Μάριος Ευρυβιάδης
Η καλή πίστη αποτελεί το απαραίτητο στοιχείο για την επίλυση προβλημάτων και διαφορών σε οποιοδήποτε επίπεδο, διακρατικό, εμπορικό, συνδικαλιστικό ή προσωπικό. Χωρίς αυτή δεν δημιουργείται “κοινή γλώσσα” και δεν λειτουργεί “κοινή λογική”. Συνεπώς χωρίς καλή πίστη καμια διαφορά δεν μπορεί να διευθετηθεί. Σε περιπτώσεις διακρατικών διαφορών όπου η καλή πίστη είναι απούσα, κάθε συνάντηση δεν καταλήγει παρά μόνο σε άκαρπες επαναλήψεις βασικών θέσεων, αλληλοκατηγορίες και συναφείς θεατρινισμούς.
Στην περίπτωση της Κύπρου η Άγκυρα δεν επέδειξε ποτέ καλή πίστη για να βρεθεί λύση στην Κύπρο. Ποτέ. Και κορύφωση της κακής πίστης της Τουρκίας- μετά τον επιδρομικό της πόλεμο το καλοκαίρι του 1974- υπήρξε το αποσχιστικό πραξικόπημα της 15ης Νοεμβρίου 1983. Ήταν ένα πραξικόπημα που οργανώθηκε με πάσα μυστικότητα από την τότε χούντα του στρατηγού Κενάν Εβρέν και τον εντολοδόχο της στην Κύπρο Ραούφ Ντεκτάς.
Η απόφαση για το πραξικόπημα του 1983 ήταν ειλημμένη πολύ πριν. Υπήρχε και προηγούμενο. Αυτό ήταν η “μονομερής” ανακήρυξη, τον Φεβρουάριο του 1975, του λεγόμενου “ομόσπονδου” κράτους στις κατακτηθείσες από τους Αττίλες περιοχές της Κύπρου, μόλις λίγους μήνες πριν. Και πολυ πριν η δική μας πλευρά εξασκηθεί στην “αδιαλλαξία” και την πολιτική “απληστία” ώστε να τα θέλει όλα δικά της, όπως της καταλογίζεται.
Αυτό έχει σημασία να μην ξεχνιέται και να υπογραμμίζεται, διότι οι θιασώτες της θεωρίας των “χαμένων ευκαιριών” έχουν σαν λάβαρο τους την “αδιαλλαξια”, τάχατες, της ελληνικής πλευράς. Και “ελληνοποιώντας” τη τουρκική προπαγάνδα δικαιολογούν κάθε τουρκική αυθαιρεσία και απόπειρα καταναγκασμού ως “αναμενόμενη” και “λογική”. Φταίει, λένε η “αδιαλλαξία” της ελληνικής πλευράς που δεν έκανε το α, το β, το γ, αλλά και το ωμέγα, μέχρι τότε- δηλαδή όλα – ώστε για να ικανοποιηθούν τα “δίκαια” τουρκικά αιτήματα αλλά και η λεγόμενη “Διεθνής Κοινότητα” και να προληφθούν έτσι, τα πράγματα.
Τα γεγονότα γύρω από το αποσχιστικό πραξικόπημα έρχονται σε μετωπική σύγκρουση με τις πολυνούσημες αυτές θεωρήσεις. Πέραν των Κενάν και Ντεκτάς, ο μόνος άλλος ενήμερος για το πραξικόπημα ήταν ο τούρκος πρέσβης στην Ουάσιγκτον Σουκρού Ελεκτάγκ, προστατευόμενος της τουρκικής χούντας. Αλλά γιατί; Διότι η απόφαση δεν είχε να κάνει απολύτως τίποτα με τα τεκταινόμενα στην Κύπρο αλλά με τεκταινόμενα στην μακρινή Ουάσιγκτον.
