Ι. Τουλουμάκος: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ ΩΣ ΙΔΕΑ ΚΑΙ ΘΕΣΜΟΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ

του Ιωάννη Τουλουμάκου*

Η ιδέα της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων έχει -όπως δεν είναι ευρύτερα γνωστό- την προέλευσή της στον εθνικό ευεργέτη Ευαγγέλη Ζάππα (1800-1865), Ηπειρώτη αγωνιστή της Επανάστασης και στενό φίλο του Ιωάννη Καποδίστρια. Διατυπώθηκε προς επιστολή του προς τον Όθωνα το 1858 και αποφασίστηκε με το βασιλικό διάταγμα της 19^ης Αυγούστου 1859. Σύμφωνα με την πρόταση του Ζάππα στη διοργάνωση των αγώνων θα περιλαμβάνονταν διαγωνισμοί στη λογοτεχνία, στη μουσική και σε άλλες τέχνες όπως και οι εκθέσεις προϊόντων της εθνικής παραγωγής. Η πρόταση συνοδευόταν από την προσφορά 600.000 φράγκων και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις που έγιναν στους τρεις κατοπινούς αγώνες (1870, 1875, 1888) δυστυχώς δεν είναι γνωστές.

Με τις δυνατότητες που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία η Ελληνική Ολυμπιάδα στην καθαρά πολιτιστική της διάσταση, όπως την είχε οραματιστεί ο Ε. Ζάππας, αποτελεί μίας ιδιαίτερης σημασίας εθνική υπόθεση. Στη σχετικά πρόσφατη με τα παρεχόμενα από τη Γενική Γραμματεία Αποδήμου Ελληνισμού στοιχεία δημοσιευθείσα υπό την αιγίδα του ΑΠΘ καταγραφή «Η Ελλάδα έξω από τα Σύνορα – Ομοσπονδίες, Κοινότητες, Σύλλογοι των Ελλήνων του Εξωτερικού» (Θεσσαλονίκη 2018, 168 σελ.) αναφέρονται 79 χώρες και από τις πέντε ηπείρους με 250 περίπου εθνοτοπικές κοινότητες που ιδρύθηκαν από μετανάστες της νησιωτικής και ηπειρωτικής χώρας. Από τις αναφορές που συνθέτουν την πολιτιστική παρουσία τους επισημαίνονται εδώ:

1. I. Τα δώδεκα ελληνικά θέατρα: στο Βέλγιο (Βρυξέλλες), στη Γερμανία (Αμβούργο, Στουτγάρδη, Βούπερταλ), στην Ελβετία (Γενεύη, Ζυρίχη,), στο Λουξεμβούργο, στις ΗΠΑ (Αστόρια, Λονγκ Άιλαντ), στον Καναδά (Τορόντο, Μόντρεαλ), στην Αυστραλία (Μελβούρνη).

ΙΙ. Τέσσερις ενώσεις Ελλήνων συγγραφέων στο Ντίσελντορφ, το Μόναχο (Γερμανία), την Αστόρια (ΗΠΑ) και το Κεμπέκ (Καναδάς).

III. Οι τριάντα μία ενώσεις Ελλήνων Επιστημόνων (Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ.)

1. IV. Πολιτιστικές εστίες: Αδελφότης, Ένωση, Εταιρεία, Ινστιτούτο, Κέντρο, Οργανισμός, Στέγη, Σύνδεσμος. Μερικά παραδείγματα:

Γαλλία: Ελληνική Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, Σύλλογος Σπουδών Αρχαίων Ελληνικών, Σύλλογος για την προώθηση Ελληνικής Μουσικής.

Γερμανία: Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών, Πολιτιστικό και Κοινωνικό Ίδρυμα των Ελληνικών Κοινοτήτων της Γερμανίας, Ελληνική Εταιρεία για τις Τέχνες και την Κοινωνία, Ελληνικός Σύλλογος Λόγου και Τέχνης και Σύλλογος για τη μελέτη και διάδοση της Ελληνικής Ιστορίας.

Ελβετία: Σύλλογος για την Ελληνική Γλώσσα και τον Ελληνικό Πολιτισμό.

Ηνωμένο Βασίλειο: Εταιρεία Ελληνικών Σπουδών.

Λουξεμβούργο: Ελληνική Κινηματογραφική Λέσχη, Σύλλογος για τη μελέτη της Ελληνικής Μουσικής και του Πολιτισμού.

