Του Αλκη Καλλιαντζίδη, Οικονομολόγου [email protected] www.kalkis.eu
Στις 29-5-2020 στον ιστότοπο των Ανιχνεύσεων είχα γράψει με ερωτηματικό, για λόγους σοβαρότητας, το άρθρο «Ρωσο-τουρκική συρο-ποίηση της Λιβύης ;»
Πριν «στεγνώνει» το ψηφιακό μελάνι μου, ένας άλλος αρθρογράφος του ηλεκτρονικού Le Monde Afrique, ο Frédéric Bobin, δημοσίευσε στις 22-6-2020 την συγκλίνουσα άποψή του, με τίτλο : «Στη Λιβύη, μια τουρκο-ρωσική συγκυριαρχία στις νότιες πύλες της Ευρώπης» (En Libye, un condominium turco-russe aux portes méridionales de l’Europe). Διερωτάται ρητορικά, αν η «Λιβύη, αποτελεί μια νέα Συρία; Εννέα χρόνια μετά την πτώση του καθεστώτος Καντάφι. Η χώρα αυτή αποτελεί το θέατρο μιας άνευ προηγουμένου κλιμάκωσης των αναμείξεων στα εσωτερικά της από την Άγκυρα και τη Μόσχα».
Ο παραλληλισμός, ολοένα και περισσότερο, τρομάζει τα υψηλά κλιμάκια, στο Παρίσι αλλά και αλλού. Η κλιμάκωση της ξένης ανάμειξης στη Λιβύη, με επικεφαλής το τούρκο-ρωσικό ντουέτου, στο παρασκήνιο μιας θάλασσας ομάδων μισθοφορικών ομάδων, θα προσέγγιζε επικίνδυνα τη Λιβύη στη συριακή άβυσσο.
Ο Jean–Yves Le Drian, δεν δίστασε να αποτολμήσει την σχετική αναλογία πατώντας το κομβίον του συναγερμού. «Η κρίση επιδεινώνεται αφού, δεν φοβάμαι τη λέξη, βρισκόμαστε μπροστά σε μια» Συριοποίηση της Λιβύης», δήλωσε στις 27 Μαΐου 2020, ο Γάλλος Υπουργός Εξωτερικών ενώπιον της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων και άμυνας της Γερουσίας.
Από την ήττα, στις αρχές Ιουνίου, του στρατάρχη Khalifa Haftar στα πρόθυρα της Τρίπολης, η αντεπίθεση της κυβέρνησης εθνικής συμφωνίας (GAN) του Faïez Sarraj χτυπάει την πόλη της Σύρτης, τον μεντεσέ δηλαδή της περιοχής της Τρίπολης (στα Δυτικά της Λιβύης) που τώρα είναι φιλο-τουρκική και της Κυρηναϊκής (στα Ανατολικά) που βρίσκεται στη διαδικασία της «ρωσο-ποίησης». Ένα σύμβολο της φρικιαστικής ειρωνείας, η Σύρτη, πρώην προπύργιο του Μουαμάρ Καντάφι και πρώην προμαχώνας της οργάνωσης του Ισλαμικού Κράτους (IS), σύνορο αντιπροσώπευσης της διχοτόμησης της χώρας, το σύνορο που οριοθετεί τις δύο 
ζώνες υπό νέα ξένη κυριαρχία. Μια δεκαετία σπασμών συνοψίστηκε σε αυτήν την εμβληματική πόλη. Τόσο εμβληματική που ακόμη και ο πρόεδρος της Αιγύπτου, ο στρατάρχης Αμπντέλ Φατάχ Αλ-Σίσσι, υποστηρικτής του Χαφτάρ, ανακοίνωσε, το Σάββατο 20 Ιουνίου, ότι κάθε παραβίαση, από την φιλοτουρκική GAN, της «κόκκινης γραμμής» που συνδέει τη Σύρτη με τη βάση της Αλ -Η Τζούφρα, ευρισκόμενης 250 χιλιόμετρα πιο νότια, θα πυροδοτούσε μια «άμεση επέμβαση» από το Κάϊρο στη Λιβύη.
