Του Αλκη Καλλιαντζίδη, Οικονομολόγου, [email protected], www.kalkis.eu
Αυτό προκύπτει από το σχετικό ρεπορτάζ στις 20-3-2021 του Benoît Vitkine, ανταποκριτή στη Μόσχα της εφημερίδας Le Monde, με τίτλο : «Στη Ρωσία, ο πληθωρισμός τροφίμων τροφοδοτεί την κοινωνική κρίση» (En Russie, l’inflation des denrées alimentaires nourrit la crise sociale). Καθώς οι τιμές των βασικών τροφίμων
αυξάνονται, τα εισοδήματα των νοικοκυριών μειώνονται υπό την επίδραση της πανδημίας Covid-19. Το βιοτικό επίπεδο των Ρώσων έχει μειωθεί περισσότερο από 10% από το 2013.
Ένα πακέτο του 1 κιλού ζυμαρικών, που είναι ένα δημοφιλές φαγητό για τις ρωσικές οικογένειες και για τα μέτρια εισοδήματα, στοιχίζουν 85 ρούβλια (ή περίπου 1 ευρώ). Στις 22 
Μαρτίου 2021 1 Ρούβλι άξιζε 0,011 Ευρώ. Και ενώ δεν είναι ακριβώς γνωστό ότι τα ζυμαρικά γίνονται το έμβλημα της ρωσικής γαστρονομίας, εμφανίζονται ως το σύμβολο ενός κοινωνικά δύσκολου χειμώνα στη Ρωσία. Και τούτο διότι η μέση τιμή που παρατηρήθηκε τον Φεβρουάριο του 2021 στα ράφια αντικατοπτρίζει μια αύξηση 10 ρουβλίων, ή 13%, σε σύγκριση με τον Φεβρουάριο του 2020. Και για πολλούς Ρώσους, η διαφορά είναι αισθητή. Είναι δε ακόμη μεγαλύτερη, όταν πρόκειται για άλλα βασικά προϊόντα : σε ένα χρόνο, η ζάχαρη έχει αυξηθεί κατά 70%, το ηλιέλαιο κατά 24%, οι πατάτες κατά 40% … Και γενικότερα οι τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν κατά 8,2%, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέχονται από τη δημόσια υπηρεσία Στατιστικής Rosstat.
Οι λόγοι για αυτές τις αυξήσεις είναι πολλαπλοί :
@ αύξηση των τιμών στις παγκόσμιες αγορές, υποτίμηση του ρουβλιού που αυξάνει την τιμή των εισαγωγών (εισαγόμενος πληθωρισμός) και ωθεί τους Ρώσους παραγωγούς να επιλέξουν τις εξαγωγές …
@ ένας σκληρός χειμώνας που αύξησε τις τιμές των φρούτων και λαχανικών που παράγονται σε θερμοκήπια ή μια γρίπη των πτηνών που οδήγησε σε υψηλότερες τιμές για τα πουλερικά και τα αυγά.
«Αρνητική Συσσώρευση»
Ήδη στα μέσα Δεκεμβρίου 2020, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ανέφερε το θέμα, επισημαίνοντας συγκεκριμένα τα παραδείγματα ζυμαρικών και ζάχαρης. «Είχαμε ρεκόρ συγκομιδής σιτηρών φέτος», είπε
στην ετήσια συνέντευξη Τύπου του στις 17 Δεκεμβρίου. Και παρά το γεγονός αυτό, η τιμή του ψωμιού και των ζυμαρικών [που παράγονται στην ίδια τη Ρωσία] αυξάνεται. Πως είναι δυνατόν ; Κι όμως κ. Πούτιν, όψιμε στυλοβάτη του καπιταλισμού των Ολιγαρχών, είναι δυνατόν λόγω της κερδοσκοπίας. Στην πραγματικότητα, ο γενικός πληθωρισμός, ο οποίος ανήλθε στο 7,7% το 2020, βρίσκεται εντός των συνήθων τάσεων για τη Ρωσία, αν και στο υψηλότερο επίπεδο από το 2015.
