Του Αλκη Καλλιαντζίδη, Οικονομολόγου, [email protected] www.kalkis.eu
«’Η ήλθε η ώρα για την Τουρκία να ολοκληρώσει τη διαδικασία ένταξης της Σουηδίας» στο ΝΑΤΟ ;
Τα εν λόγω δυο συναφή ερωτήματα δεν μπορούμε να τα απαντήσουμε σήμερα αλλά ενδεχομένως και για άγνωστο χρόνο ακόμα. Και τούτο διότι έχουμε να κάνουμε με τον Ερντογάν αφέντη. Είναι «αμίμητος σύμμαχος», όπως αναφέρει στο άρθρο του στον ηλεκτρονικό Le Monde ο Nicolas Bourcier στις 28-11-2023 με τίτλο : «ΝΑΤΟ : Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο αμίμητος σύμμαχος» (OTAN : Recep Tayyip Erdogan, l’allié récalcitrant).
Παρά τη δέσμευση που ανέλαβε τον Ιούλιο 2023, η Τουρκία δεν έχει ακόμη επικυρώσει την ένταξη της Σουηδίας στην Ατλαντική Συμμαχία. Όσον αφορά τον εκσυγχρονισμό των πολεμικών αεροσκαφών της F16, τη Συρία, τη Ρωσία, τη Χαμάς, έχουν συσσωρευτεί τα τελευταία χρόνια πολλά θέματα διαμάχης μεταξύ του Τούρκου προέδρου και των συμμάχων του.
Η σκηνή χρονολογείται από τον Ιούλιο 2023, λίγες ώρες πριν από την έναρξη της ετήσιας συνόδου του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους της Λιθουανίας. Με χαμόγελα, ο Γενικός Γραμματέας, Γενς Στόλτενμπεργκ, ανακοινώνει προς έκπληξη όλων ότι ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μόλις συμφώνησε να άρει την αντίθεσή του στην υποψηφιότητα της Σουηδίας για την Ατλαντική Συμμαχία. Ο Νορβηγός διπλωμάτης καλωσορίζει μια «ιστορική» ημέρα, που χειροκροτήθηκε αμέσως από τον Αμερικανό Πρόεδρο, Τζο Μπάιντεν, ο οποίος χαιρετίζει τη «διπλωματία, το θάρρος και την αρχηγικότητα» του ομολόγου του από την Άγκυρα.
Δύο μέρες αργότερα, στο τέλος της συνόδου, ο Ερντογάν διευκρίνισε ότι «το φθινόπωρο, όταν ξαναρχίσουν οι εργασίες του νομοθετικού σώματος, ο πρόεδρος της [τουρκικής] Βουλής θα θέσει σε ψηφοφορία το πρωτόκολλο ένταξης της Στοκχόλμης» και προσθέτει: «Θέλουμε να τελειώσει αυτή η διαδικασία το συντομότερο δυνατό».
Οι μήνες όμως έχουν περάσει και η διαπίστωση είναι ξεκάθαρη: η Τουρκία δεν έχει ακόμη επικυρώσει την ένταξη της Σουηδίας και το χρονοδιάγραμμα είναι πολύ ασαφές ως προς το ενδεχόμενο η Άγκυρα να τηρήσει την υπόσχεσή της. Ο Τούρκος πρόεδρος όντως έστειλε το μνημόνιο συνεννόησης στη Βουλή στα τέλη Οκτωβρίου. Ωστόσο, η Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων, στην οποία κυριαρχεί σε μεγάλο βαθμό το κόμμα του, δηλαδή το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), διέκοψε τις συζητήσεις για το κείμενο στις 16 Νοεμβρίου, χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις.
Μόλις μαθεύτηκε ότι είχε κατατεθεί πρόταση βουλευτών του AKP, σύμφωνα με την οποία οι διαπραγματεύσεις με τη Στοκχόλμη «δεν είχαν φτάσει σε επαρκή ωριμότητα». Ο πρόεδρος της επιτροπής Fuat Oktay είπε αργότερα στους δημοσιογράφους ότι ο Σουηδός πρέσβης θα μπορούσε να προσκληθεί στην επόμενη συνεδρίαση για να παράσχει πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με τα μέτρα της χώρας του για την αντιμετώπιση των ανησυχιών της Τουρκίας για την ασφάλεια. Και μετά, τίποτα περισσότερο.
Το μόνο βέβαιο είναι ότι οι αρχές στην Άγκυρα προειδοποίησαν την Ατλαντική Συμμαχία πριν από λίγες ημέρες ότι η ψηφοφορία δεν θα διεξαχθεί πριν από τη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών του ΝΑΤΟ, που είναι προγραμματισμένη για τις Βρυξέλλες την Τρίτη 28 και την Τετάρτη 29 Νοεμβρίου 2023.
