Φ/Β μπορεί να είναι φτηνά για τον παραγωγό, αλλά αυτό δεν μας λέει τίποτα για το τι πληρώνει ο καταναλωτής. Αυτός είναι ο λόγος που το LCOE δεν μας εξηγεί πώς η πυρηνοκίνητη (κατά 65% το 2023) Γαλλία έχει συστηματικά φθηνότερη κιλοβατώρα από την πρασινοκίνητη και αποπυρηνικοποιημένη Γερμανία.

Πράγματι, αν θέλαμε να δούμε τα πράγματα από την πλευρά του οικιακού καταναλωτή, πρέπει να υπολογίσουμε τα επιπλέον κόστη που οι ΑΠΕ προσθέτουν σε ολόκληρο το διασυνδεδεμένο σύστημα λόγω των ιδιοτροπιών τους. Π.χ. χρειάζονται διαθέσιμες αλλά αδρανείς κατανεμόμενες (dispatchable) μονάδες για όταν πέσει ο αέρας (το «δεν φύσηξε όσο περιμέναμε» που ακούσαμε πρόσφατα), πράγμα που ανεβάζει το κόστος. Αυτές συνήθως είναι φυσικού αερίου και όταν συνδεθούν ανεβάζουν τις τιμές. Πράγματι, με την οριακή τιμολόγηση (marginal pricing) όλοι οι παραγωγοί πληρώνονται με την ταρίφα της τελευταίας (και ακριβότερης) μονάδας που μπαίνει στο σύστημα. Τέλος, οι διαλείπουσες ΑΠΕ απαιτούν μπαταρίες και πυκνωτές για την παροχή συνθετικής αδράνειας, για την αποθήκευση της περίσσειας ηλεκτροπαραγωγής κλπ, απαιτήσεις που συνεπάγονται επιπλέον κόστη.

Όλα αυτά τα πληρώνει ο καταναλωτής αλλά δεν αντανακλώνται στο LCOE. Γι’ αυτό άλλωστε παρατηρούμε το παράδοξο: χώρες με υψηλή διείσδυση των «φθηνών» (για τον παραγωγό) ΑΠΕ έχουν ακριβότερη (για τον καταναλωτή) κιλαβατώρα, πράγμα που επιβεβαιώνεται και από την αρκετά ισχυρή συσχέτιση των δύο μεταξύ κρατών. Στοιχεία των ετών 2012, 2014, 2015, 2017, 2019 (Εικόνα 1) και 2022 συμφωνούν εντυπωσιακά μεταξύ τους.

Εικόνα 1. Τιμή οικιακής κιλοβατώρας (σε πένες βρετανικής λίρας) ως συνάρτηση του ποσοστού Φ/Β και αιολικών στην συνολική παραγωγή ενέργειας (Πηγή: G. Kalghatgi, J. Automotive Safety and Energy, 2021, 11, 79-83)

Έτσι, η επίκληση του LCOE από πράσινους ακτιβιστές παραπέμπει μάλλον σε δημιουργική λογιστική προς όφελος των παραγωγών ενέργειας και προς βλάβη των καταναλωτών, πράγμα που θα πρέπει να μας προβληματίσει. Γι’ αυτό και στο πεδίο προτείνονται νέες μέθοδοι μέτρησης κόστους, όπως το VALCOE (από την IEA) ή το system LCOE, τα οποία ενίοτε προβλέπουν υψηλότερα κόστη σε συστήματα με διαλείπουσες ΑΠΕ.

Αλλά και το υψηλό LCOE των πυρηνικών μονάδων οφείλεται εν πολλοίς στο ολοένα πιο περίπλοκο κανονιστικό πλαίσιο που αυξάνει τους χρόνους περάτωσης, και παραλλήλως εκτοξεύει το κόστος δανεισμού λόγω καθυστερήσεων. Αυτό δεν είναι τόσο δομικό στοιχείο της ίδιας της τεχνολογίας, όσο της γραφειοκρατίας, προϊόν και αυτή πολιτικών πιέσεων. Στις Δυτικές οικονομίες το κόστος πυρηνικών μονάδων είναι διπλάσιο από ό,τι σε Ασιατικές χώρες όπως η Ιαπωνία, η Κίνα, τα ΗΑΕ και η Ν. Κορέα (8.000 $/kW έναντι 4,000 $/kW).

