του Στέλιου Φενέκου, Υποναυάρχου ε.α. Προέδρου “Κοινωνίας Πολιτών”
Η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα το 2004, σκηνοθετημένη από τον Δημήτρη Παπαϊωάννου, υπήρξε ένα κομβικό σημείο και σημείο αναφοράς για τη σύγχρονη ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων.
Επηρέασε την αντίληψη των χωρών για τις τελετές έναρξης, επισημαίνοντας τη σημασία της συνδυασμένης παρουσίασης πολιτιστικής κληρονομιάς, πλην όμως επέμεινε στην παρουσίαση της Ολυμπιακής ιδέας και του διαχρονικού συμβολισμού, με προηγμένα τεχνολογικά εφέ και καινοτόμες σκηνικές λύσεις και καλλιτεχνικά μέσα.
Η τελετή της Αθήνας στην ουσία ενίσχυσε τη σύνδεση του Ελληνικού πολιτισμού με τις ρίζες των Ολυμπιακών Αγώνων, δημιουργώντας μια συναισθηματικά φορτισμένη εμπειρία.
Ενέπνευσε μεθόδους και προσεγγίσεις που συνεχίστηκαν και εξελίχθηκαν στις επόμενες διοργανώσεις, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση των σύγχρονων προτύπων για τις τελετές έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων.
Στην χθεσινή τελετή έναρξης στο Παρίσι, είδαμε να ακολουθείται εν πολλοίς η ίδια τάση, πλην όμως εξαιρετικά χαλαρή, λόγω του ότι είχε απλωθεί σε μεγάλη έκταση με κεντρικό σημείο αναφοράς τον Σηκουάνα, όπου επιδιώχθηκε η συνοχή (για τηλεοπτικούς λόγους) με το πραγματικά ευρηματικό και εντυπωσιακό εφεύρημα του λαμπαδηδρόμου (πραγματικός υπεραθλητής – superman) που μας περιήγησε σε όλο το Παρίσι, τόσο χωρικά όσο και ιστορικά και πολιτισμικά.
Το σημαντικότερο σε αυτήν την τελετή, κατά την εκτίμησή μου, ήταν αφενός η διάκριση κουλτούρας και πολιτισμού και ιδιαίτερα η σύνθεση (και φανερή σύγκρουση κάποτε) τεσσάρων ιδιαίτερων κουλτούρων:
Της Ολυμπιακής Ιδέας, της Γαλλικής Κουλτούρας, της σύγχρονης Woke κουλτούρας και της Αφρικανικής κουλτούρας.
Αλλά ας τα δούμε αναλυτικότερα και συγκριτικά.
1. Ας επιχειρήσουμε την διάκριση Πολιτισμού και Κουλτούρας.
Η διαφορά μεταξύ κουλτούρας και πολιτισμού συχνά προκαλεί σύγχυση και οπωσδήποτε υπάρχουν επικαλύψεις. Ο πολιτισμός (με την έννοια που δόθηκε από την Γαλλία τον 18ο αιώνα) αναφέρεται στο σύνολο των υλικών και πνευματικών στοιχείων που χαρακτηρίζουν μια κοινωνία, πνευματικά όπως οι διαχρονικές αρχές μίας κοινωνίας, οι παραδόσεις, τα επιτεύγματα της διανόησης, τα ήθη και έθιμα, η τέχνη, η αρχιτεκτονική, οι τεχνολογικές εξελίξεις και τα υλικά επιτεύγματα της επιστήμης και των τεχνών και αγαθά.
Περιλαμβάνει δηλαδή τα επιτεύγματα των ανθρώπων σε διάφορους τομείς και την υλική έκφραση αυτών των επιτευγμάτων.
Από την άλλη πλευρά, η κουλτούρα αναφέρεται στο σύνολο των αξιών, πεποιθήσεων, τελετών και κοινωνικών πρακτικών που χαρακτηρίζουν μια κοινωνία ή ομάδα, με συλλογική ταυτότητα, κατά την διάρκεια μίας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου.
Εστιάζει στις κοινωνικές και πολιτισμικές ανταλλαγές/ αλληλεπιδράσεις, σε ένα κοινωνικό πρότυπο συμπεριφοράς και σε ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής.
2. Σύγκριση Κουλτούρας του Ολυμπισμού/Ολυμπιακού Ιδεώδους, Γαλλικού Πολιτισμού/κουλτούρας, των Αφρικανικών επιρροών και της Woke Κουλτούρας.