Όμως, οι αυξήσεις στον γεωργικό τομέα είναι οι πιο επώδυνες για τα φτωχά νοικοκυριά και επίσης οι πιο 
ενοχλητικές για την κυβερνητική εξουσία. Από την υιοθέτηση ευρωπαϊκών και αμερικανικών κυρώσεων εναντίον της το 2014, και ειδικά το συνακόλουθο εμπάργκο στα γεωργικά προϊόντα από αυτές τις χώρες, η Μόσχα υπερηφανευόταν για την ανάπτυξη μιας αποτελεσματικής γεωργίας ως προς τις τιμές και την ποιότητα. «Το πρόβλημα δεν είναι ο πληθωρισμός αυτός καθαυτός», επιβεβαιώνει ο οικονομολόγος Igor Nikolaev, ιδρυτής του Γραφείου συμβούλων FBK. Εάν τα εισοδήματα των πολιτών αυξάνονταν, με μια αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή (ΑΤΑ) τύπου ΠΑΣΟΚ, η αύξηση των τιμών θα ήταν ανώδυνη. Αλλά η μείωση των εισοδημάτων είναι τέτοια που η παραμικρή αύξηση των τιμών είναι επώδυνη. Τούτο αποτελεί μια αρνητική συσσώρευση». Το βιοτικό επίπεδο των Ρώσων έχει μειωθεί περισσότερο από 10% από το 2013. Η Ρωσία δεν έχει βιώσει τόσο μεγάλη περίοδο φτώχειας από τη δεκαετία του 1990, όταν τα κενά ράφια των σούπερ μάρκετ άφησαν τη θέση τους στον υπερπληθωρισμό. Οι κοινωνιολογικές μελέτες, και ιδίως εκείνες του Ινστιτούτου FOM, δείχνουν ότι το 12% των πολιτών δεν έχουν αρκετά χρήματα για να πληρώσουν μια επαρκή διατροφή και ότι ένα επιπλέον 25% ξοδεύει όλο το εισόδημά του σε αυτό το είδος δαπανών. Τέρμα πια η αγορά ρούχων ή παπουτσιών για αυτούς.
Καρδιά του εκλογικού σώματος του Πούτιν οι συνταξιούχοι
Σε αυτήν τη διαπίστωση προστίθενται και οι συνέπειες της επιδημίας Covid-19. Η ρωσική οικονομία δεν αντιστάθηκε και τόσο άσχημα, με περιοριστικά μέτρα πολύ πιο περιορισμένα από ό,τι αλλού, αλλά η μέτρια μείωση του ρωσικού ΑΕΠ το 2020 (- 3,1%, όταν το δικό μας ΑΕΠ έπεσε κατά 8,2%) δεν αντικατοπτρίζει το
πλήγμα στα νοικοκυριά, τα οποία έχουν λάβει περιορισμένη κρατική ενίσχυση. Σε ένα μόνο τρίμηνο, το δεύτερο του 2020, ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας (με 11.653 ρούβλια, ή 131 ευρώ το μήνα) αυξήθηκε κατά 1,3 εκατομμύρια, φθάνοντας τώρα στα 20 εκατομμύρια φτωχών, ή στο 13,5% του πληθυσμού. Συνολικά, σύμφωνα με στοιχεία της Ακαδημίας Εθνικής Οικονομίας, το 38,16% του προϋπολογισμού των νοικοκυριών δαπανάται τώρα για τρόφιμα, 
ένα ρεκόρ από το 2010. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι η αύξηση των τιμών αναφέρεται ως η νούμερο μια ανησυχία των Ρώσων, σύμφωνα με δημοσκόπηση του Levada Center τον Μάρτιο 2021. Ακολουθούν αμέσως η φτώχεια, η διαφθορά, η ανεργία, οι ανισότητες μεταξύ πλουσίων και φτωχών και η πρόσβαση στην ιατρική περίθαλψη.
