Του Γιώργου Χατζηθεοφάνους*
Οι κρίσεις, όπως η πρόσφατη των πυρκαγιών, αναδεικνύουν σχεδόν πάντα προβλήματα αποτελεσματικότητας του κρατικού μηχανισμού και αποτελούν την αφορμή επιθέσεων στο πολιτικό σύστημα στα χρόνια της μεταπολίτευσης. Και βέβαια δύσκολα κανείς θα βρει επιχειρήματα για να αντιπαραθέσει σε όσους υποστηρίζουν πως η Ελλάδα είναι μια Χώρα με κακό-αναποτελεσματικό κρατικό μηχανισμό, χωρίς σχεδιασμό και με κυρίαρχο στοιχείο την προχειρότητα, η οποία αποτυπώνεται χωρίς βέβαια να εξαντλείται στο καταστροφικό φαινόμενο της πολυνομίας και κακονομίας, με τη μια να τροφοδοτεί την άλλη και οι δύο μαζί τη γραφειοκρατία και τη διαφθορά.
Χαρακτηριστικό του πολιτικού συστήματος στα χρόνια της μεταπολίτευσης η κομματοκρατία, με ένα καλά στημένο σύστημα πελατειακών σχέσεων. Τα πολιτικά γραφεία αντί χώρων ανταλλαγής ιδεών, προβληματισμών, απόψεων και διαμόρφωσης πολιτικών όπως αρμόζει στη δημοκρατία λειτούργησαν ως κέντρα ρουσφετολογίας, με αποτέλεσμα, πέραν των άλλων την αναξιοκρατία που αποτελεί εν πολλοίς την αιτία της αναποτελεσματικότητας του κρατικού μηχανισμού. Ήταν δε τέτοιο το μέγεθος που ακόμη και σήμερα τα ρουσφέτια των πατεράδων πολιτικών σε όλη τη μεταπολίτευση εξασφαλίζουν με άνεση την εκλογή των παιδιών τους. Στην ίδια κατεύθυνση και το αλισβερίσι μεταξύ πολιτικών και μεγαλοκαναλαρχών-μεγαλοεκδοτών με τους πρώτους να εξασφαλίζουν το ελκυστικό και προσοδοφόρο επάγγελμα του πολιτικού για τον εαυτό τους και τα παιδιά τους και τους δεύτερους πλούτο και μεγάλη (εξωθεσμική) εξουσία σε βάρος βέβαια της δημοκρατίας.
Η ανοχή στη φοροδιαφυγή για την ικανοποίηση των ψηφοφόρων και ένας αγώνας πλειοδοσίας μεταξύ των κομμάτων εξουσίας σε μισθούς και συντάξεις τροφοδότησαν αδιάλει πτα τα δημοσιονομικά ελλείμματα και το χρέος. Όλοι ικανοποιημένοι, είναι γνωστό πως το ταγκό χορεύεται πάντα με δύο, αρνούμενοι να δουν την πραγματικότητα μέχρι την εμφάνιση της κρίσης. Και βέβαια αυτό που μάλλον οι περισσότεροι αγνοούν είναι πως ο κατεστραμμένος παραγωγικός ιστός, με κρατικοδίαιτο ακόμη και τον ιδιωτικό τομέα, προϊόν κι αυτό των πελατειακών σχέσεων, ήταν η αιτία της μακροημέρευσης της κρίσης κι όχι το δημοσιονομικό έλλειμμα και το χρέος.
Στα Εθνικά Θέματα, οι εκθέσεις ιδεών, χαρακτηριστικό της προχειρότητας, και με γνώμονα το πολιτικό κόστος, αντί μιας αποτελεσματικής εθνικής στρατηγικής στη διαχείριση της Τουρκικής απειλής, οδήγησαν σε μια διαρκή διολίσθηση των ελληνικών θέσεων στο Αιγαίο και κυρίως στην Κύπρο, με την Τουρκία να δρομολογεί τις εξελίξεις και εμείς να τρέχουμε μονίμως ασθμαίνοντας πίσω από αυτές.