α) Η κουλτούρα του Ολυμπισμού
αντιπροσωπεύει μια βαθιά πολιτισμική δημιουργία, με ρίζες στην κλασσική εποχή της Ελλάδα και αναβίωση στη σύγχρονη εποχή. Επικεντρώνεται σε αξίες όπως η ειρήνη, η αριστεία και η αλληλεγγύη, η ελευθερία και έχει έναν παγκόσμιο αντίκτυπο μέσω των Ολυμπιακών Αγώνων. Οι αγώνες προάγουν την παγκόσμια συνύπαρξη και τη συνεργασία, διατηρώντας διαχρονικές αξίες που επηρεάζουν τις διεθνείς σχέσεις και την αθλητική κοινότητα.
β) Ο Γαλλικός Πολιτισμός είναι βαθιά πολιτισμική δημιουργία, με ιστορικές ρίζες που εκτείνονται από τη μεσαιωνική περίοδο έως τις σύγχρονες εποχές. Περιλαμβάνει σημαντικές συνεισφορές στις τέχνες, στα γράμματα, στην φιλοσοφία και στην πολιτική σκέψη, και οι αξίες του όπως η ελευθερία, η ισότητα και η αδελφότητα έχουν επηρεάσει παγκόσμια πολιτικά και κοινωνικά κινήματα σε όλο τον κόσμο.
Η Γαλλική κουλτούρα είναι πλούσια και πολυδιάστατη, με βαθιές ρίζες στην ιστορία και την τέχνη. Συνίσταται σε πολλούς τομείς που περιλαμβάνουν:
Την γαλλική γλώσσα που είναι κεντρικό στοιχείο της Γαλλικής κουλτούρας. Η χρήση της γλώσσας θεωρείται τέχνη και η Γαλλία είναι γνωστή για τη λογοτεχνική της παράδοση και φιλοσοφία.
Η Γαλλία έχει μια μακρά παράδοση στην ποίηση, το μυθιστόρημα και το θέατρο, στην Ζωγραφική και Γλυπτική. Το Παρίσι υπήρξε κέντρο του πουαντιγισμού, του ιμπρεσιονισμού αλλά και του Ντανταϊσμού όπως και άλλων σημαντικών καλλιτεχνικών κινημάτων.
Η Γαλλία είναι πρωτοπόρος στον κινηματογράφο και συνεχίζει να είναι σημαντικός δρων διεθνώς, έχει παράδοση στην κλασική μουσική, την όπερα και τη σύγχρονη μουσική.
Η γαλλική κουζίνα είναι διάσημη για την ποικιλία και ποιότητά της. Τα κρασιά, τα τυριά, τα γλυκά και τα αρτοποιήματα είναι αναπόσπαστο μέρος της γαλλικής διατροφικής κουλτούρας. Φιλοξενεί πολλά φεστιβάλ και πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως το Φεστιβάλ Καννών, το Φεστιβάλ της Αβινιόν και το Φεστιβάλ της Βουλώνης.
Η γαλλική αρχιτεκτονική είναι εντυπωσική, από τα γοτθικά αριστουργήματα όπως η Παναγία των Παρισίων, μέχρι τα σύγχρονα αριστουργήματα όπως το Κέντρο Πομπιντού.
Το Παρίσι θεωρείται παγκόσμια πρωτεύουσα της μόδας.
Και οπωσδήποτε, η Γαλλία έχει μακρά ιστορία επαναστάσεων και κοινωνικών αλλαγών. Η Γαλλική Επανάσταση και οι αρχές της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφότητας έχουν επηρεάσει όλον τον κόσμο.
γ) Η Woke Κουλτούρα είναι μια σύγχρονη κοινωνική τάση (αφρο-αμερικανικής προέλευσης), που εστιάζει στην αποδοχή της διαφορετικότητας (αν και δημιουργείται μία τάση κατάχρησης υπερ της κάθε μορφής ιδιαιτερότητας), στην κοινωνική δικαιοσύνη, στην ισότητα και στην ελευθερία έκφρασης (συχνά ελευθεριότητα), στην ευαισθητοποίηση σε δικαιώματα (κι εδώ δημιουργείται μία καταχρηστική μη σταθμισμένη τάση) για τις κοινωνικές διακρίσεις κλπ.
