Η πτώση του Άσαντ είναι ήττα για τη Ρωσία — χωρίς να είναι νίκη για τις ΗΠΑ
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι για κάθε κακό αποτέλεσμα για τη Μόσχα εδώ, η Ουάσιγκτον αντιμετωπίζει επίσης έναν εξίσου ασταθή δρόμο.
10 Δεκεμβρίου 2024
Η πτώση του Μπάαθ στη Συρία είναι μια σοβαρή ήττα για τη Ρωσία (και μια καταστροφή για το Ιράν). Ωστόσο, θα ήταν σοβαρό λάθος να υποθέσουμε ότι αυτό το κάνει αναγκαστικά επιτυχία για τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η Μόσχα και η Ουάσιγκτον μπορεί πράγματι να αντιμετωπίσουν τώρα παρόμοιες προκλήσεις στη Συρία.
Τρία ζητήματα οδήγησαν τη Ρωσία να παρέμβει στον συριακό εμφύλιο πόλεμο για να σώσει το καθεστώς Άσαντ.
Πρώτον, ήταν μια γενική επιθυμία να διατηρηθεί ένα κράτος εταίρος – ένα από τα ελάχιστα που απέμειναν στη Ρωσία μετά την ανατροπή των καθεστώτων από τις ΗΠΑ στο Ιράκ και τη Λιβύη, που βοήθησε στη στήριξη της διεθνούς επιρροής της Μόσχας.
Το δεύτερο ήταν η επιθυμία να διατηρηθούν οι μοναδικές ναυτικές και αεροπορικές βάσεις της Ρωσίας στη Μεσόγειο.
Τρίτον, ήταν ο βαθύς ρωσικός φόβος ότι μια νίκη των Ισλαμιστών θα οδηγούσε τη Συρία να γίνει βάση για την τρομοκρατία κατά της Ρωσίας και των εταίρων της στην Κεντρική Ασία. Αυτή η ανησυχία αυξήθηκε από την παρουσία πολυάριθμων μαχητών από την Τσετσενία και άλλες μουσουλμανικές περιοχές της Ρωσίας στις τάξεις των ισλαμιστικών δυνάμεων στη Συρία και το Ιράκ.
Η ελπίδα της Μόσχας να διατηρήσει ένα κράτος εταίρο έχει πλέον καταρρεύσει ανεπανόρθωτα. Όσον αφορά την τρομοκρατική απειλή, θα πρέπει να δούμε. Δεδομένων των τεράστιων προκλήσεων που θα αντιμετωπίσει για την ανοικοδόμηση του συριακού κράτους, θα φαινόταν τρελό για το νέο καθεστώς υπό την ηγεσία της Hayat Tahrir al-Sham (HTS) να χρηματοδοτεί τη διεθνή τρομοκρατία. και, ως μέρος της γενικής στρατηγικής του να αποκηρύξει το παρελθόν του στην Αλ Κάιντα, ο ηγέτης της, Αμπού Μοχάμεντ αλ Τζολάνι, έχει υποσχεθεί να μην το κάνει αυτό.
Ωστόσο, θα υπάρξει ένα ερωτηματικό σχετικά με την ικανότητα του HTS να ελέγχει τους συμμάχους του και ορισμένους από τους οπαδούς του.
Στο Αφγανιστάν, οι Ταλιμπάν υποσχέθηκαν να μην υποστηρίξουν τη διεθνή τρομοκρατία όταν επιστρέψουν στην εξουσία και προφανώς κράτησαν τον λόγο τους. Το Ισλαμικό Κράτος του Χορασάν (ISK) με έδρα το Αφγανιστάν, ωστόσο, συνεχίζει να το κάνει. και από κάποιο μείγμα αδύναμου ελέγχου σε τμήματα του Αφγανιστάν και απροθυμίας να εμπλακούν σε νέα σύγκρουση, οι Ταλιμπάν δεν μπόρεσαν να το αποτρέψουν πλήρως.
Αυτό αφήνει το θέμα της ρωσικής ναυτικής βάσης στο Tartus και της αεροπορικής βάσης κοντά στη Λατάκια. Η ρωσική μοίρα στόλου που εδρεύει στο Tartus φέρεται να έχει εγκαταλείψει το λιμάνι. Αυτό θα μπορούσε να είναι είτε οριστική εκκένωση είτε μια προληπτική κίνηση για να κρατηθούν έξω στη θάλασσα μέχρι να ξεκαθαρίσουν οι σχέσεις με το νέο καθεστώς. Η ρωσική αεροπορική βάση φέρεται να περικυκλώνεται από δυνάμεις του HTS, αλλά δεν έχει δεχθεί επίθεση.
Αναφέρεται ότι υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Μόσχας και του HTS για την εγγύηση της ασφάλειας των βάσεων, αλλά αυτή η ρύθμιση μπορεί να είναι καθαρά προσωρινή.
Δεδομένης της εξαιρετικά περίπλοκης και αβέβαιης φύσης των σχέσεών του με όλους τους γείτονες της Συρίας, ίσως είναι λογικό για το νέο καθεστώς στη Δαμασκό να επιτρέψει να παραμείνουν οι βάσεις (ίσως σε αντάλλαγμα για τις ρωσικές προμήθειες σε πετρέλαιο και τρόφιμα) προκειμένου να εξισορροπήσει τις διπλωματικές και οικονομικές του επιλογές.