Ασφάλεια

Ταυτόχρονα η πυρηνική ενέργεια παραμένει η πιο ασφαλής, ακόμα και συμπεριλαμβάνοντας τα δυστυχήματα του Three Mile Island (κανένας νεκρός), του Τσερνόμπιλ (30 νεκροί) και της Φουκουσίμα (1 νεκρός). Με 90 νεκρούς ανά τρισεκατομμύριο kWh, είναι ασφαλέστερη από την αιολική (150 νεκροί ανά τρις kWh) ή την ηλιακή (440). Στις ΗΠΑ, όπου δεν υπήρξαν θανατηφόρα πυρηνικά ατυχήματα, είναι μακράν η ασφαλέστερη μορφή ενέργειας, με 0.1 νεκρούς ανά τρισεκατομμύριο kWh (How Deadly Is Your Kilowatt?, Forbes, 10/1/2012).

Συμβολή

Τέλος, το ποσοστό στο οποίο η πυρηνική ενέργεια συμβάλλει στο μίγμα ηλεκτρικής ενέργειας είναι μάλλον προϊόν πολιτικής βούλησης. Στην Γαλλία είναι πολύ υψηλό, στην Ελλάδα είναι μηδενικό, ενώ και στην Γερμανία εκμηδενίσθηκε υπό την πίεση των αντιπυρηνικών λόμπι. Πάντως, το 2023 ήταν στο 9,85% της παγκόσμιας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, έναντι 10,11% Φ/Β και αιολικών, και αυτό παρά τις ομολογουμένως επιτυχημένες εκστρατείες του αντιπυρηνικού λόμπι.

Ευχάριστες εκπλήξεις

Ομολογώ λοιπόν ότι ήμουν μεταξύ εκείνων που εξεπλάγησαν ευχάριστα από την δήλωση  του κ. Μητσοτάκη, συν τοις άλλοις διότι προ διετίας είχα εκθέσει και κάποια άλλα πλεονεκτήματα της πυρηνικής ενέργειας έναντι των ΑΠΕ που θα εκτιμούσε οποιοσδήποτε «πράσινος»:

• Εκπομπές θερμοκηπικών αερίων χαμηλότερες από εκείνες των φωτοβολταϊκών και συγκρίσιμες με εκείνες των αιολικών (IPCC 2014, σελ. 1335).
• Απαιτήσεις κατασκευαστικών υλικών (σκυροδέματος, χάλυβα κλπ) 10-20 φορές μικρότερες ανά παραγόμενη MWh ως προς εκείνες των αιολικών και φωτοβολταϊκών, και χαμηλότερες από οποιαδήποτε άλλη πηγή ενέργειας (DOE Quadrennial Report, Πίνακας 10.4).
• Παραγωγή ενεργείας ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο χρησιμοποιούμενης επιφανείας από 4 έως 140 φορές μεγαλύτερη των αιολικών και 600 φορές μεγαλύτερη των φωτοβολταϊκών (Cheng & Hammond, J. Energy Inst., 2017, 90, 201-213).

(«Οι αντιφάσεις της ενεργειακής μας πολιτικής», Ανιχνεύσεις, 30/3/2022)

Ο κ. Μητσοτάκης, μου επιφύλαξε και δεύτερη ευχάριστη έκπληξη, θίγοντας ένα άλλο θέμα που είχα θέσει πρόσφατα, εκείνο της ανεπάρκειας του ηλεκτρικού δικτύου.

Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, δεν θεωρώ ότι ο πλήρης εξηλεκτρισμός μεταφορών και θέρμανσης έχει ελπίδες να πραγματοποιηθεί, ιδίως μέχρι το 2050, καθώς η απαιτούμενη αναβάθμιση του δικτύου μεταφοράς σημαίνει ότι πρέπει να υλοποιήσουμε σε 20 χρόνια 3 έως 4 φορές τις υποδομές που έστησε η ΔΕΗ σε 60 χρόνια («2035: H υποχρεωτική ηλεκτροκίνηση σκοντάφτει στο δίκτυο», Ανιχνεύσεις, 6/3/2024).

