ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΛΙΑ ΑΘΗΝΑ 2021
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Δρ. ΒΕΝΙΑΜΙΝ ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΝΟΓΛΟΥ (*)
Οι πανηγυρικές εκδηλώσεις για τον Επετειακό Εορτασμό των 200 ετών από την έναρξη του Αγώνα της Εθνικής Παλιγγενεσίας του Ελληνισμού, εφέτος, έδωσαν την ευκαιρία να εμβαθύνουμε σε πτυχές, πρόσωπα και γεγονότα του επικού εκείνου αγώνα, στον οποίο οφείλουμε την ύπαρξη του νέου Ελληνικού Κράτους, μετά από 4-5 αιώνες σκληρής δουλείας των Οθωμανών Τούρκων.
Κεντρική προσωπικότητα του Αγώνα του 1821 ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδος, Ιωάννης Καποδίστριας. Ο «Άγιος» της Ελληνικής Πολιτικής, που δυστυχώς έφυγε από δολοφονική ενέργεια, στερώντας την Πατρίδα από τις πολύτιμες υπηρεσίες και την φωτισμένη καθοδήγησή του.
Η παρουσίαση του πολυσχιδούς έργου του και της διεθνούς εμβέλειας, φωτεινής προσωπικότητάς του, αποτελεί ελάχιστο καθήκον και πολύτιμη διδαχή, για τους σύγχρονους Έλληνες και την επίσημη Ελληνική Πολιτεία. Το έργο ανέλαβε το Ίδρυμα Διεθνών Νομικών Μελετών Καθηγητού Ηλία Κρίσπη και Δρ. Αναστασίας Σαμαρά-Κρίσπη, με την στήριξη του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Μία πλειάδα 26 συγγραφέων, ανέλαβε να αναλύσει τις ποικίλες δράσεις του Καποδίστρια και την πολύτιμη κληρονομιά που κατέλειπε, στην προσπάθειά του να οικοδομήσει, σε στέρεες βάσεις, το Νέο Ελληνικό Κράτος. Η έκδοση έγινε με την έμπειρη συνεπιμέλεια της Δρ. Αναστασίας Σαμαρά-Κρίσπη, της Δρ. Σοφίας Μωραΐτη και του Συναδέλφου Διεθνολόγου Δρ. Στέλιου Αλειφαντή, από τον εκδοτικό οίκο Κασταλία, του κ. Σεραφείμ Μηχιώτη.
Μέσα στις 662 σελίδες του βαρυσήμαντου αυτού Τόμου, επιχειρείται με επιτυχία, το δύσκολο έργο να φωτισθούν οι πολλές όψεις μίας προσωπικότητας πανευρωπαϊκής εμβέλειας στην οποία οφείλουμε μεγάλο τμήμα της ελευθερίας μας και του οικοδομήματος της νέας Ελληνικής Πολιτείας που μετρά 200 χρόνια δημιουργικής αλλά και περιπετειώδους πορείας.
Με εύγλωτο, ακριβή επιστημονικά και ιστορικά εξακριβωμένο τρόπο, ξετυλίγεται μέσα από τις σελίδες του Τόμου αυτού, η δράση του Καποδίστρια και η ιστορία του ελληνικού λαού, προεπαναστατικά και μετεπαναστατικά, με τις μύριες δυσκολίες, διχασμούς, κινδύνους, εξεγέρσεις, αλλά και το πολύτιμο αγαθό της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης που κατέκτησε με τιτάνιο αγώνα και εκατόμβες θυσιών το Έθνος μας, με Ευρωπαϊκά πρότυπα, που προήλθαν βέβαια από την καθοριστική αλληλεπίδραση της ελληνικής (κλασσικής, ελληνιστικής και βυζαντινής) και Ευρωπαϊκής πολιτιστικής παράδοσης.
Στη συνέχεια θα φωτίσω κάποιες από τις συμβολές των συγγραφέων του Τόμου που αφορούν την Διεθνή Διάσταση του έργου του Πρώτου Κυβερνήτη, σε συνάφεια με την εξειδίκευσή μου ως Διεθνολόγου Νομικού του Α.Π.Θ. Πρόκειται πραγματικά για πολύτιμο, συλλεκτικό Τόμο. Με δεδομένο τον εξαιρετικά περιορισμένο χρόνο λοιπόν, θα παραθέσω χαρακτηριστικές τοποθετήσεις και συμπεράσματα των συγγραφέων που επέλεξα.