«Δυσπιστία, διαφωνίες και αντικρουόμενα συμφέροντα»
Μια περίεργη στάση αυτή της Τουρκίας, μιας χώρας του ΝΑΤΟ μεταξύ άλλων, αλλά που φαίνεται να θέλει σκόπιμα να υπενθυμίζει, σε κάθε ευκαιρία, ότι είναι ένας δύσκολος και μη ενδίδων σύμμαχος, που αγωνιά να μεγιστοποιήσει επ’ αόριστον τα συμφέροντά της ή τα κέρδη της, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι θα αποκαλύψει τις δικές της αντιφάσεις και θα εξαντλήσει τη «στρατηγική υπομονή» της Συμμαχίας.
Η επικύρωση της ένταξης της Σουηδίας από τους Τούρκους βουλευτές μπορεί να επιτευχθεί με 140 ψήφους συν μία, δηλαδή μόλις λίγο περισσότερους από τους μισούς αιρετούς του AKP στην τουρκική Συνέλευση, οι οποίοι έχουν συνολικά 267 έδρες (και 322 μαζί με τους υπερεθνικιστές και ισλαμιστές συμμάχους) από τους 600 στο Κοινοβούλιο. «Θεωρητικά, ένα απλό τηλεφώνημα από τον πρόεδρο είναι αρκετό για να εγκριθεί ένα τέτοιο κείμενο σε ένα δευτερόλεπτο», παραδέχεται ένας σύμβουλος του κοινοβουλίου της Άγκυρας.
«Δεν είναι εύκολο να καταλάβουμε τον Ερντογάν, αλλά πρέπει να προσπαθήσουμε, ιδιαίτερα σε αυτό το θέμα», λέει ο Krzysztof Strachota, ειδικός για την Τουρκία στο Middle East Institute, μια δεξαμενή σκέψης που εδρεύει στην Ουάσιγκτον, για την οποία το σουηδικό ζήτημα είναι το πιο κραυγαλέο παράδειγμα της περίπλοκης σχέσης που διατηρεί η Άγκυρα με το ΝΑΤΟ και τις Ηνωμένες Πολιτείες. «Η ένταξη της Στοκχόλμης έχει ρίξει έντονο φως στη δυσπιστία, τις διαφωνίες και τα αντιφατικά συμφέροντα που έχουν συσσωρευτεί τα τελευταία χρόνια μεταξύ της Τουρκίας και των δυτικών συμμάχων της», εξηγεί ο ειδικός.
Σύμφωνα με τον ίδιο ειδικό, έχει κερδίσει ευρέως έδαφος η ιδέα ότι τα μέλη της Συμμαχίας δεν εκτιμούν επαρκώς τη σοβαρότητα των κινδύνων στους οποίους εκτίθεται η Τουρκία ή ακόμη και ότι κακομεταχειρίζονται τον ανατολικό εταίρο τους. «Για τον Ερντογάν και τους δικούς του, οι δυτικοί σύμμαχοι παίζουν μια αντιτουρκική πολιτική σε θέατρα τόσο ποικίλα όσο η Μέση Ανατολή, με π.χ. την υποστήριξη στις κουρδικές δυνάμεις στη βόρεια Συρία ή στη Μεσόγειο, με την Ελλάδα. Επίσης βλάπτουν τα τουρκικά στρατηγικά συμφέροντα εμποδίζοντας τον εκσυγχρονισμό του στρατού της, με την άρνηση να παραδώσουν υπερσύγχρονα μαχητικά αεροσκάφη. Και προσθέτει: «Η Σουηδία δεν είναι προφανώς κρίσιμη για την ασφάλεια της Τουρκίας, αλλά είναι σαφές ότι ο Ερντογάν τη χρησιμοποιεί ως μοχλό και ως διαπραγματευτικό χαρτί, ένα είδος ευκαιρίας για να «επανα-κινήσει» τις σχέσεις με τη Συμμαχία και την Ουάσιγκτον, ειδικά μετά την επανεκλογή του τον Μάιο 2023, με χωρίς όμως ιδιαίτερη επιτυχία μέχρι στιγμής».