Ολλανδία: Πολιτιστικό Ίδρυμα «Μακεδονία», Πολιτιστικός Σύλλογος «Περικλής».

Ουγγαρία: Πολιτιστικός Σύλλογος «Χελιδονάκι», Πολιτιστικός Σύλλογος «Μακεδονία».

Σουηδία: Ελληνική Βιβλιοθήκη και Ελληνικό Αρχείο, Ελληνική Πολιτιστική Στέγη.

ΗΠΑ: Ελληνικό Εκπαιδευτικό Συμβούλιο (Σικάγο), Σύλλογος Ελληνικών Τεχνών (Μπέρκλεϋ), Ίδρυμα Ελληνικής Κληρονομιάς «Ορφεύς» (Μπρούκλιν), Κέντρο Μελέτης του Ελληνικού Πολιτισμού «Σπύρος  Βρυώνης» (Ράντζο Κόρδοβα).

Καναδάς: Διεθνές Κέντρο Αποδήμου Ελληνισμού, Κέντρο Ελληνικών Ερευνών, Ελληνική Πολιτιστική Εταιρεία (Μόντρεαλ).

Αυστραλία: Πολιτιστικό Κέντρο Ελληνικής Κοινότητας, Ινστιτούτο Μακεδονικών Σπουδών, Πολιτιστικός Σύλλογος Περιοδικό «Αντίποδες» (Μελβούρνη).

• Από συνέντευξη στην Εφημερίδα Εθνικός Κήρυξ της Νέας Υόρκης και κατοπινή διάλεξη στο ΑΠΘ με θέμα: «Έλληνες του Εξωτερικού που διακρίθηκαν» έγινε προ ετών γνωστός στην Ελλάδα ο Νικόλαος Σάμιος, Διευθυντής κορυφαίου επιστημονικού εργαστηρίου στο Λόνγκ Άιλαντ της Νέας Υόρκης. Ο πατέρας του καταγόταν από τα Κύθηρα και η μητέρα του από την Αθήνα. Ο ίδιος γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη: Έχω γεννηθεί στη Νέα Υόρκη, αλλά έχω πολλές επαφές με Έλληνες συναδέλφους. Μάλιστα πριν από λίγο καιρό ήμουν στην Ελλάδα για την επέτειο του Ερευνητικού Κέντρου του Δημοκρίτου, αλλά πρέπει να πω ότι όσες φορές προσπαθήσαμε να επεκτείνουμε τους δεσμούς μας με την Ελλάδα, βρήκαμε δυσκολίες. Προσπαθήσαμε να επεκτείνουμε ερευνητικά προγράμματα (μεταπτυχιακές σπουδές, κοκ.), αλλά πάντα βρήκαμε εμπόδια … Οι Έλληνες είναι πολύ ανεπτυγμένος λαός υπό την έννοια ότι έχουν επιζήσει επί χιλιάδες χρόνια μέσα από καταστροφές και εθνικές δυσκολίες. Καμιά φορά εκπλήσσομαι με το πόσο καλά ζουν, όχι από υλικής πλευράς, αλλά από πλευράς απόλαυσης. Λόγω ότι είναι μικρή κοινωνία όμως, οι διασυνδέσεις έχουν μεγάλη σημασία και αυτό δυσκολεύει την αξιοκρατική επιλεκτικότητα. Ακόμη και στο εκπαιδευτικό σύστημα ό,τι αλλαγές γίνονται επέρχονται με πολιτικά (ψηφοθηρικά) κίνητρα. Αλλά είμαστε μία κοινωνία διαφωνούντων εμείς οι Έλληνες. Δεν λένε ότι ο κάθε Έλληνας είναι και μόνος του ένα πολιτικό κόμμα. Η νέα γενιά Ελληνοαμερικανών δεν είναι έτσι βέβαια. Έχουν αφομοιωθεί κάπως και εγκαταλείπουν μερικά από τα ελαττώματα της φυλής. Και η εκκλησία αποτελεί ένα σημαντικό συνδετικό κρίκο.
• Ο Καθηγητής της Φαρμακολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Βοστώνης Θεόδωρος Θεοχαρίδης έγινε προ ετών γνωστός στην Ελλάδα με την είδηση για την απομόνωση μιας νέας πρωτεΐνης που ανοίγει νέους δρόμους στη θεραπεία του καρκίνου· αλλά και με την πληροφορία ότι στην πρωτεΐνη που ανακάλυψε έδωσε τα αρχικά των λέξεων που αποδίδουν την προέλευση και τη δράση της, δηλαδή Μακεδονία.
• Η Μόνικα Τσακανίκα ήταν ή είναι ακόμη Καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Σαν Χοσέ της Κόστα Ρίκα. Το διήγημα από το οποίο προέρχεται το απόσπασμα έχει τον τίτλο: «Να ζήσεις Γιωργάκη, αγόρι μου». Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα το Βήμα στο φύλλο της 1^ης Οκτωβρίου 1995. Ένα απόσπασμα: Και στο τέλος όλων των ποιημάτων και αφού η «Ελλάς» είχε ακούσει σιωπηλή και αγέρωχη όλα τα ποιήματα, έδινε τη σημαία σε έναν εξίσου νταρντανεμένο μαθητή, ντυμένο τσολιά, που στεκόταν πλάι της, αλλά κάτω από το βάθρο και, παίρνοντας από μια άλλη -όχι τόσο πρόωρης ανάπτυξης- μαθήτρια, ντυμένη «Αθανασία» κάτι στεφάνια, στεφάνωνε έναν έναν όλους τους μαθητές που είχαν απαγγείλει τα ποιήματά τους. Εκείνοι γονάτιζαν μπροστά της, μετά σηκώνονταν, γύριζαν στο πλήθος και υποκλίνονταν. Χειροκροτήματα. Δάκρυα και Ζήτω.