Ωστόσο, αυτό το ζήτημα είναι στενά συνδεδεμένο με την πολιτική του νέου καθεστώτος έναντι των εθνοθρησκευτικών μειονοτήτων της Συρίας, οι οποίες γενικά υποστήριζαν το καθεστώς Μπάαθ από τον φόβο της σουνιτικής ισλαμιστικής καταπίεσης (ένας φόβος που δικαιολογείται επαρκώς από την άγρια μοίρα των κοινοτήτων τους στη Συρία και το Ιράκ που έπεσε στον έκεγχο του ISIS).
Εκεί που βρίσκονται οι βάσεις της Ρωσίας κατά μήκος των ακτών της Μεσογείου βρίσκεται η καρδιά των χριστιανικών και αλαουιτών μειονοτήτων της Συρίας. Η δυναστεία Άσαντ προερχόταν από τους Αλαουίτες, μια σιιτική αίρεση, και τα τελευταία 50 χρόνια, το κράτος Μπάαθ στη Συρία ήταν σε μεγάλο βαθμό αλαουιτικό.
Οι πολιτοφυλακές των Αλαουιτών έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στην πλευρά της κυβέρνησης στον εμφύλιο πόλεμο και προκάλεσαν πολυάριθμες φρικαλεότητες στους αντιπάλους τους.
Ο Αλ Τζολάνι υποσχέθηκε ότι δεν πρέπει να υπάρξει εκδίκηση για αυτό, ότι τα δικαιώματα των μειονοτήτων θα γίνουν σεβαστά και ότι δεν θα υπάρξει επιβολή αυστηρού σουνιτικού ισλαμικού νόμου. Ακόμα κι αν είναι ειλικρινής σχετικά με αυτές τις δεσμεύσεις, ωστόσο, οι οπαδοί του μπορεί να αισθάνονται διαφορετικά.
Ένα καθεστώς υπό την ηγεσία του HTS στη Δαμασκό που επιθυμεί να καθησυχάσει τους Αλαουίτες και τους Χριστιανούς ενδέχεται να έχει συμφέρον να επιτρέψει στις ρωσικές βάσεις να παραμείνουν. Ωστόσο, ένα καθεστώς που φοβάται την εξέγερση της μειονότητας (και την εξωτερική υποστήριξη για μια τέτοια εξέγερση), πιθανότατα θα έβλεπε τις ρωσικές βάσεις ως πιθανή υποστήριξη για μια τέτοια εξέγερση.
Για να διατηρήσει η Ρωσία τις βάσεις της παρά τη θέληση της νέας συριακής κυβέρνησης και με την υποστήριξη των τοπικών δυνάμεων των Αλαουιτών και των Χριστιανών, δεν θα απαιτούσε μόνο την επέμβαση ρωσικών πλοίων και αεροσκαφών αλλά και την ανάπτυξη σημαντικού αριθμού χερσαίων δυνάμεων. Δεδομένου του πολέμου στην Ουκρανία, είναι πολύ απίθανο η Ρωσία να διαθέτει τέτοιες δυνάμεις.
Επιπλέον —όπως και με την εξίσου ταχεία κατάρρευση του αφγανικού κράτους- αντιπροσώπου των ΗΠΑ— ο τρόπος με τον οποίο οι συριακές κρατικές δυνάμεις εξέλειπαν μπροστά στις δυνάμεις των ανταρτών υπό την ηγεσία του HTS δύσκολα θα ενθαρρύνει τη Ρωσία να συνεχίσει τον αγώνα στη Συρία.
ΟΙ ΗΠΑ
Με διαφορετική μορφή, αυτά τα ζητήματα αντιμετωπίζονται, επίσης, απο την πολιτική των ΗΠΑ στη Συρία. Θα προσπαθήσει η Ουάσιγκτον να διατηρήσει τις δικές της βάσεις στη Συρία (από την οποία έχει επιτεθεί τόσο σε στόχους του ISIS όσο και σε στόχους του καθεστώτος Μπάαθ); Το νέο καθεστώς θα τους κάνει τα στραβά μάτια ή θα προσπαθήσει να τους εξαναγκάσει να φύγουν;
Το μεγαλύτερο ζήτημα που πρέπει να εξετάσουν οι ΗΠΑ είναι η μοίρα των Κούρδων της Συρίας. Κατά τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου πολέμου, με τεράστια βοήθεια από τις ΗΠΑ και το ημι-ανεξάρτητο κουρδικό κράτος στο βόρειο Ιράκ, οι συριακές κουρδικές δυνάμεις (το Κόμμα της Δημοκρατικής Ένωσης ή PYD) κατέλαβαν μια τεράστια περιοχή της βορειοανατολικής Συρίας, πολύ πέρα από την κύρια εθνική τους επικράτεια. Οι ΗΠΑ έχουν πολλές βάσεις και επιχειρήσεις υλικοτεχνικής υποστήριξης στην περιοχή.