«Υπάρχει ένας ελέφαντας στο δωμάτιο»
Σε αντίθεση με τα συμφέροντα του ΝΑΤΟ, αφού αγόρασε το 2017 και με 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια (ή 2,28 δισεκατομμύρια ευρώ), το ρωσικό αμυντικό σύστημα S-400, ο ίδιος ο Ερντογάν δημιούργησε μια κατάσταση εκτός των προτύπων του οργανισμού. Επικρινόμενος για την αμφίσημη σχέση του με τον «αγαπητό του φίλο Πούτιν», ο Τούρκος πρόεδρος κατέληξε να σπείρει αμφιβολίες για την αξιοπιστία του. Σε τέτοιο σημείο μάλιστα που ο Γενς Στόλτενμπεργκ, ο οποίος δεν έπαψε ποτέ να θεωρεί την Άγκυρα ως «πολύτιμο σύμμαχο», αναγκάστηκε να αναγνωρίσει και ο ίδιος, τρία χρόνια αργότερα, την ύπαρξη «τουρκικού προβλήματος» στο ΝΑΤΟ. «Υπάρχει ένας ελέφαντας στο δωμάτιο, και γίνεται όλο και μεγαλύτερος», πρόσθεσε ένας διπλωμάτης της Συμμαχίας σε μια φράση που σύντομα θα γίνει ρητό στους διαδρόμους του ιδρύματος.
Η ταχεία επιστροφή του Ερντογάν στην ατλαντική σειρά με το ξέσπασμα του ρωσικού πολέμου στην Ουκρανία, τον οποίο ο Τούρκος πρόεδρος αμέσως χαρακτήρισε «παράνομη» επιθετικότητα, προκάλεσε ανακούφιση. Θα ακολουθήσουν σκληρές διαπραγματεύσεις με τον Λευκό Οίκο σχετικά με την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ και την άρση του τουρκικού βέτο, που συνδέεται με την παράδοση των πολεμικών αεροσκαφών F-16, που ζήτησε η Άγκυρα.
Τον Ιούνιο 2023, η κυβέρνηση Μπάιντεν δήλωσε ότι ήταν έτοιμη να παραδώσει σαράντα από αυτά τα μαχητικά αεροσκάφη στην Τουρκία. Ενώ διευκρίνισε ότι χρειάζεται πρώτα το πράσινο φως από το Κογκρέσο, μια απαράδεκτη προϋπόθεση για την Άγκυρα και την Δημοκρατορία της.
Υπό αυτό το πρίσμα οι σύμμαχοι πρέπει να κατανοήσουν τη δύσκολη και ενίοτε τυχοδιωκτική άσκηση εξισορρόπησης του Τούρκου προέδρου, ο οποίος επιδιώκει να ισορροπήσει μεταξύ των δύο εταίρων του –της Μόσχας από τη μια πλευρά, της Ουάσιγκτον και των συμμάχων της από την άλλη–, σαν σχοινοβάτης. Τον ίδιο μήνα του Ιουνίου, από τη δεύτερη ημέρα της αποτυχημένης εξέγερσης του Yevgeny Prigozhin και των στρατευμάτων της Wagner στη Ρωσία, ο Ερντογάν ήταν ένας από τους λίγους ξένους ηγέτες – και το μόνο μέλος του ΝΑΤΟ – που κάλεσε τον Βλαντιμίρ Πούτιν για να εκφράσει την υποστήριξή του. Αφού έτεινε την χείρα φιλίας στον Ρώσο πρόεδρο, η Άγκυρα στράφηκε προς τη Δύση και την Ουκρανία. Ο Ερντογάν είπε ότι αποδέχεται τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ, συνάντησε τον Ουκρανό Πρόεδρο Volodymyr Zelensky στην Κωνσταντινούπολη. Σε αντάλλαγμα, μια αντιπροσωπεία του Κογκρέσου των ΗΠΑ επισκέφθηκε την Τουρκία και οι δύο χώρες διεξήγαγαν ασκήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο.
«Ο Ερντογάν είναι ένας χαρτοπαίκτης»
Αυτές οι προσεγγίσεις θεωρούνται σημαντικές, αλλά όχι καθοριστικές. Ακολουθούν νέες προσπάθειες από την πλευρά του Ερντογάν να διατηρήσει τις σχέσεις του με τη Μόσχα. Στις 4 Σεπτεμβρίου 2023, συνάντησε τον Ρώσο ομόλογό του στο Σότσι, ιδίως για να προσπαθήσει να πείσει τον Βλαντιμίρ Πούτιν να επιστρέψει στην ουκρανική συμφωνία εξαγωγής σιτηρών, από την οποία το Κρεμλίνο αποχώρησε τον Ιούλιο 2023, καθώς και για να συζητήσει την κατάσταση στον Νότιο Καύκασο, την παραμονή της στρατιωτικής επιχείρησης υπό την ηγεσία του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Οι οικονομικές συμφωνίες είναι επίσης μέρος του μενού. Η Τουρκία και η Ρωσία έχουν διπλασιάσει το εμπόριο τους από την έναρξη του πολέμου. Λίγες εβδομάδες αργότερα, στη Νέα Υόρκη, ο Τούρκος πρόεδρος έφτασε στο σημείο να πει, κατά τη διάρκεια μιας τεταμένης συνέντευξης με δημοσιογράφο του αμερικανικού καναλιού PBS, ότι «εμπιστεύεται τη Ρωσία όσο εμπιστεύεται και τη Δύση».