Ο Ιωάννης Καποδίστριας, όπως τονίζει στο πρώτο κείμενο του βιβλίου ο τ. Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Προκόπης Παυλόπουλος, υπήρξε όχι μόνον ένας από τους μεγαλύτερους πολιτικούς της Νεότερης Ελλάδας, θεμελιωτής του Νεότερου Ελληνικού Κράτους, αλλά και ένας κορυφαίος διεθνής διπλωμάτης, ο οποίος προτού αναλάβει τα ηνία της διακυβέρνησης της Πατρίδας μας και ενόσω υπηρετούσε στη ρωσική Τσαρική αυλή, επηρέασε και διαμόρφωσε, όσο κανένας άλλος Έλληνας, την διεθνή πολιτική σκηνή της εποχής του.
Ο Κερκυραίος Καποδίστριας έδρασε αρχικά στην Ιόνιο Πολιτεία με την ιδιότητα του Αυτοκρατορικού Επιτρόπου και του Γραμματέα του Κράτους στις Εξωτερικές Υποθέσεις, ενώ εισηγήθηκε στην Γερουσία το σχέδιο του Συντάγματος και την ψήφισή του. Υπερασπίστηκε την άμυνα της Λευκάδας και συνέβαλε στην μυστική διοργάνωση του Επαναστατικού Αγώνα. Αργότερα διορίσθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.
Με επιτυχείς διπλωματικούς ελιγμούς ο Καποδίστριας κατόρθωσε να ακυρώσει τα σχέδια της Αυστρίας και του Μέττερνιχ για την Ελβετία και ως πληρεξούσιος Υπουργός του Τσάρου συνέβαλε τα μέγιστα στην θέσπιση του Ελβετικού Συντάγματος, με βάση τις αρχές της αρχαιοελληνικής άμεσης δημοκρατίας, με την μορφή των αυτόνομων καντονιών.
Τον Σεπτέμβριο 1814 ο Καποδίστριας συμμετείχε ως μέλος της ρωσικής αντιπροσωπείας στο, καθοριστικό για την Ευρωπαϊκή Ιστορία, Συνέδριο της Βιέννης, επηρεάζοντας αποφασιστικά τον Τσάρο και την τελική πράξη του Συνεδρίου.
Σημαντικότατη επιτυχία του, ως διπλωμάτη, υπήρξε η σύναψη της Συνθήκης των Παρισίων (Νοέμβριος 1815), όπου πέτυχε την εξασφάλιση της ακεραιότητας της Γαλλίας και την επιβολή συνταγματικής διακυβέρνησης των Ιονίων Νήσων. Όταν ξέσπασε η εξέγερση του Αλέξανδρου Υψηλάντη στην Μολδοβλαχία ο Καποδίστριας διεφώνησε με τον Τσάρο, έχασε την εύνοιά του και παραιτήθηκε, εγκαταστάθηκε δε στη Γενεύη, όπου έχαιρε υψηλής εκτιμήσεως, προκειμένου να βοηθήσει την Ελληνική Επανάσταση.
Τον Ιανουάριο του 1828 αποβιβάζεται στην Αίγινα και ορκίζεται Πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδος, με στόχο την ανόρθωση και ανασύνταξη της ρημαγμένης Πατρίδας. Με εισήγησή του, η Γ’ Εθνική Συνέλευση, ανέστειλε την εφαρμογή του Συντάγματος της Τροιζήνας, υιοθέτησε δε ως Βουλή το νέο προσωρινό πολίτευμα που ανέθετε όλες τις εξουσίες στον Κυβερνήτη.
Το αναμορφωτικό έργο του Καποδίστρια σε όλους του τομείς ήταν καταλυτικό. Δημιουργία Δικαστηρίων, αναδιοργάνωση του Στρατού, ίδρυση Εθνικού Νομισματοκοπείου και εθνικού νομίσματος, σχολεία, ορφανοτροφεία, επανασχεδιασμός και ανοικοδόμηση ελληνικών πόλεων (Ναύπλιο, Άργος, Μεσολόγγι, Πάτρα). Ενίσχυσε την Γεωργία και την Οικονομία.
Τέλος, στην εξωτερική πολιτική διαπραγματεύθηκε και υπέγραψε το Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830 με το οποίο αναγνωριζόταν η ανεξαρτησία της Ελλάδος, που θα επεκτεινόταν νότια της συνοριακής γραμμής των ποταμών Αχελώου και Σπερχειού. Δυστυχώς το αναγεννητικό του έργο ανέκοψε, μόλις τριάμιση χρόνια μετά την ανάληψη των καθηκόντων του (27.09.1831), η δολοφονία του στο Ναύπλιο, με καθαρά πολιτικά κίνητρα.
