Είναι η πρόσφατη αίτηση της Τουρκίας για ένταξη στην ομάδα BRICS ένδειξη ότι η χώρα απομακρύνεται από την ΕΕ ή πολιτική κίνηση για άσκηση πίεσης στο μπλοκ; Οι ειδικοί λένε ότι θα μπορούσε να είναι και τα δύο — ή κανένα.
Οι παρατηρητές στις Βρυξέλλες δεν είναι βέβαιοι εάν η αίτηση της Τουρκίας για ένταξη στους BRICS σημαίνει ότι ο Ερντογάν έρχεται ή φεύγει Εικόνα: Gokhan Balci/AA/εικόνα allinc
Η Τουρκία αποφάσισε να υποβάλει επίσημα υποψηφιότητα για να ενταχθεί στους BRICS, έναν όμιλο ορισμένων από τις αναδυόμενες οικονομίες του κόσμου, που αρχικά αποτελούνταν από τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και τη Νότια Αφρική — αλλά κυριαρχούνταν σε μεγάλο βαθμό από τη Μόσχα και το Πεκίνο.
Ο Ομέρ Τσελίκ, εκπρόσωπος του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, επιβεβαίωσε την αίτηση της Τουρκίας και είπε ότι το αίτημα «εκκρεμεί».
«Ο πρόεδρός μας έχει ήδη εκφράσει πολλές φορές ότι επιθυμούμε να γίνουμε μέλος των BRICS», είπε στις αρχές Σεπτεμβρίου. «Το αίτημά μας σε αυτό το θέμα είναι σαφές και η διαδικασία προχωρά σε αυτό το πλαίσιο».
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν χαιρέτισε τη φιλοδοξία της Τουρκίας, σύμφωνα με δημοσιεύματα των τουρκικών ΜΜΕ, και είπε ότι θα «υποστηρίξει πλήρως» τη συμπερίληψη της Τουρκίας στην ομάδα.
Εάν η Τουρκία γίνει πράγματι μέλος των BRICS, που συχνά περιγράφεται ως αντίβαρο σε μια παγκόσμια τάξη πραγμάτων υπό την ηγεσία της Δύσης, θα μπορούσε να απομακρυνθεί ακόμη περισσότερο από την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) — και από το να αντλήσει οφέλη από την ενιαία αγορά του μπλοκ των 27 μελών.
Η ΕΕ αναμένει από τους υποψηφίους να μοιραστούν τις αξίες του μπλοκ
Η Τουρκία έχει το δικαίωμα να αποφασίζει για τις δικές της διεθνείς εταιρικές σχέσεις, η ΕΕ, ωστόσο, αναμένει από την υποψήφια χώρα να υποστηρίξει τις αξίες της ΕΕ, σύμφωνα με τον Πίτερ Στανό, εκπρόσωπο της διπλωματικής υπηρεσίας της ΕΕ.
«Αναμένουμε από όλες τις υποψήφιες για ένταξη χώρες να υποστηρίξουν σταθερά και κατηγορηματικά τις αξίες της ΕΕ, να σέβονται τις υποχρεώσεις που απορρέουν από σχετικές εμπορικές συμφωνίες και να ευθυγραμμιστούν με την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας της ΕΕ», δήλωσε ο Stano στη DW.
«Αυτά είναι σημαντικά σήματα κοινών αξιών και συμφερόντων και στρατηγικού προσανατολισμού των χωρών», πρόσθεσε.
Ορισμένοι θεωρούν τον στόχο της Τουρκίας να ενταχθεί στην ομάδα BRICS ως αντίδραση στην καθυστερημένη πρόοδό της στις ενταξιακές συνομιλίες στην ΕΕ.
Ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν φθάνει για να συμμετάσχει σε μια συνεδρίαση κατά τη διάρκεια της 10ης συνόδου κορυφής BRICS στις 27 Ιουλίου 2018 στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής.
Θα μπορούσε το μπλοκ των BRICS να είναι η κατεύθυνση στην οποία ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σκοπεύει να φέρει τη χώρα του;Εικόνα: MIKE HUTCHINGS/AFP/Getty Images
Σε ετήσια έκθεση πέρυσι, οι Ευρωπαίοι βουλευτές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το «ποσοστό ευθυγράμμισης της Τουρκίας με την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας της ΕΕ έχει πέσει στο ιστορικό χαμηλό του 7%, καθιστώντας την μακράν το χαμηλότερο από όλες τις χώρες της διεύρυνσης».