«Συριανοποίηση» ; Ο νεολογισμός λοιπόν ταιριάζει στην αναφορά αυτής της σύγκρουσης στη Λιβύη. Μιλάει ευρέως για την αυξανόμενη ανησυχία για μια νέα εστία πυρκαγιάς στην ανατολική Μεσόγειο, με δυνητικά αποσταθεροποιητική επίπτωση στους γείτονές της στη Βόρεια Αφρική ή ακόμα πιο νότια στην περιοχή του Σαχέλ.
«Χαμηλόφωνη σύγκρουση»
Εννέα χρόνια μετά την εξέγερση που ανέτρεψε, με τη βοήθεια του ΝΑΤΟ, το δικτατορικό καθεστώς του Καντάφι, η Λιβύη είναι μια διασπασμένη χώρα όπου έχει ανοίξει «μια τρύπα στην οποία πολλοί εξωτερικοί εισβολείς συνωθούνται χωρίς να ενοχλούνται», όλοι τους «δελεασμένοι από το να επωφεληθούν από το τρέχον διεθνές κλίμα απορρύθμισης», αναλύει ο Ghassan Salamé, πρώην επικεφαλής της αποστολής των 
Ηνωμένων Εθνών για τη Λιβύη (Ιούνιος 2017-Μάρτιος 2020). Μετά την πτώση του Καντάφι, η Λιβύη σιγά-σιγά διολίσθησε σε μια «χαμηλόφωνη σύγκρουση», σύμφωνα με τη διατύπωση που χρησιμοποίησε ο Pierre Razoux, διευθυντή έρευνας στο Ινστιτούτο Στρατηγικής Έρευνας της Στρατιωτικής Σχολής (Irsem). Η κατάρρευση 
της Τζαμαχουρίας (το Κράτος των μαζών δηλαδή) απελευθέρωσε τις φυγοκεντρικές δυνάμεις – κυρίως την αναβίωση των διάσημων πόλεων-κρατών (Misrata, Zintan, κ.λπ.) – με φόντο τις σφοδρές επιθυμίες γύρω από τους υδρογονάνθρακες και τις εισαγόμενες ιδεολογικές συγκρούσεις από τη Μέση Ανατολή.
Στο διάβα αυτών των ετών της αργής διάβρωσης της Λιβύης, οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί φάνηκαν να ενδιαφέρονται μόνο για τρία θέματα:
@ το πετρέλαιο,
@ την τρομοκρατία και
@ τη μετανάστευση.
Αυτή η τριπλή εμμονή θόλωσε εντελώς τη θεώρησή τους για τη Λιβύη. Επειδή σε αυτούς τους τρεις τομείς, η κατάσταση βελτιώθηκε με την πάροδο των ετών, εξαλείφθηκε η αντίληψη τους για τη νέα βαθύτερη κρίση της εν λόγω χώρας.
Το πετρέλαιο ; Ρέει εκ νέου, όταν ο στρατάρχης Χαφτάρ ανοίγει και πάλι την πετρελαϊκή Ημισέληνο (που έχει το σχήμα του Κρουασάν) το Σεπτέμβριο του 2016.
Η τρομοκρατία; Υπέστη μια μεγάλη ήττα το ίδιο έτος 2016, όχι μόνο στη Βεγγάζη, κάτω από τα χτυπήματα 
του Χαφτάρ, αλλά και στη Σύρτη, όπου οι πολιτοφύλακες της Μισράτα, πιστοί στον Σάραζ, συντρίβουν το καταφύγιο του Ισλαμικού Κράτους (IS) με την υποστήριξη των μαχητικών αεροπλάνων της Africom, δηλαδή της αφρικανικής διοίκησης του αμερικανικού στρατού.
Όσον αφορά τη μετανάστευση, οι μυστικές συμφωνίες μεταξύ των Ιταλών και των 
πολιτοφυλάκων από τη Sabratha, στην περιοχή της Τρίπολης, σταμάτησαν το 2017 τη ροή μεταναστών και προσφύγων από τη Σαχάρα, που μέχρι τότε συνωστίζονταν στην ιταλική νήσο Λαμπεντούσα, σε μεγάλο αριθμό.