Για τις ρωσικές αρχές, το πρόβλημα δεν είναι μόνο κοινωνικό, αλλά και πολιτικό. Οι φθινοπωρινές βουλευτικές εκλογές υπόσχονται να είναι ακόμη πιο κρίσιμες για την κυβερνητική εξουσία, καθώς εκείνοι 
που επηρεάζονται περισσότερο από την άνοδο των τιμών των τροφίμων είναι οι συνταξιούχοι, οι οποίοι αποτελούν την καρδιά του εκλογικού σώματος του
Πούτιν και του κόμματός του Ενωμένη Ρωσία. Η μέση σύνταξη είναι 15.745 ρούβλια το μήνα ή 177 ευρώ. Η κοινωνική δυσαρέσκεια ήταν επίσης ένα ισχυρό καύσιμο για τις διαδηλώσεις που οργανώθηκαν τον Ιανουάριο από την αντιπολίτευση μετά τη φυλάκιση του αρχηγού της, Alexeï Navalny, μετά τη δηλητηρίασή του τον Αύγουστο του 2020. Η επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου ήταν ένα από τα προβλήματα. Στα τέλη Φεβρουαρίου, το Bloomberg ανέφερε μια αξιοσημείωτη ανάλυση που κατατάσσει τη Ρωσία ως μία από τις πέντε χώρες στον κόσμο με τους υψηλότερους κοινωνικούς κινδύνους από τις τιμές των τροφίμων, δίπλα στην Ινδία ή τη Νιγηρία.
Καθορισμός ορίων τιμών
Τόσο το Κρεμλίνο όσο και το Υπουργείο Οικονομίας διαμαρτυρήθηκαν εναντίον μιας «ψευδούς» δημοσίευσης, η οποία σχεδόν ισοδυναμούσε με τη Ρωσία ως μια υποψήφια για «ταραχές ψωμιού» χώρα … Μια εβδομάδα αργότερα, κατατέθηκε ένα νομοσχέδιο, για την ώρα χωρίς συνέχεια, στη Δούμα, με στόχο την
επιβολή ποινικών κυρώσεων στους πληροφοριοδότες των «σκόπιμα ψευδών και κοινωνικά σημαντικών πληροφοριών σχετικά με τις διακυμάνσεις των τιμών ορισμένων τύπων τροφίμων». Η νευρικότητα των ρωσικών αρχών απεικονίζεται στην απάντηση που προσπαθούν να δώσουν στην κρίση. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν έχει επικρίνει δημοσίως τους υπουργούς του επανειλημμένα, δίνοντας στον υπουργό Οικονομίας μια εβδομάδα χρόνο για «την επίλυση αυτής της κατάστασης». Ένα ανώτατο όριο τιμών για τη ζάχαρη και το λάδι αποφασίστηκε επίσημα για το μήνα Μάρτιο, χωρίς οι λεπτομερείς μηχανισμοί να έχουν περιγραφεί. Ανεπίσημα, η κυβέρνηση άσκησε επίσης πίεση στους παραγωγούς άλλων βασικών προϊόντων. Αυτή η στρατηγική προκάλεσε την αντιπολίτευση της φιλελεύθερης πτέρυγας που βρίσκεται στην εξουσία – πολύ μικρή βέβαια-, με δημόσιες δηλώσεις από την 
διευθύντρια της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας, Elvira Nabiullina, ή τον διευθυντή του Ελεγκτικού Συνεδρίου, τον Alexei Kudrin. Εκτός από τις αυξημένες δυσκολίες για τους παραγωγούς και του φόβου για μια αύξηση των τιμών στα τέλη του μήνα κατά την άρση των περιορισμών, πολλοί οικονομολόγοι βλέπουν ήδη αρνητικά αποτελέσματα. «Τον
Φεβρουάριο, ο πληθωρισμός σε άλλες τιμές, συμπεριλαμβανομένων και των προϊόντων διατροφής, ήταν ακόμη υψηλότερος από τον Ιανουάριο, κάτι που είναι ασυνήθιστο», λέει ο οικονομολόγος Igor Nikolaev. Η κυβέρνηση φοβόταν να αντικρούσει τον Πούτιν, αλλά ξέχασε ότι παρόλο που η οικονομία της Ρωσίας υπονομεύεται από την έλλειψη ανταγωνισμού, εξακολουθεί να είναι μια οικονομία της αγοράς κι όχι μια πλήρως ελεγχόμενη οικονομία».