Ο Νάτσο Σάντσες Αμόρ, βουλευτής της ομάδας Σοσιαλιστών και Δημοκρατών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, είπε ότι η πορεία της Τουρκίας προς την ΕΕ είναι μέσω μεταρρυθμίσεων.
«Είδαμε πρόσφατα ένα ανανεωμένο ενδιαφέρον από την τουρκική κυβέρνηση για την αναβίωση της ενταξιακής διαδικασίας στην ΕΕ», σημείωσε στη δήλωση του 2023. «Αυτό δεν θα συμβεί λόγω γεωπολιτικών διαπραγματεύσεων, αλλά μόνο όταν οι τουρκικές αρχές δείξουν πραγματικό ενδιαφέρον να σταματήσουν τη συνεχιζόμενη οπισθοδρόμηση στις θεμελιώδεις ελευθερίες και το κράτος δικαίου στη χώρα».
Η ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας ξεκίνησε το 2005, αλλά σταμάτησε το 2018 για πολλά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων των ανησυχιών της ΕΕ για τον περιορισμό της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης, τον εκτελεστικό έλεγχο στο δικαστικό σώμα και την ανεπαρκή πολιτική εποπτεία των τουρκικών δυνάμεων ασφαλείας.
Θεωρούμε ότι οι BRICS είναι σημάδι απογοήτευσης της Τουρκίας με την ΕΕ;
Ο Ozgur Unluhisarcikli, ειδικός στην Τουρκία στο Γερμανικό Ταμείο Μάρσαλ (GMF), πρόσθεσε ότι το ενδιαφέρον της Τουρκίας για τους BRICS είναι μια εκδήλωση της απογοήτευσής της με την ΕΕ.
Η Τουρκία όχι μόνο αντιπαρατίθεται με την ΕΕ για την αναστολή της ενταξιακής της διαδικασίας, αλλά και επειδή δεν προχωρά στον εκσυγχρονισμό της τελωνειακής ή της εμπορικής συμφωνίας, ούτε σε έναν οδικό χάρτη για την απελευθέρωση των θεωρήσεων, που θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για τους πολίτες της Τουρκίας να ταξιδέψουν χωρίς βίζα σε Ευρωπαϊκές χώρες.
Η Ομάδα BRICS έχει διπλασιαστεί σε μέγεθος από τότε που ιδρύθηκε πριν από 15 χρόνια. Η Αίγυπτος, η Αιθιοπία, το Ιράν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) έχουν γίνει μέλη και η ομάδα έχει προσελκύσει αιτήσεις από σχεδόν 20 άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας.
Τα μέλη δεν προσπαθούν να σχηματίσουν μια συνεκτική ομάδα με κοινή πολιτική ασφάλειας ή εξωτερική πολιτική. Αντίθετα, τα μέλη του στοχεύουν να συνεργαστούν για την εμπορική και οικονομική επέκταση και να παρέχουν αυτό που είναι ως πολιτικό αντίβαρο στους διεθνείς θεσμούς που κυριαρχούνται από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη.
BRICS: Αναδυόμενο αντίβαρο σε έναν πολυπολικό κόσμο
Υπάρχει ακόμη πιθανότητα το τουρκικό σχέδιο BRICS να αποτύχει
Τούρκοι ειδικοί είπαν ότι στόχος του Ερντογάν προς την ένταξη στις BRICS θα μπορούσε να είναι να αποκτήσει μόχλευση στην προσπάθεια ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ.
Η Asli Aydintasbas, συνεργάτης στο Ινστιτούτο Brookings που ειδικεύτηκε στην Τουρκία, είπε ότι η διαδικασία ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ «βρίσκεται εδώ και πολύ καιρό σε κώμα» και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της Τουρκίας είτε προσπαθούν να την αναβιώσουν είτε αισθάνονται ότι δεν έχουν τίποτα να χάσουν με την ένταξή τους στους BRICS.
Οι Ευρωπαίοι ουσιαστικά έχουν παγώσει την ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας και πρόκειται να αποβάλλουν εντελώς την Τουρκία από την ατζέντα της διεύρυνσης, ενώ τα Βαλκάνια έχουν προχωρήσει», είπε στη DW.