Να ζήσεις Γιωργάκη αγόρι μου.

Ποτέ μου δεν ντύθηκα Ελλάς στο Δημοτικό. Ίσως επειδή η σωματική μου ανάπτυξη ήταν πάντοτε καθυστερημένη, και έτσι, το παρουσιαστικό μου δεν έφτανε να απεικονίσει το μεγαλείο και τη δόξα της πατρίδας μου. Σημασία έχει, όμως, ότι όλες εκείνες οι εκδηλώσεις -για χρόνια ολόκληρα- κάτι μου άφησαν που δεν ήξερα ότι ήταν τόσο βαθιά ριζωμένο μέσα ώσπου έφυγα. «Ξενιτεύτηκα».

Έτσι λοιπόν στην ξενιτιά βρήκα πως η καρδιά μου είναι ραμμένη στο κορμί μου με ένα νήμα που βγήκε από το ίδιο πανί που έντυνε τη μαθήτρια Ελλάς όλα εκείνα τα χρόνια. Βρήκα ακόμη πως το ίδιο εκείνο πανί έχει ντύσει εκατομμύρια Έλληνες που για λόγους γνωστούς ή άγνωστους, έφυγαν από αυτόν εδώ τον τόπο. Και όσο για το νήμα, μαγικό σχεδόν, αυτό υπεύθυνο για το πόσο ίδιος είναι ο έρωτας που νοιώθουν όλοι οι ξενιτεμένοι για την Ελλάδα. Ένας έρωτας λιγωτικός, μια νοσταλγία που καίει τα σωθικά, ένα πάθος που δεν μπορεί να σβήσει και ένα μαράζι που δεν εξηγείται με λέξεις. Και που κανένας Οδυσσέας δεν θέλει να ξεπεράσει.

Αυτό το νήμα μας κρατάει ενωμένους σε τόπους αχανείς και απρόσωπους. Αυτό μας κρατάει Έλληνες σε χώρες με λαλιές ξένες, περίεργες, δίχως ιστορία. Αυτό το νήμα φταίει που είμαστε ραμμένοι με ένα παρελθόν που, κάθε φορά που το ψάχνουμε στη Νέα Ελλάδα, μας προδίδει. Γιατί είναι ένα παρελθόν που έφυγε μαζί με εμάς, μόνο που εμείς οι Οδυσσείς το καταλάβαμε».

Η Ελληνική Πολιτιστική Ολυμπιάδα περιέχει και εκφράζει ό,τι ο αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 και μεγάλος εθνικός ευεργέτης Ευαγγέλης Ζάππας θεωρούσε ως υποχρέωση συλλογικής ευθύνης για την προκοπή του έθνους. Στην εποχή μας θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι υποχρέωση και για την ίδια την εθνική μας επιβίωση.

Ιωάννης Τουλουμάκος

Ομότιμος Καθηγητής

της Φιλοσοφικής Σχολής

του ΑΠΘ