Ο χρονισμός (timing) της πραξικοματικής ενέργειας- όχι η ειλημμένη ήδη απόφαση- ήταν συνάρτηση γεγονότων άσχετων με το κυπριακό. Και εδώ καταρρίπτεται και ένας ακόμη πολιτικός μύθος, ένα ακόμη λάβαρο των θιασωτών της θεωρίας των “χαμένων ευκαιριών”. Στην σύγχρονη ιστορία της Κύπρου κανένα “εσωτερικό” γεγονός δεν υπήρξε γενεσιουργικό αίτιο καθοριστικών εξελίξεων. Όλα υπήρξαν συμπτώματα ευρύτερων διεθνών διεργασιών, στρατηγικών περιφερειακών συγκρούσεων και ισορροπιών στα οποία η Κύπρος και ο λαός της δεν εκλαμβάνονταν παρά μόνο ως αναλώσιμα αντικείμενα.
Ως προς τα γεγονότα. Η απόφαση για το πραξικόπημα ήταν προγραμματισμένη να λάβει χώρα μεταξύ της 6ης Νοεμβρίου και το αργότερο την 21η Δεκεμβρίου. Και αυτό για δυο λόγους παντελώς άσχετους με την Κύπρο. Μετά την 21η Δεκεμβρίου η Χούντα του Εβρέν δεν θα είχε άμεση εποπτεία των πραγμάτων διότι ο υποψήφιος της, πρώην χουντικός στρατηγός, έχασε τις εκλογές της 6ης Νοεμβρίου από τον Τουργκούτ Οζάλ του νεοσυσταθέντος κόμματος της Μητέρας Πατρίδας. Και στις 21 Δεκεμβρίου ο εντολοδόχος πλέον Πρωθυπουργός Οζάλ θα έπαιρνε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Εθνοσυνέλευση. Ούτε η Χούντα, ούτε ο Ντεκτάς είχαν εμπιστοσύνη του Οζάλ. Ήθελαν να τον υποσκάψουν και να τον αποσυντονίσουν. Και δεν είχαν άδικο. Στο κυπριακό αλλά και στο κουρδικό ο Οζαλ είχε προχωρημένες θέσεις.
Ο άλλος λόγος ήταν η ετήσια έγκριση του αμερικανικού προϋπολογισμού για εξωτερική βοήθεια, με σχεδόν ένα δις δολλαρια δεσμευμένα για την Τουρκία. Τουρκικές ενέργειες στην Κύπρο, του τύπου υπό σχεδιασμό, θα προκαλούσαν αντιδράσεις στο Κονγκρέσσο και στη καλύτερη περίπτωση καθυστερήσεις σε μεγαλόσχημα αμερικανοτουρκικά σχέδια. Αυτά αφορούσαν στην εγκατάσταση στην Ανατολική Τουρκία της Αμερικανικής Δύναμης Ταχείας Επέμβασης (Rapid Deployment Force) βάση του Δόγματος Wohlstetter για την Τουρκία, ώστε να αποτραπεί, τάχατες, η “κομμουνιστικποίηση” της Μέσης Ανατολής μετά την πτώση του Σάχη και τη Σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν. Η αναβίωση του Ψυχρού Πολέμου επί Ρεάγκαν, είχε αρχίσει. Και η Τουρκία, χωρίς πλέον το Ιραν, πήρε τα πρωτεία.
Στις 14 Νοεμβρίου 1983, λοιπόν, παραμονή της μονομερούς απόπειρας ανακήρυξης κράτους στις κατεχόμενες από τον Τουρκικό-νατοϊκό στρατό περιοχές της Κύπρου, υπήρχε ανοικτή τηλεφωνική γραμμή ανάμεσα στον πρέσβη στην Ουάσιγκτον, Ελεκτάγκ, τον Αρχηγό της Χούντας Εβρέν και τον Ντεκτάς. Όλοι ανέμεναν την έγκριση του σχετικού προϋπολογισμού. Μόλις εγκρίθηκε, ο Ελεκτάγκ ενημέρωσε τον Εβρέν και αυτός έδωσε το πράσινο φως στον Ντεκτάς. Ξημέρωνε η 15η Νοεμβρίου.
Όλα τα παραπάνω τεκμηριώνονται και από τουρκικές πηγές. Κυρίως από το έργο καταξιωμένων δημοσιογράφων και συγγραφέων όπως του αείμνηστου Μεχμέτ Αλί Μπιράντ, του Ερντάλ Γκιουβέν και του Σετάτ Ερκίν.