Ούτε θεωρώ ότι οι ΑΠΕ έχουν ελπίδα να αποτελέσουν ραχοκοκκαλιά του συστήματος παραγωγής ενέργειας. Μπορούν να είναι το αλατοπίπερο, αλλά όχι το κυρίως πιάτο.

Αφενός, η Αχίλλειος πτέρνα τους είναι η διαλείπουσα φύση τους και η αδυναμία μας να αποθηκεύσουμε τις περίσσειες παραγόμενης ενέργειας. Λύσεις για αποθήκευση σε μεγάλη κλίμακα καταρρέουν με το που βάλουμε κάτω τα νούμερα, είτε σε ό,τι αφορά ποσότητες πρώτων υλών για αποθήκευση σε μπαταρίες, είτε σε ό,τι αφορά τις απώλειες από μετατροπές ενέργειας για αποθήκευση σε πράσινο υδρογόνο («Οι «πράσινες» ενέργειες έχουν μια Αχίλλειο πτέρνα», Ανιχνεύσεις, 24/2/2022).

Αφετέρου, για να καλύψουν τις τρέχουσες ανάγκες, μας οι ελληνικές ΑΠΕ απαιτούν δεσμεύσεις πολλαπλασίων εκτάσεων από ό,τι σήμερα. Με παραγωγικότητες (capacity factors) στο 14% για τα Φ/Β και στο 26% για τα αιολικά (ενδεικτικά στοιχεία 2022-23),¹ η Ελλάδα χρειάζεται επταπλάσιες εκτάσεις σε Φ/Β και τετραπλάσιες σε αιολικά.

Και αυτό μόνο για τις τρέχουσες ανάγκες της (9-10 GW), δηλαδή χωρίς ηλεκτροκίνηση. Για όποιον δεν χόρτασε προπέλες σε κάθε βουνοκορφή, είναι μια καλή προοπτική.

Σε κάθε περίπτωση, και μόνη η αναγνώριση εκ μέρους του πολιτικού προσωπικού των τεχνικών περιορισμών της υιοθέτησης ΑΠΕ, αποτελεί μια ελπιδοφόρο εξέλιξη και ένα θετικό πρώτο βήμα.

Ένα όραμα;

Για να μην βιαζόμαστε, ο κ. Μητσοτάκης δεν ανήγγειλε κάποιο πρόγραμμα επενδύσεων στην πυρηνική ενέργεια. Απλώς έθεσε κάποιες ερωτήσεις. Ίσως ακαδημαϊκά, ίσως για να σφυγμομετρήσει αντιδράσεις. Ίσως υπονοούσε κατασκευή πυρηνικών εργοστασίων στην Ελλάδα, ίσως συμβάσεις αγοράς ενέργειας από γειτονικές χώρες, όπως την Βουλγαρία. Ίσως εξέφραζε δικές του σκέψεις, ίσως για λογαριασμό τρίτων. Το ότι δεν είχε στην άκρη της γλώσσας του ούτε το «Small Modular Reactors» που μάλλον εννοούσε, και κατάφερε μόνο να εκφέρει: «nuclear small… nuclear… εεε… reactors», δεν είναι ενθαρρυντικό.

Γι’ αυτό και κρατάω μικρό καλάθι.

Αλλά αν πρόκειται πραγματικά περί προαναγγελίας προγράμματος επενδύσεων με μεταφορά τεχνογνωσίας, θα πρόκειται για την πρώτη οραματική και δημιουργική πρόταση που έχουν κάνει ελληνικές κυβερνήσεις εδώ και δεκαετίες, καθώς άπτεται μακροπρόθεσμων επενδύσεων που αναγκαστικά θα υλοποιηθούν από μελλοντικές κυβερνήσεις, που αφορούν στην έλευση μια νέας τεχνολογίας στην Ελλάδα και στην ενεργειακή της αυτάρκεια.

Οψόμεθα…

¹Εγκατεστημένη ισχύς 5,788 GW σε Φ/Β και 4,828 GW σε αιολικά. Παραγωγή 7,12 TWh και 11,05 TWh αντιστοίχως.