«Νομίζω ότι οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων της Τουρκίας δεν αντιμετωπίζουν τις BRICS ως κάτι που μειώνει τη σημασία της Τουρκίας, αλλά την ενισχύει με τρόπο που κάνει τη Δύση να ζηλεύει, δίνει στην Τουρκία περισσότερες πιθανότητες να τραβήξει την προσοχή της».
Ο Unluhisarcikli επεσήμανε ότι η στρατηγική θα μπορούσε να αποτύχει καθώς η είσοδος της Τουρκίας στα BRICS θα μπορούσε να κάνει τα κράτη της ΕΕ να υποψιαστούν την Τουρκία.
«Αν η Τουρκία γίνει μέλος των BRICS η αξιοπιστία της εντός της διατλαντικής συμμαχίας θα μειωνόταν περαιτέρω», είπε στη DW.
Τουρκία: Ένας άπιστος, απαραίτητος σύμμαχος
Οι αποφάσεις της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας έχουν ήδη αμαυρώσει την εικόνα της χώρας στις δυτικές πρωτεύουσες.
Η Τουρκία αρνήθηκε να υποστηρίξει τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας και αντ’ αυτού έγινε κορυφαίος αγοραστής ρωσικού αργού πετρελαίου. Η Τουρκία υποστηρίζει επίσης τη Χαμάς, την μαχητική, ισλαμιστική, παλαιστινιακή ομάδα που πραγματοποίησε τρομοκρατικές επιθέσεις στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου και η οποία έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική οργάνωση από την Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς και από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Γερμανία και πολλές άλλες χώρες.
Ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συναντά τον τότε Πρόεδρο του Πολιτικού Γραφείου της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγιε πριν σκοτωθεί τον Ιούλιο Εικόνα: Μουσταφά Καμάτσι/Anadolu/εικόνα
Οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλοι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ ήταν οργισμένοι για την αγορά από την Τουρκία συστημάτων αντιπυραυλικής άμυνας εδάφους-αέρος S400 από τη Ρωσία το 2017 και ξανά το 2022, όταν η Τουρκία διέκοψε την ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ για δύο χρόνια προτού τελικά εγκαταλείψει την αντίθεσή της αυτό το έτος.
Ωστόσο, η στρατηγική θέση της Τουρκίας μεταξύ Δύσης και Ανατολής την καθιστά κρίσιμη για τις αποστολές του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ στην περιοχή και η χώρα υπέγραψε μια συμφωνία που επεδίωκε η ΕΕ το 2016 που επιτρέπει την επιστροφή ορισμένων παράτυπων μεταναστών που φτάνουν στην Ευρώπη από την Τουρκία.
Παρά τον ρόλο της χώρας σε αυτές τις διεθνείς κρίσεις, η δυσπιστία μεταξύ της Τουρκίας και των συμμάχων της δεν δείχνει σημάδια υποχώρησης. Μια έρευνα του German Marshall Fund σχετικά με τις σχέσεις της Τουρκίας με τους δυτικούς συμμάχους ανέφερε ότι “η Τουρκία είναι το λιγότερο αξιόπιστο κράτος εταίρος, σύμφωνα με τους ερωτηθέντες σε κάθε χώρα όπου διεξήχθη η έρευνα. Ταυτόχρονα, οι Τούρκοι ερωτηθέντες ήταν λιγότερο πιθανό να βρουν άλλους συμμάχους αξιόπιστους.”
Τούρκοι εμπειρογνώμονες είπαν ότι υπήρχε κάποιο νόημα να εξισορροπηθεί η εξωτερική πολιτική μιας χώρας που απλώνεται στη Δύση και την Ανατολή.
«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι σχέσεις με την ΕΕ είναι απείρως πιο σημαντικές, αλλά ο Ερντογάν πιστεύει πραγματικά ότι μπορεί να παίξει μεταξύ Δύσης και μη δυτικών κρατών», πρόσθεσε η Aydintasbas.
Η Alexandra von Nahmen συνέβαλε σε αυτό το άρθρο.
Επιμέλεια: Sean M. Sinico
Η Anchal Vohra είναι ανταποκρίτρια της DW στις Βρυξέλλες