Στο κείμενό του ο Πρέσβης ε.τ. κ. Κ.Αιλιανός, αναλύει το θέμα «Ο Μέττερνιχ και η Ελλάς του Καποδίστρια 1827-1831». Παρά την γνωστή αντιπαράθεση των δύο ανδρών, μετά το 1825 ο Μέττερνιχ κατέληξε στην πεποίθηση ότι η ανεξαρτησία της Ελλάδος αποτελούσε την μόνη λύση. Μέττερνιχ και Καποδίστριας είχαν βίους παράλληλους χρονικά, αλλά αντιπαραθετικούς, όντες και οι δύο χαρακτήρες με έντονη αυτοπεποίθηση, μέχρι αυταρχισμού!
Ο Δρ. Στέλιος Αλειφαντής, ο τρίτος συνεπιμελητής του τόμου, σε μία πραγματικά αυτοτελή μελέτη 114 σελίδων, με πλήθος υπομνημάτων, γράφει για τον προεπαναστατικό Καποδίστρια και το Ελληνικό Ζήτημα, με βάση μία πολιτική που ακολουθούσε το moto: «Με τις δικές μας Δυνάμεις». Αναδεικνύοντας την διεθνή σημασία και τον καταλυτικό ρόλο της ελληνικής χειραφέτησης για την διαχείριση του Ανατολικού Ζητήματος. Είναι το μακροσκελέστερο κείμενο του Τόμου και το σημαντικότερο για τον διπλωμάτη Καποδίστρια με υπότιτλο «Διεθνής ρευστότητα και πολιτική χειραφέτηση». Αναφέρεται δε διά μακρών και στην ιστορία της Φιλικής Εταιρείας.
Ο Πρέσβης ε.τ. κ. Χάρης Καραμπαρμπούνης, πραγματεύεται τον «Ευρωπαίο Καποδίστρια: (μέσω) της Αλληλέγγυας Συμμαχίας».
Παρά το ότι ο Καποδίστριας διακρίθηκε στην Ρωσική Διπλωματική Υπηρεσία, καινοτόμος ήταν η συνεισφορά του στην προώθηση ενός σχεδίου γενικής συμμαχίας που αποκλήθηκε «Αλληλέγγυα Συμμαχία» και απέβλεπε να αποτελέσει αντίβαρο κατά των αγγλοαυστριακών σχεδίων, αντίθετων για τα συμφέροντα της Αγίας Πετρούπολης.
Το σχέδιο αυτό πολεμήθηκε από Αγγλία και Αυστρία και τελικά έπεσε στο κενό. Ωστόσο, η ιδέα μίας συνεργασίας όλων των Ευρωπαϊκών Κρατών, θεωρείται το πρώτο σχέδιο ενοποίησης της Ευρώπης ως πολιτική πρακτική και όχι ως φιλοσοφικό ιδεολόγημα. Ήταν λοιπόν η συμβολή του Κερκυραίου Πολιτικού στην ιδέα της Ευρώπης, πρωτοποριακή και προφητική, καθώς βασιζόταν στις αρχές της ειρήνης, της ασφάλειας και της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών (όπως άλλωστε και ο ΟΗΕ).
Ο κ. Αντώνης Κλάψης στο άρθρο του ανέλυσε τις διπλωματικές πρωτοβουλίες του Καποδίστρια για την θεμελίωση της Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής. Προτεραιότητά του αποτέλεσε η συνδυασμένη εξασφάλιση αφενός της ανεξαρτησίας του Ελληνικού Κράτους και αφετέρου η διεύρυνση των συνόρων του. Ο πολύπειρος διπλωμάτης επέτυχε και στους δύο στόχους.
Η συνεπιμελήτρια του Τόμου και Πρόεδρος του Ιδρύματος, Δρ. Αναστασία Σαμαρά-Κρίσπη ασχολείται με το θεσμικό νομικό πλαίσιο του ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου κατά την επαναστατική περίοδο και μέχρι την ανακήρυξη του ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους το 1830.