Την Ελλάδα αυτή επικαλούνται σήμερα όσοι βλέπουν παντού καταστροφή χρεώνοντας τις αστοχίες στο πολιτικό προσωπικό. Από την άλλη όμως υπάρχει και μια εκ διαμέτρου διαφορετική, παράλληλη χρονικά, πορεία. Ένας αντικειμενικός παρατηρητής θα πιστώσει στα χρόνια της μεταπολίτευσης σημαντικές κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές επιτυχίες. Καταγράφηκε μεγάλη πρόοδος στην κατεύθυνση της δημοκρατικής ωρίμανσης ενώ οι δημοκρατικοί θεσμοί έφθασαν σε επίπεδα που ποτέ στο παρελθόν δεν διέθετε η Χώρα. Βελτιώθηκε σημαντικά το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων, υπήρξε αξιοσημείωτη πρόοδος στην κατεύθυνση της ισονομίας και ενισχύθηκε το κράτος πρόνοιας. Η Χώρα έγινε μέλος του πλέον σημαντικού κλαμπ του κόσμου, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και μάλιστα εντάχθηκε στον σκληρό πυρήνα της, την Ευρωζώνη. Και παρά την πρόσφατη βαθιά οικονομική κρίση σήμερα βρίσκεται στις πενήντα πλουσιότερες χώρες του κόσμου. Στα Εθνικά θέματα δεν εκχώρησε ούτε απεμπόλησε κυριαρχικά δικαιώματα – ακόμη και την περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης που πέραν των άλλων επηρέασε αρνητικά την Εθνική ισχύ της Χώρας- παρά τις συνεχείς προκλήσεις της ισχυρής και μαξιμαλιστικής Τουρκίας, η διαχείριση της οποίας δεν είναι καθόλου εύκολη ακόμη και για παραδοσιακά ισχυρές δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ και η Γαλλία. Κι όλο αυτό βέβαια το επίτευγμα ήταν το όραμα συγκεκριμένων ανθρώπων του πολιτικού συστήματος.
Τη θεωρητική κουβέντα, η οποία σίγουρα παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον, για τη σύνδεση των παθογενειών που στην αρχή του άρθρου αναφέρθηκαν με το επίπεδο και την ποιότητα της δημοκρατίας μας, τις ευθύνες του πολιτικού προσωπικού και των πολιτών, και τις όποιες προτεινόμενες λύσεις στη βάση αυτή, θα την αφήσουμε στους διανοούμενους. Στο παρόν άρθρο θα εστιάσουμε σε άμεσες και ρεαλιστικές παρεμβάσεις στο πλαίσιο της θωράκισης της Χώρας ενόψει των μεγάλων προκλήσεων, που καλείται άμεσα να αντιμετωπίσει.
Στα σύγχρονα και καλά οργανωμένα κράτη το ελάχιστο παραδεκτό, με σαφήνεια προσδιορισμένο και σε μετρήσιμα μεγέθη όπου αυτό είναι εφικτό, εξασφαλίζεται απρόσωπα, μέσα από ένα κατάλληλο και αποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο. Πάνω από το σημείο αυτό η κάθε κυβέρνηση αλλά και ο κάθε κρατικός λειτουργός βάζουν την δική τους σφραγίδα. Στην Ελλάδα, που αυτό δεν υπάρχει, μονίμως ψάχνουμε για ηγέτες και κρατικούς λειτουργούς με φιλότιμο, αγνοώντας προφανώς πως οι ηγέτες προκύπτουν μόνο σε καταστάσεις εξαίρεσης. Η αναζήτηση ηγετών για τα καθημερινά-τρέχοντα ζητήματα παραπέμπει σε χώρες με κακή και αναποτελεσματική οργάνωση. Οι προαναφερόμενες μεγάλες, εκ διαμέτρου αντίθετες, πορείες στα χρόνια της μεταπολίτευσης οφείλονται ενδεχομένως (και) σε αυτή την αστοχία· στην αδυναμία εξασφάλισης του ελάχιστου παραδεκτού απρόσωπα με αποτέλεσμα η πορεία της Χώρας να συνδέεται στενά με τους εκάστοτε Κυβερνώντες.