Αν και είναι σχετικά πρόσφατη και πρωτοεμφανιζόμενη, έχει δημιουργήσει σημαντική συμπεριφορική τάση, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά από ομάδες έκφρασης, ο αντίκτυπός της είναι ακόμα υπό διαμόρφωση, αλλά έχει ήδη επηρεάσει τις κοινωνικές και πολιτικές συζητήσεις.
δ) Η Αφρικάνικη κουλτούρα και η επίδραση της (λόγω της μετανάστευσης) στην Γαλλική Κουλτούρα είναι προφανής σήμερα. Η επίδραση αυτή εκτείνεται σε πολλούς τομείς, όπως οι τέχνες, οι συμπεριφορές και τα γράμματα, και έχει συμβάλει στη δημιουργία μιας πολυδιάστατης πολιτισμικής ταυτότητας στη Γαλλία.
Η επίδραση της στην γαλλική τέχνη είναι ιδιαίτερα αισθητή. Στην μουσική, είδη όπως η zouk, η raï και η mbalax έχουν κατακτήσει τη γαλλική σκηνή. Στο χορό, αφρικανικά είδη χορού, όπως το coupé-décalé και το kizomba, έχουν γίνει δημοφιλή στη Γαλλία, με τα χορευτικά συγκροτήματα και δασκάλους να προωθούν αυτούς τους χορούς μέσω παραστάσεων και μαθημάτων.
Στις εικαστικές τέχνες, έχει προσφέρει νέα στοιχεία στη γαλλική τέχνη μέσω καλλιτεχνών όπως οι Chéri Samba και Barthélémy Toguo, που εκθέτουν τα έργα τους στις γκαλερί και τα μουσεία της χώρας.
Στη λογοτεχνία, η αφρικανική διασπορά έχει φέρει νέες προοπτικές, με συγγραφείς όπως η Léonora Miano και ο Alain Mabanckou να ενσωματώνουν θέματα της αφρικανικής εμπειρίας στις δουλειές τους. Η ποίηση και το θέατρο έχουν επηρεαστεί επίσης, και στην κοινωνική ζωή, η αφρικανική μετανάστευση έχει φέρει νέες γεύσεις και παραδόσεις, με αφρικανικά εστιατόρια, αγορές και φεστιβάλ να γίνονται μέρος της γαλλικής καθημερινότητας.
Επιπλέον, αφρικανικές εκφράσεις έχουν επηρεάσει τη γαλλική γλώσσα, με την ενσωμάτωσή τους στη νεανική αργκό και στην καθημερινή επικοινωνία.
3. Η Επίδραση όλων αυτών στην χθεσινή τελετή Έναρξης των Ολυμπιακών αγώνων στο Παρίσι.
Αναλύοντας τις επιδράσεις της αφρικανικής μετανάστευσης στη γαλλική κουλτούρα, συγκρίνοντας την κουλτούρα του Ολυμπισμού, του Γαλλικού Πολιτισμού και της woke κουλτούρας, και εξετάζοντας τις διαφορές μεταξύ κουλτούρας και πολιτισμού, θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε ομοιότητες και διαφορές που χρωμάτισαν την χθεσινή τελετή έναρξης των Ολυμπιακών αγώνων στο Παρίσι.
α) Ολυμπισμός/Ολυμπιακό Ιδεώδες και Γαλλικός Πολιτισμός: Και οι δύο αντιπροσωπεύουν βαθιές πολιτισμικές δημιουργίες με μακροχρόνιο αντίκτυπο. Ο Ολυμπισμός προάγει διαχρονικές αξίες μέσω των Ολυμπιακών Αγώνων, ενώ ο Γαλλικός Πολιτισμός έχει διαμορφώσει τη σκέψη και τις τέχνες μέσω των πολιτιστικών συνεισφορών του.
Αυτά τα στοιχεία του Γαλλικού πολιτισμού, τα οποία συνθέτουν την πολύπλοκη και ποικιλόμορφη κουλτούρα της Γαλλίας, κάνοντάς την μοναδική και ελκυστική σε όλο τον κόσμο, παρά την αποσπασματικότητα και τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, οι διοργανωτές (και σκηνοθέτες) κατάφεραν να τα προβάλλουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Θα περιμέναμε από τους σχολιαστές καλύτερη παρουσίαση αλλά αυτό απαιτούσε μεγαλύτερη προετοιμασία εκ μέρους τους και βαθύτερη γνώση του Γαλλικού πολιτισμού και κουλτούρας (δυστυχώς αναλώθηκαν σε επιφανειακά στερεότυπα και κουραστικές περιγραφές του προφανούς και επαναλήψεις).