Ο Χαράλαμπος Μηνάογλου αναλύει την Ορθοδοξία ως παράγοντα της εξωτερικής πολιτικής του Καποδίστρια, ο οποίος κατανοώντας ότι το μέλλον και το συμφέρον των Ελλήνων ήταν μαζί με τους υπόλοιπους ορθόδοξους αλλά και την Ρωσία, εντάχθηκε στην ρωσική διπλωματία. Είναι αλήθεια όμως ότι προώθησε το ορθόδοξο στρατηγικό βάθος πολύ πέρα από εκεί που το είχε υιοθετήσει η εξωτερική πολιτική της Ρωσίας, προσδίδοντάς του χαρακτηριστικά ελληνικότητας με στόχο την δημιουργία Ελληνικού Κράτους.
Η Καθηγήτρια κα Κωνσταντίνα Μπότσιου αναλύει την σχέση του Καποδίστρια και των Μεγάλων Δυνάμεων με την ελληνική εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Ο Καποδίστριας επεδίωξε μία λεπτή ισορροπία ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις, υιοθετώντας πολιτική των ίσων αποστάσεων και με το βλέμμα του προσηλωμένο στην εθνική υπόθεση. Η ξένη παρέμβαση στις ελληνικές πολιτικές υποθέσεις είχε τεράστιο αντίκτυπο στη μοίρα του Καποδίστρια. Τα λεγόμενα «ξενικά» πολιτικά κόμματα, αποτελούσαν δεξαμενές για τις ισχυρές τοπικές ελίτ που μισούσαν τις πολιτικές του Κυβερνήτη, και που στόχευαν στην διαιώνιση των παραδοσιακών κοινωνικών δομών που εγγυόταν τον έλεγχο των πελατειών τους. Οι αντίπαλοι του Καποδίστρια επεδίωξαν να ενισχύσουν την ξένη παρέμβαση για να απαλλαγούν από τον ενοχλητικό Κυβερνήτη. Η δολοφονία του, τον Σεπτέμβριο του 1831, έμοιαζε με ατύχημα που περίμενε απλά να συμβεί…!
Ο Κύπριος Καθηγητής κ.Πέτρος Παπαπολυβίου περιγράφει συνοπτικά το πολύμορφο πλέγμα των σχέσεων του Καποδίστρια με την Κύπρο, με κεντρικό στοιχείο του οραματιστή Πολιτικού, την ρητή συμπερίληψη της Κύπρου, τον Οκτώβριο 1827, στα «ιστορικά φυσικά όρια», της υπό δημιουργία Ελλάδας, σε υπόμνημά του προς τον Βρετανό Πολιτικό Wilmot-Horton. Πράγματι «οι ρίζες του Κυπριακού» εντοπίζονται στην Καποδιστριακή περίοδο, καθώς ο Καποδίστριας υπήρξε ο πρώτος Έλληνας Πολιτικός, στην αυγή της Ελληνικής Εθνικής Ανεξαρτησίας, που διατύπωσε με σαφήνεια τα ιστορικά ελληνικά δίκαια επί της Κύπρου. Παράλληλα όμως είχε επίγνωση ότι έπρεπε να διαχειριστεί τις δυσκολίες που προκαλούσε η ύπαρξη άλλων μεγάλων γεωγραφικών περιοχών που τότε είχαν οπωσδήποτε μεγαλύτερη προτεραιότητα ως διεκδικήσεις για το νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος.
Η διακεκριμένη ιστορικός Καθηγήτρια του ΕΚΠΑ, βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών, κα. Ελένη Κούκου, αφιέρωσε ολόκληρο το ακαδημαϊκό της έργο στην διερεύνηση της δράσης του Ιωάννη Καποδίστρια.
Το προτελευταίο κείμενο του παρουσιαζόμενου Τόμου είναι δικό της και αφορά κρίσεις Ευρωπαίων Ιστορικών και Διπλωματών για την διπλωματική σταδιοδρομία του Ιωάννη Καποδίστρια. Δεν υπάρχει χρόνος δυστυχώς για να αναφερθώ στους διθυραμβικούς χαρακτηρισμούς που περιέχονται για τον Κυβερνήτη! Το αφήνω στους αναγνώστες του βιβλίου!
Αντ’ αυτού θα καταγράψω την φράση του αειμνήστου Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Τσάτσου, ο οποίος δεν δίστασε να δηλώσει: «Την Ελλάδα την έκανε ο Καποδίστριας!».
Με ένα κείμενο, λοιπόν, του Κωνσταντίνου Τσάτσου, γραμμένο 50 χρόνια πριν, αλλά πάντα επίκαιρο, ολοκληρώνεται αυτός ο συλλεκτικός Τόμος που παρουσιάζουμε. Πρόκειται για την ομιλία του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Κέρκυρας, στις 21 Μαΐου 1976, με την συμπλήρωση 200 ετών από την γέννηση του Ιωάννη Καποδίστρια.