Κατά συνέπεια η Χώρα σήμερα χρειάζεται έναν ηγέτη, που θα χτίσει, με δομικές μεταρρυθμίσεις μέσα από ένα στρατηγικό σχεδιασμό, μια σύγχρονη Ελλάδα, η οποία δεν θα χρειάζεται ηγέτες παρά μόνο σε καταστάσεις εξαίρεσης· ούτε φυσικά κρατικούς λειτουργούς με φιλότιμο, κι αυτό βέβαια παραπέμπει σε απρόσωπη δημόσια διοίκηση. Στα χρόνια της κρίσης είναι γεγονός πως έγιναν κάποιες μεταρρυθμίσεις, οι οποίες κατά βάση επιβλήθηκαν από τους εταίρους μέσα από τα γνωστά μνημόνια χωρίς όμως να υποστηριχθούν όπως θα έπρεπε από τις εκάστοτε Κυβερνήσεις. Αντίθετα λόγω απουσίας σχετικής κουλτούρας και γνώσεων και υπό την πίεση της βίαιης δημοσιονομικής προσαρμογής, που τα μνημόνια επέβαλαν, οι περικοπές έγιναν, σε πολλές περιπτώσεις, με μια πρόχειρη-άναρχη μείωση δαπανών επί του εκάστοτε Π/Υ, προϊόν προσωπικών αποφάσεων των εκάστοτε διαχειριστών, στην καλύτερη περίπτωση μέσα από μια διαδικασία κατάθεσης ιδεών σε περιορισμένο κύκλο και όχι μέσα από μια μεγάλη δομική μεταρρύθμιση με τα δεδομένα και κυρίως τους περιορισμούς όπως αυτά προέκυψαν μέσα από την κρίση. Αυτό δημιούργησε σοβαρά προβλήματα λειτουργικότητας σε πολλούς φορείς του κρατικού μηχανισμού, που σε κάποιες φορές οδήγησε μέχρι και στην αποσύνθεσή τους.
Η Χώρα σήμερα βρίσκεται σε ένα κομβικό σημείο και πρέπει να επιλέξει ανάμεσα στην επιστροφή στο χθες και στη φυγή στο αύριο. Εάν θα ανέβη στο τρένο της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης ή θα περιοριστεί στον τουρισμό και σε θέσεις εργασίας χαμηλής παραγωγικότητας που θα συνεχίσουν να τροφοδοτούν μια αναιμική ζήτηση με ότι αυτό συνεπάγεται στην ανάπτυξη και το μέλλον της. Εάν θα μεταφερθεί σε ένα ασφαλές περιβάλλον απαλλαγμένη από τις παθογένειες του χθες και του σήμερα ή θα συνεχίσει να ισορροπεί σε τεντωμένο σχοινί αναζητώντας μονίμως ηγέτες. Οι δομικές μεταρρυθμίσεις (δημόσια διοίκηση, νομοθετικό-δικαστικό σύστημα, υγεία, παιδεία κλπ) για την αναβάθμιση όλων των δεικτών μέτρησης της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας στο πλαίσιο δημιουργίας φιλικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, που θα οδηγήσουν σε βιώσιμη ανάπτυξη που είναι το ζητούμενο, κρίνονται επιτακτικές για τη Χώρα σήμερα, λαμβάνοντας υπόψη και τις εξελίξεις στο διεθνές σύστημα, όσο ίσως ποτέ άλλοτε.