Αφού υπήρξε χαλάρωση σε αυτά τα τρία μέτωπα: πού βρίσκεται λοιπόν η κατάσταση έκτακτης ανάγκης;
Αυτό που επωάστηκε σιωπηλά σε μια ορισμένη εξωτερική αδιαφορία δεν ήταν άλλο από το έργο της κατάκτησης ολόκληρης της περιοχής από τον στρατάρχη Χάφταρ, που μέχρι τώρα περιλαμβανόταν εντός των ορίων της Ανατολικής Κυρηναϊκής. Ποιος είναι ο Haftar; Δεν υπάρχει ακόμη αρκετός χρόνος για να εκτιμήσουμε την περιπέτεια αυτού του πρώην κολλητού του Καντάφι, εξόριστου επί δύο δεκαετίες στις Ηνωμένες Πολιτείες πριν επιστρέψει για να συμμετάσχει στην επανάσταση της Βεγγάζης το 2011. Δημιούργησε το διπλό πολιτικό κεφάλαιο : τον αντι-τζιχαντιστικό αγώνα στη Βεγγάζη και το άνοιγμα του πετρελαϊκού Κρουασάν. Πιθανότατα θα είχε μπει στην ιστορία από την μπροστινή πόρτα, αν ήξερε πώς να διατυπώσει την προσέγγισή του με τη διαμεσολάβηση του ΟΗΕ που γέννησε, το 2016, την κυβέρνηση εθνικής συμφωνίας GAN του Sarraj στην Τρίπολη. Αλλά το αφεντικό του αυτοαποκαλούμενου Εθνικού Στρατού της Λιβύης (ANL) έχει αποφασίσει ότι ο Σάρραζ ήταν μόνο όμηρος των «τρομοκρατών πολιτοφυλακών» – κάτι που είναι στην πραγματικότητα αναληθές – και ως εκ τούτου ήταν μάταιο να συζητάμε μαζί του. Κατά τη διάρκεια των ετών 2017-2018, ενώ η Δύση τον συμβούλεψε απαλά να προτιμήσει την «πολιτική λύση», αυτός δημιούργησε ατιμώρητα τη στρατιωτική του μηχανή κατάκτησης, με την ενεργή υποστήριξη των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ), της Σαουδικής Αραβίας και της Αιγύπτου, κατά παράβαση του εμπάργκο των Ηνωμένων Εθνών για παράδοση όπλων. Έτσι, η επίθεσή του τον Απριλίου 2019 στην Τρίπολη – η ιδρυτική πράξη της τρέχουσας κρίσης – δεν αποτέλεσε μια πραγματική έκπληξη. Και στην πραγματικότητα ο στρατάρχης ενθαρρύνθηκε από τη Γαλλία, η οποία αναζητούσε έναν ισχυρό άνδρα 
για τη σταθεροποίηση της νότιας Λιβύης που συνορεύει με το Σαχέλ και ήταν ευαίσθητη στην αντι-ισλαμιστική ρητορική του Χαφτάρ και τον υποστήριξε πίσω από τα παρασκήνια. Και η Ουάσινγκτον, του Ντόναλντ Τραμπ, που ενδιαφέρεται μόνο για το πετρέλαιο και την αντιτρομοκρατία, του έδωσε ένα είδος πράσινου φωτός.
Η γένεση της τρέχουσας κρίσης βρίσκεται εδώ. Εκτοτε όλα πάνε στραβά, ανοίγοντας το δρόμο για τη «Συροποίηση». Υπάρχουν βέβαια διαφορές. Το Ιράν απουσιάζει από την εικόνα της Λιβύης και μαζί του η σουνιτική-σιιτική αντιπαλότητα. Ούτε οι Κούρδοι έχουν το ισοδύναμό τους στη Λιβύη, για να μην αναφέρουμε την εξάλειψη – τουλάχιστον προς το παρόν – της παρουσίας του Ισλαμικού Κράτους. Η απεραντότητα στο εδαφικό εμβαδόν της Λιβύης δεν είναι επίσης συγκρίσιμη με την συριακή έκταση, ενώ η εξουσία της Δαμασκού, παρά τις αδυναμίες της, φαίνεται να διατηρεί περισσότερη κάθετη θέση από την εξαφανιζόμενη αρχή της Τρίπολης. Και, τέλος, στη χρονική πορεία της κρίσης, «ο ρυθμός ήταν πιο διάχυτος, αργός, προοδευτικός στη Λιβύη από ό, τι στη Συρία», σημειώνει ο Pierre Razoux.