«Ο Ερντογάν είναι ένας χαρτοπαίκτης που προσπαθεί πάντα να πάρει κάτι περισσότερο», λέει ο Henri Barkey, πρώην μέλος του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών, γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, ειδικός για την Τουρκία και ειδικός στο Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων. Σε διεθνές επίπεδο, επιδιώκει να τοποθετηθεί τόσο ως διευθετών διαφορές όσο και ως διαταράκτης. Αλλά προσέξτε να μην πυροβολήσετε τα πόδια σας. Δηλαδή ο κίνδυνος να δείτε τον στρατηγικό οπορτουνισμό να μετατρέπεται σε κρίσιμη ευπάθεια είναι υψηλός. Τα πρόσφατα σχόλιά του για τη Χαμάς [που την χαρακτήρισε στις 25 Οκτωβρίου 2023 ως «ομάδα απελευθερωτών»] έτυχαν πολύ κακής υποδοχής και de facto τον απέκοψαν από οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις».
Ο εν λόγω ειδικός υπενθυμίζει ότι η Τουρκία είναι σημαντική στον κόσμο ακριβώς επειδή συμμετέχει στο ΝΑΤΟ. Και καταλήγει : «Η Σουηδία θα γίνει μέλος της Συμμαχίας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και ο Ερντογάν θα πρέπει να το αποδεχθεί, γιατί το τίμημα που πρέπει να πληρώσει σε περίπτωση αποτυχίας θα είναι πολύ υψηλό».
Τη Δευτέρα, 27 Νοεμβρίου 2023, στις Βρυξέλλες, ο Γενς Στόλτενμπεργκ υπενθύμισε απλώς ότι «ήλθε η ώρα για την Τουρκία να ολοκληρώσει τη διαδικασία ένταξης» στο ΝΑΤΟ.
Άρθρα γράφονται, συμβουλές δίδονται, αλλά τίποτε δεν αλλάζει. ΗΠΑ και λοιπή Δύση, για λόγους οικονομικούς, ή άλλους, πιστεύουν ότι η Τουρκία τούς είναι απαραίτητη και οι Τούρκοι το εκμεταλλεύονται αυτό, όπως και κάθε δείγμα αδυναμίας τού άλλου (π.χ. δική μας πολιτική κατευνασμού). Συνεπώς, θα υφίστανται και τις όποιες απαιτήσεις της.
Η Τουρκία έχει αρκετές φιλίες στο ΝΑΤΟ. Πρώτα απ’όλα τον Στόλτενμπεργκ, το ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, την Μεγάλη Βρετανία, Ισπανία, Ιταλία, Ουγγαρία, Πολωνία, Γερμανία και Ολλανδία. Οπότε θέμα υπομονής δεν τίθεται καν.
Οι σχέσεις με τον Πούτιν δεν είναι πρόβλημα αφού η Δύση θέλει να μιλά με τον Πούτιν και ο Ερντογάν τους κάνει τον χρήσιμο ενδιάμεσο, φαίνεται εξάλλου στην Ουκρανία.
Και το βασικό πλεονέκτημα της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ είναι η άμεση διαθεσιμότητα στρατού όπου και όποτε έχει ζητήσει το ΝΑΤΟ.
Η Ελλάδα χωρίς συνεισφορά δυνάμεων παλεύει με την διπλωματία και μικροκινήσεις να κάνει κάτι αλλά ελέω αριστεράς δεν πετυχαίνει πολλά πράγματα. Απλώς κάθεται στο τραπέζι και ακούει.
Άρα δεν υπάρχει στρατηγική υπομονή αλλά στρατηγική διαχείριση της Τουρκίας. Όλα τα άλλα περί αρχών, αξιών κλπ είναι για το μασάζ των “δημοκρατικών” δυτικών.
[…] Είδαμε και ακούσαμε στα ελληνικά ΜΜΕ ότι οι σύμμαχοί μας Αμερικανοί έστειλαν και πάλι αρμόδιο αναπληρωτή υπουργό τους στην Τουρκία να επισημαίνει την παράκαμψη που εφαρμόζεται εκεί αναφορικά με τις αντιρωσικές κυρώσεις που θα έπρεπε να εφαρμόζονται και από αυτήν τη χώρα. Όμως η Τουρκία δεν τις εφαρμόζει. Κορόιδο είναι ; Το ΝΑΤΟ έχει «στρατηγική υπομονής», έναντι της Τουρκίας. Βλέπε σχετικό άρθρο μου στις Ανιχνεύσεις στις 29-11-2023: ΕΔΩ […]