Αυτός ο παράγων, εκτός της χώρας που φαίνεται να ήταν κρίσιμος για τη νίκη του HTS και να επωφελήθηκε αναμφισβήτητα από αυτήν, είναι η Τουρκία και η τουρκική κυβέρνηση του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Η επίθεση του HTS προέκυψε από την ελεγχόμενη από τους Τούρκους περιοχή της βόρειας Συρίας και δύσκολα θα μπορούσε να συμβεί χωρίς την τουρκική υποστήριξη. Η επιτυχημένη χρήση μη επανδρωμένων αεροσκαφών από το HTS υποδηλώνει έντονα την τουρκική βοήθεια.
Η Τουρκία έχει δύο βασικά συμφέροντα στη Συρία. Το πρώτο είναι να δημιουργηθεί μια κατάσταση στην οποία τα τρία εκατομμύρια Σύροι πρόσφυγες στην Τουρκία που εγκατέλειψαν την πατρίδα τους κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου μπορούν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Αυτό μπορεί τώρα να είναι εφικτό, εάν η νέα κυβέρνηση στη Δαμασκό μπορέσει να δημιουργήσει βασική ειρήνη και τάξη και να λάβει κάποια διεθνή βοήθεια. Εκατοντάδες πρόσφυγες φέρεται να κάνουν ήδη ουρές για να περάσουν πίσω στη Συρία από την Τουρκία.
Το δεύτερο τουρκικό συμφέρον είναι η μείωση της ισχύος και του εδάφους των Κούρδων της Συρίας, τους οποίους έχει κατηγορήσει ότι είναι σύμμαχοι των Κούρδων ανταρτών του PKK στην Τουρκία. Ταυτόχρονα με την επίθεση του HTS κατά του καθεστώτος Μπάαθ, οι υποστηριζόμενοι από την Τουρκία αντάρτες του «Συριακού Εθνικού Στρατού» με την υποστήριξη της τουρκικής αεροπορίας εξαπέλυσαν επίθεση κατά του κουρδικού PYD (επισήμως χαρακτηρισμένο από την Τουρκία ως «τρομοκράτες»), καταλαμβάνοντας την πόλη Manbij.
Αυτό δημιουργεί μια κατάσταση στην οποία πληρεξούσιοι που υποστηρίζονται από ένα μέλος του ΝΑΤΟ (αν και ένα ολοένα και πιο αποξενωμένο) επιτίθενται σε πληρεξούσιο των ΗΠΑ, χωρίς οι ΗΠΑ φαινομενικά να μπορούν να κάνουν πολλά γι ‘αυτό.
Εάν η Τουρκία πιέσει το νέο καθεστώς στη Δαμασκό να συμμετάσχει στην επίθεση στα εδάφη που ελέγχονται από τους Κούρδους στη βορειοανατολική Συρία, αυτό θα δημιουργήσει διλήμματα για την Ουάσιγκτον παρόμοια με αυτά που αντιμετωπίζει η Ρωσία στη Δύση. Θα εγκατέλειπε η κυβέρνηση Τραμπ τους Κούρδους συμμάχους της, σύμφωνα με τη δήλωση του Τραμπ ότι «Αυτός δεν είναι ο αγώνας μας. Αφήστε διεξαχθεί. Να μην εμπλακείτε;» Ή μήπως οι απαιτήσεις της «αξιοπιστίας» θα ανάγκαζαν την Ουάσιγκτον να τους βοηθήσει, ακόμη και με το πιθανό κόστος να πυροδοτήσει μια βαθιά κρίση με την Τουρκία;
Η Μέση Ανατολή μοιάζει με ένα τραπέζι μπιλιάρδου, στο οποίο η κίνηση μιας μπάλας είναι ικανή να στείλει τις άλλες να πετάξουν προς διαφορετικές κατευθύνσεις και με τις στροφές να αναπηδούν η μία από την άλλη. Η διαφορά είναι ότι, σε αντίθεση με το μπιλιάρδο, ακόμη και ο πιο διορατικός ειδικός δεν μπορεί να προβλέψει προς ποια κατεύθυνση θα κινηθούν οι μπάλες. και κανένας εξωτερικός παίκτης δεν μπόρεσε να τους ελέγξει.
Σε γενικές γραμμές, η πιο σοφή προσέγγιση με διαφορά φαίνεται να είναι αυτή των Κινέζων, οι οποίοι εισάγουν μεγάλο μέρος της ενέργειάς τους από την περιοχή, ενώ αποφεύγουν αποφασιστικά την επέμβαση και το να παίρνουν θέση στις συγκρούσεις της.
Γιατί, όπως μου είπε ένας Κινέζος διπλωμάτης πριν από πολλά χρόνια, «Γιατί να θέλουμε να εμπλακούμε σε αυτό το χάος;»
Ανατόλ Λίβεν
Ο Anatol Lieven είναι Διευθυντής του Προγράμματος Eurasia στο Quincy Institute for Responsible Statecraft. Προηγουμένως ήταν καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Georgetown στο Κατάρ και στο Τμήμα Πολεμικών Σπουδών του King’s College του Λονδίνου.