Είπε λοιπόν ο Κωνσταντίνος Τσάτσος στην κατάληξη εκείνης της ιστορικής ομιλίας του: «Ο Καποδίστριας μπορεί να μας γίνει υπόδειγμα, ζωντανή παρουσία του ελληνικού «μέτρου». Αυτός ο άνθρωπος που τα περισσότερα χρόνια του τα έζησε έξω από την Ελλάδα, ήταν κατ’ εξοχήν Έλλην, φορεύς εκείνων των αρετών που κάνουν την ελληνική ιστορία, την ελληνική τέχνη και την ελληνική σκέψη, βάθρο του πολιτισμού όλων των λαών της Ευρώπης. Η ύπαρξή του, η παρουσία του στις πρώτες ώρες της νέας εθνικής μας ζωής πρέπει όλους να μας εμπνέει με υπερηφάνεια. Όσο γεννά τούτη η γη Καποδίστριες, μπορεί να λέμε: Ναι, είμαστε εμείς η αιώνια Ελλάδα! Μας γεμίζει όμως και με πίστη και με ελπίδα. Πως μπορεί ένας Έλληνας να μην πιστεύει και να μην ελπίζει;».
Επίσης αξιομνημόνευτα κείμενα του βιβλίου είναι: α) το τελευταίο κείμενο του βιβλίου της κ.Αυγούστας-Μαρίας Καλούδη, από τα απομνημονεύματα από το ημερολόγιο του Μέττερνιχ με πλήθος αναφορές του στον Ιωάννη Καποδίστρια, με υπότιτλο «Μέττερνιχ εναντίον Καποδίστρια» και β) η συμβολή της επιμελήτριας του Τόμου, Δρ. Σοφίας Μωραΐτη, για τον «Ελληνικό Διαφωτισμό και τον Καποδίστρια». Ένα συγκλονιστικό επιστημονικό κείμενο 70 σελίδων, με πλούσιο υπομνηματισμό (που θα μπορούσε από μόνο του να είναι ξεχωριστό βιβλίο).
Κλείνω με την περιγραφή της προσωπικότητας του Καποδίστρια που μεταφέρει η συγγραφέας από τον Βρετανό ιστορικό της Οξφόρδης David Brewer από το βιβλίο του «Η Ελλάδα 1453-1821»: «Ο Καποδίστριας ήταν ένας άνθρωπος με αντιθέσεις. Προς τα έξω ήταν ο ήρεμος και εκλεπτυσμένος διεθνής διπλωμάτης, αλλά ως άνθρωπος ήταν τελείως διαφορετικός: ασκητικός εργένης, διαρκώς ασθενής, καθόλου εύπορος και μοναχικός παρά τις πολλές γνωριμίες του στον κόσμο της πολιτικής, της λογοτεχνίας και των τεχνών. Κάτω από το μειλίχιο παρουσιαστικό κρυβόταν ένας άνθρωπος αποφασιστικός, που εντρυφούσε προσωπικά σε κάθε λεπτομέρεια του τεράστιου έργου του…».
«Φιλελεύθερος αξιωματούχος κράτους, υπήρξε θρησκευόμενος Ελληνας Πατριώτης, αλλά όχι εθνικιστής και όπως ανέφερε ο ίδιος σε επιστολή του : Εννοώ οποία κατάχρηση γίνεται της λέξεως Πατρίς και η οποία πρέπει να είναι αύτη, ίνα απαιτεί παρ΄όλων των τέκνων της να τρέχουν εις πάντα κίνδυνον υπέρ του κοινού συμφέροντος και να θυσιάζουν υπέρ της Πατρίδος πάν ό,τι η καρδία έχει πολύτιμον και η φύσις συνδέει μεθ΄ημών. Εργάζομαι να σχηματίσω από αθροισμα πολλών ανθρώπων έναν λαόν. Αγωνίζομαι να συμπήξω Κράτος».
Ας τον έχουν υπόδειγμα οι σύγχρονοι και μελλοντικοί Έλληνες Πολιτικοί!
(*) Διεθνολόγος, Μόνιμος Λέκτορας ,Νομικής Σχολής, Α.Π.Θ.
Πρόεδρος του Περιφερειακού Συμβουλίου της Κεντρικής Μακεδονίας
