ΑΓΓΕΛΟΣ Μ. ΣΥΡΙΓΟΣ* Το 2012 η Τουρκία διεκδίκησε επισήμως ολόκληρο το βόρειο τμήμα της Ανατολικής Μεσογείου. Στην τουρκική Εφημερίδα της Κυβερνήσεως δημοσιεύθηκαν χάρτες με θαλάσσιες περιοχές δυτικώς της Κύπρου και νοτίως της Ρόδου και του Καστελλόριζου. Η Τουρκία εκχωρούσε δικαιώματα έρευνας και εκμεταλλεύσεως επ’ αυτών των περιοχών στην κρατική τουρκική εταιρεία πετρελαίου ΤΡΑΟ. Η χρονική στιγμή της δημοσιεύσεως ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τις ελληνικές πολιτικές εκλογές. Οι χάρτες δημοσιεύθηκαν στις 27 Απριλίου 2012. Δέκα ημέρες αργότερα, στις 6 Μαΐου, διεξήχθησαν στην Ελλάδα βουλευτικές εκλογές.
Θα ήταν λάθος να θεωρηθεί ότι οι εκχωρήσεις αποτελούσαν μια αποσπασματική κίνηση της Τουρκίας που θέλησε να καταγράψει απλώς τις διεκδικήσεις της στην περιοχή ενόψει νέας ελληνικής κυβερνήσεως. Εντάσσονταν σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό της Τουρκίας να διεκδικήσει το μέγιστο τμήμα της υφαλοκρηπίδας της Ανατολικής Μεσογείου. Ανάλογες εκχωρήσεις για την περιοχή του Αιγαίου στην εταιρεία ΤΡΑΟ το 1973-74 σηματοδότησαν και την αφετηρία του προβλήματος της οριοθετήσεως της αιγαιακής υφαλοκρηπίδας. Από τότε μέχρι σήμερα δεν έχουν αλλάξει.
Η εκδήλωση της διεκδικήσεως, όμως, τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή ήταν άμεσα συνυφασμένη με την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα μας κατά τις εκλογές. Η Τουρκία γνωρίζει πως, όταν έχουμε εκλογές σε αυτόν τον τόπο (και μάλιστα διπλές, όπως αυτές του Μαΐου 2019), πολλές αντιδράσεις γίνονται με καθυστέρηση και παύουν να είναι αυτονόητες. Η Ελλάδα απέστειλε τις συνήθεις, υπηρεσιακές διαμαρτυρίες προς τον ΟΗΕ και κατήγγειλε γενικώς τις τουρκικές ενέργειες. Εκτοτε έχουν περάσει σχεδόν επτά χρόνια. Ολος ο κόσμος γνωρίζει με ακρίβεια τι διεκδικεί η Τουρκία στην περιοχή. Η Ελλάδα εξακολουθεί να μην έχει προσδιορίσει ποια θεωρεί ότι είναι τα ακριβή όρια της υφαλοκρηπίδας της στην Ανατολική Μεσόγειο. Απλώς διαμαρτύρεται στις τουρκικές ενέργειες…
Ολα αυτά επισημαίνονται για τους εξής τρεις λόγους: Κατ’ αρχάς, τις επόμενες εβδομάδες τα βλέμματα όλων θα είναι στραμμένα στις ανακοινώσεις που θα κάνει η EXXON-Mobil για τις έρευνες στο τεμάχιο 10. Πρόκειται για μια εταιρεία εισηγμένη στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Οφείλει να ενημερώσει τους μετόχους της, εάν η μεγάλη επένδυση που έκανε για γεώτρηση στην Ανατολική Μεσόγειο είχε αποτελέσματα. Η ανακοίνωση θα ορίσει πολλά πράγματα.