Το ερώτημα είναι εάν υπάρχει πολιτική βούληση, εάν οι συνθήκες είναι κατάλληλες και βέβαια εάν υπάρχει το κατάλληλο προσωπικό για να υποστηρίξει μια τέτοια μεταρρυθμιστική προσπάθεια. Η Κυβέρνηση αυτή και προσωπικά ο Πρωθυπουργός έδειξαν πως υπάρχει θέληση. Οι συνθήκες εξαιτίας της δυναμικής που έχει αναπτυχθεί στο διεθνές σύστημα είναι ιδανικές ενώ στο εσωτερικό, λαμβανομένων υπόψη των πολιτικών συσχετισμών, η Κυβέρνηση διαθέτει επαρκές πολιτικό κεφάλαιο που μπορεί να επενδύσει στην κατεύθυνση αυτή. Αυτό που χρειάζεται είναι η επιστράτευση όλου του κατάλληλου δυναμικού της Χώρας, που έχει τις γνώσεις και την εμπειρία να υποστηρίξει μια τέτοια προσπάθεια, διότι θέληση χωρίς γνώση είναι άχρηστη αν όχι και επικίνδυνη. Το περιεχόμενο του περίφημου νόμου περί επιτελικού κράτους (ν.4622/19) δείχνει πως υπάρχει πρόβλημα στον τομέα αυτό· είναι εμφανής η απουσία τεχνοκρατών στη σύνταξή του παρά τα ‘όσα λέγονται. Σίγουρα τον τελικό λόγο έχει η πολιτική αλλά όλες οι μεταρρυθμίσεις (πρέπει να) εκπονούνται από τεχνοκράτες. Καλός μάνατζερ δεν είναι αυτός που ξέρει να κάνει κάτι καλά αλλά σε ποιον να το αναθέσει για να το κάνει καλά. Ο Πρωθυπουργός θα κριθεί από τις επιλογές προσώπων· ένας Πιερρακάκης δεν αρκεί.
Τέλος θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως η καταστροφή της Χώρας στην οποία αρέσκονται να προσβλέπουν οι κάθε λογής Κασσάνδρες δεν υφίσταται ως ενδεχόμενο αυτή τη χρονική περίοδο. Ο μόνος κίνδυνος αφορά στα εθνικά θέματα και βασικά στην Κύπρο όπου χρειάζεται μεγάλη προσοχή. Μπορεί η ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας να είναι γεμάτη καταστροφές και θριάμβους όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στο ομώνυμο βιβλίο του ο καθηγητής Στάθης Καλύβας όμως μέσα στην ΕΕ ο κίνδυνος μιας νέας καταστροφής έχει περιοριστεί σημαντικά όπως αποδείχθηκε στην πρόσφατη βαθιά οικονομική κρίση που η Χώρα αντιμετώπισε. Για να το καταλάβει όμως κανείς θα χρειαστεί να διαβάσει την ιστορία της αντίστοιχης οικονομικής κρίσης στην Αργεντινή και τις τραγικές μακροχρόνιες συνέπειες για τους κατοίκους της. Στην ΕΕ, παρά τα όποια προβλήματα υπάρχουν, η Ελλάδα, όπως και οι άλλες χώρες-μέλη, ενισχύουν την Εθνική τους Ισχύ, για την υποστήριξη των Εθνικών τους συμφερόντων. Κι αυτός είναι ο βασικός λόγος που οι κατά καιρούς εμφανιζόμενες φυγόκεντρες δυνάμεις εξουδετερώνονται. Η ΕΕ επιβάλει κανόνες που απομακρύνουν το ενδεχόμενο καταστροφών και βέβαια μπορεί να λειτουργήσει υπό συνθήκες ως ένα αποτελεσματικό δίκτυ ασφαλείας όταν οι περιστάσεις το απαιτήσουν. Το ζητούμενο σήμερα δεν είναι η αποφυγή μιας καταστροφής αλλά είναι η αναβάθμιση της θέσης της Χώρας στο διεθνές σύστημα και η βελτίωση των επιπέδων ασφάλειας και ευημερίας των Ελλήνων πολιτών εν μέσω μεγάλων πράγματι προκλήσεων.
*Ο Γιώργος Χατζηθεοφάνους είναι Υποστράτηγος ε.α, Οικονομολόγος και Αντιπρόεδρος του Συλλόγου Αποφοίτων ΑΠΘ.
“Μακεδονία”