β) Η επίδραση της σύγχρονης Woke Κουλτούρας ήταν το σημείο αμφισβήτησης της όλης παρουσίασης και αυτό λόγω της επιφανειακής προβολής της τόσο από τους διοργανωτές όσο και από του παρουσιαστές που έλεγαν τα ίδια και τα ίδια μόνο περί αποδοχής της διαφορετικότητας κλπ κλπ.
Απέτυχαν να πουν για τις βαθύτερες επιρροές της στην Γαλλική αλλά και παγκόσμια κοινωνία σήμερα.
Η προσπάθεια των σκηνοθετών ήταν να προβάλλουν την woke κουλτούρα αλλά είχαν να αντιπαρατεθούν με τα μεγαθήρια του παγκόσμιου πολιτισμού όπως είναι ο Ολυμπισμός και Γαλλικός Πολιτισμός, βασιζόμενοι σε στοιχεία ομοιότητας και κρύβοντας τις τεράστιες διαφορές με αυτά και δυστυχώς καταχράστηκαν του χρόνου και της προβολής που τους παρασχέθηκε, προσπαθώντας κουραστικά και επαναλαμβανόμενα να κυριαρχήσουν έναντι αυτών, αναγκάζοντας πολλούς σε όλο το κόσμο να αλλάξουν κανάλι.
γ) Η αποσπασματικότητα των δρώμενων γύρω από τον Σηκουάνα, αναγκαστικά είχε ένα πρόβλημα συνοχής και οπωσδήποτε υφολογικής συνέχειας και συνέπειας με το πνεύμα των Ολυμπιακών αγώνων.
Και αυτό, αφού προφανώς κάθε δρώμενο είχε ανατεθεί σε διαφορετικό σκηνοθέτη (ενδεχομένως και με διαφορετικές οικονομικές δυνατότητες λόγω χορηγών), όπου ο καθένας παρουσίασε τις δικές του καταβολές και τα οράματά του, μέσα από τις δικές του σκηνοθετικές νόρμες και τρόπους έκφρασης (κι εδώ μπαίνουν οι αφρικανικές επιρροές κουλτούρας στα πολύβουα και πολυποίκιλα και αταβιστικά δρώμενα και κάποτε κακόγουστα δρώμενα που είδαμε).
δ) Σημαντική αδυναμία συνεπώς η απουσία ενιαίου υφολογικού στυλ, που ξέφευγε από το πνεύμα των Ολυμπιακών αγώνων, και δεν επέτρεψε στα πραγματικά σπουδαία Γαλλικά Πολιτισμικά στοιχεία να αναδειχθούν με την καθαρότητα και συνέπεια που περιμέναμε.
ε) Η επιλογή της Λαίδης Γκάγκα ως χορεύτριας ήταν ατυχέστατη (ως τραγουδίστρια μόνο, θα ήταν άριστη επιλογή), πλην όμως ήταν εξαιρετικοί άλλοι καλλιτέχνες, με κυρίαρχη την Celine Dion που ήταν εντυπωσιακή από κάθε άποψη (καλλιτεχνικά, υφολογικά, γλωσσικά και συνέπειας).
στ) Δεν θα αναφερθώ στο “μπουλούκι” των αθλητών με τις σημαίες τους, όπου χάθηκε η έννοια της παρουσίασης της συμμετοχής ικανότατων αθλητών, αφού σκηνοθετικά οι βάρκες στον Σηκουάνα δεν προσφέρονται για ευέλικτες πρακτικές και για εντυπωσιακές παρελάσεις. Πάντως ήταν χαρούμενοι όλοι και απέπνεαν αδελφοσύνη, ενθουσιασμό, χαρά και αισιοδοξία, αν και βρεγμένοι μέχρι το κόκκαλο.
ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
Κρατάω για το τέλος τα βασικά μηνύματα της Ειρήνης, της Ελευθερίας, της Ισότητας, της Αδελφοσύνης και της Δικαιοσύνης που προβλήθηκαν σωστά, ως κυρίαρχα και συνεπή με τα Ολυμπιακά Ιδεώδη.