Αναλόγως του μεγέθους του κοιτάσματος (μικρού ή μεγάλου) θα κριθούν η βιωσιμότητα του αγωγού EastMed, τυχόν κίνητρα για επόμενες γεωτρήσεις στην περιοχή, η επανέναρξη συνομιλιών για την επίλυση του Κυπριακού υπό τους ίδιους δυσμενείς όρους του παρελθόντος, εντέλει το στρατηγικό αποτύπωμα Ελλάδας-Κύπρου στις νέες ισορροπίες της Ανατολικής Μεσογείου.
Το δεύτερο σημείο σχετίζεται με τις εναγώνιες κινήσεις της Τουρκίας να βγει από το αδιέξοδο της Ανατολικής Μεσογείου. Αρχικώς, προσπάθησε να παρεμποδίσει εμπράκτως τις έρευνες σε τεμάχια της κυπριακής ΑΟΖ. Τα πολλαπλά μηνύματα του τελευταίου καιρού, με κορυφαίο αυτό του Aμερικανού υφυπουργού Εξωτερικών Μίτσελ ότι οι ΗΠΑ δεν θα δουν «φιλικά κανενός είδους παρενόχληση στα νερά της Κύπρου, ειδικά όταν εμπλέκονται αμερικανικά πλοία», ήσαν σαφή. Η Τουρκία στράφηκε αμέσως στη γνώριμη περιοχή του Αιγαίου. Εδώ οι διαφορές είναι σε διμερές επίπεδο, Ελλάδος – Τουρκίας. Συνεπώς είναι πιο εύκολα διαχειρίσιμες από την κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο όπου εμπλέκονται πολλοί διεθνείς παίκτες. Αυτό, όμως, δεν κράτησε πολύ. Με οδηγία προς ναυτιλλομένους στις 3 Ιανουαρίου 2019 η Τουρκία ανακοίνωσε ότι το σεισμογραφικό σκάφος «Μπαρμπαρός» επρόκειτο να διεξαγάγει σεισμογραφικές έρευνες σε μεγάλο τμήμα της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και της κυπριακής ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο. Είναι οι περιοχές που διεκδίκησε η Τουρκία το 2012. Εως τώρα το «Μπαρμπαρός» συνήθιζε να ερευνά παρανόμως περιοχές της κυπριακής ΑΟΖ. Είχε πολλά χρόνια να εμφανιστεί στην υφαλοκρηπίδα του Καστελλόριζου και της Ρόδου. Αυτό σημαίνει αλλαγή στάσεως της Τουρκίας που πρέπει να προσέξουμε. Στο Καστελλόριζο η Τουρκία δεν ενοχλεί αμερικανικά συμφέροντα. Επιπλέον, η συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή έως τώρα έχει τυπικώς ως μόνον διεκδικητή την Αγκυρα.
Το τρίτο (και πλέον ανησυχητικό) σημείο συνδέεται με το ότι το 2019 είναι έτος εκλογών για την Ελλάδα. Η προεκλογική περίοδος έχει ήδη αρχίσει ατύπως και οι τόνοι θα είναι εξαιρετικά υψηλοί. Ο Ερντογάν θα προσπαθήσει να εκμεταλλευθεί το κενό, όπως έκανε και το 2012. Οι απαντήσεις στην Αγκυρα δεν πρέπει να υπαγορεύονται από το θυμικό ή να εξυπηρετούν προεκλογικές σκοπιμότητες για την είσοδο του ήσσονος κυβερνητικού εταίρου στην επόμενη Βουλή. Πρέπει να εντάσσονται σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό που θα λαμβάνει υπ’ όψιν του δύο πράγματα: (α) το διακύβευμα είναι η απρόσκοπτη ολοκλήρωση του ενεργειακού προγράμματος της Κύπρου και (β) η Τουρκία θεωρεί ως αχίλλειο πτέρνα των ελληνικών θαλάσσιων διεκδικήσεων την περιοχή του Καστελλόριζου και θα επικεντρωθεί εκεί.
* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
“Καθημερινή”