Αλλά πέρα από αυτές τις διαφορές, υπάρχει μια σημαντική ομοιότητα : η βαριά στρατιωτική ανάμειξη από τους Τούρκους και τους Ρώσους, οι πρώτοι παρεμβαίνουν στο φως της ημέρας, ενώ οι δεύτεροι κρύβονται 
πίσω από τους μισθοφόρους της ομάδας Wagner. Επειδή ένιωθε εγκαταλειμμένος από τη διεθνή κοινότητα, ανίκανη να τον προστατεύσει από την επίθεση του Haftar που υποστηρίχθηκε από την Wagner, ο Sarraj στην Τρίπολη έριξε τον εαυτό του στην αγκαλιά των Τούρκων. Οι τελευταίοι άδραξαν την ευκαιρία πολύ χαρούμενοι, με αντάλλαγμα την επικύρωση των θαλάσσιων αξιώσεών τους στη Μεσόγειο (την τουρκο-λιβυκή ΑΟΖ), ιδίως σε πρόσφατα ανακαλυφθέντα πεδία φυσικού αερίου. Από τότε και στο εξής, η Άγκυρα έγινε ολοένα και πιο επιθετική στα ανοικτά των ακτών της Λιβύης, όπου τουρκικά πλοία προσεγγίζουν καθημερινά ευρωπαϊκά – ιδιαίτερα γαλλικά – υπεύθυνα για τον έλεγχο της συμμόρφωσης με το εμπάργκο όπλων.
Θεαματική κλιμάκωση της λιβυκής κρίσης από την άνοιξη
Όσο για τους Ρώσους, ανέπτυξαν τον Μάιο 2020, σύμφωνα με τους Αμερικανούς, τα πολεμικά αεροπλάνα 
τους Mig-29 και Sukhoï-24 στην Κυρηναϊκή, ιδίως στην αεροπορική βάση της Al-Juffra, προκειμένου να διατηρηθούν οι θέσεις του στρατού ANL του Haftar στην ανατολική Λιβύη. Η κλιμάκωση ήταν θεαματική από την άνοιξη. Ο κίνδυνος για τους Λιβύους δεν είναι τίποτε άλλο παρά να χάσουν ό, τι τους απομένει από την κυριαρχία τους στον πόλεμο, όπως και στην ειρήνη. Επειδή η Άγκυρα και η Μόσχα αναπαράγουν στη Λιβύη τον τύπο αμφιλεγόμενης σχέσης που έχει ήδη παρατηρηθεί στη Συρία, όπου ο στρατιωτικός ανταγωνισμός συνοδεύεται από μια συνδιαχείριση της διπλωματικής διαμεσολάβησης. Ο κίνδυνος είναι ότι οι δύο χώρες αλληλο-εκβιάζονται με διάφορους τρόπους. «Η καθεμία έχει έναν μοχλό εκβιασμού έναντι της άλλης. Οι Τούρκοι με τα στενά τους του 
Βοσπόρου και τη συμμετοχή τους στο ΝΑΤΟ και οι Ρώσοι με το αέριό τους και τη στρατιωτική τους ανωτερότητα», συνοψίζει ο Ναύαρχος Pascal Ausseur,διευθυντής του Μεσογειακού Ιδρύματος Στρατηγικών Μελετών ( FMES).
Υπό αυτές τις συνθήκες, η Λιβύη υπό τουρκο-ρωσική συγκυριαρχία κινδυνεύει να μεταβληθεί σε ένα χυδαίο πιόνι ενός πιο παγκόσμιου παζαριού, ιδίως σε σχέση με τη Συρία. «Μπορεί να υπάρξει συμφωνία μεταξύ του Ερντογάν και του Πούτιν, σύμφωνα με την οποία η Τουρκία σταματά να τροφοδοτεί τον συριακό θύλακα του Ιντλίμπ, με αντάλλαγμα ότι η Ρωσία θα υπαγορεύσει στον Χάφταρ να παραμείνει στην Κυρηναϊκή», δήλωσε ο Pierre Razoux.
Εν ολίγοις δηλαδή, η «Συροποίηση» των μαχών και της εκεχειρίας έξω από την νότια πόρτα μιας κακόφωνης Ευρώπης.
