Η πίπα, το πούρο και το κασκόλ ως σύμβολα

του Σάκη Μουμτζή

Φωτογραφία: Ρενέ Μαγκρίτ

Παλιότερα, η πίπα ήταν το σύμβολο της διανόησης. Οποιος την κάπνιζε, τεκμαιρόταν πως ανήκε στον χώρο του πνεύματος. Το τεκμήριο βέβαια ήταν μαχητό, αλλά παρέμενε ισχυρό για πολλές δεκαετίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Ενας διανοούμενος διέθετε κύρος και εξουσία όχι μόνο στο κοινό του, αλλά και σε ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Σε κοινωνίες με εντελώς άλλα χαρακτηριστικά αυτός που ανήκε στην ιντελιγκέντσια –ρωσική λέξη– ήταν ανώτερος άνθρωπος.

Ετσι, οι περισσότεροι εξ αυτών κρατούσαν την πίπα στο χέρι τους ακόμη και όταν δεν την κάπνιζαν, καθώς πιστοποιούσε αυτό που ήθελαν να δείχνουν.

Κραυγαλέο παράδειγμα η εικόνα του Στάλιν με την πίπα του. Δεν του ήταν αρκετό να τον αποκαλούν διανοούμενο οι υποτακτικοί του, ήθελε να το δείχνει κιόλας. Από την άλλη πλευρά της ταξικής διαστρωμάτωσης κυριαρχούσε το πούρο, μέχρι να εμφανιστούν ο Φιντέλ και ο Τσε. Ηταν δείγμα πλούτου και υψηλής κοινωνικής θέσης. Μάλιστα, για κάποιους και κάποιες ήταν –λόγω του σχήματός του– και ένα φαλλικό σύμβολο με όλα τα συνδηλούμενα.

Η πίπα, το πούρο, τα κασκόλ παντός καιρού, οι πένες και άλλα «εργαλεία» κύρους, διανόησης και εξουσίας που «πρωταγωνίστησαν» για χρόνια.

Με το πέρασμα του χρόνου και καθώς οι παλιότερες γενιές διανοουμένων εγκατέλειπαν τον μάταιο τούτο κόσμο, οι νεότερες, επειδή ήταν πιο πρακτικές, εγκατέλειψαν την πίπα, διότι το κάπνισμά της απαιτούσε μια διαδικασία, που οι προηγούμενοι τη θεωρούσαν ιεροτελεστία.

Ετσι το πιστοποιητικό της πνευματικότητάς τους το αναζήτησαν στο κασκόλ. Ολοι θα έχετε παρατηρήσει πως συνάνθρωποί μας, προερχόμενοι κυρίως από τον «προοδευτικό» χώρο, ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών, φορούν κασκόλ, όχι γύρω από τον λαιμό τους για να προστατευτούν από το κρύο, αλλά ριγμένο ανάλαφρα στο εμπρόσθιο μέρος του σώματός τους, κάτι σαν διπλό πετραχήλι.

Αποτελεί μέρος της προσωπικότητάς τους, το εισιτήριό τους για τον κόσμο της διανόησης, πάντα με προοδευτικό πρόσημο. Είναι δηλωτικό του ανήκειν και ένα μέσο αλληλοαναγνώρισης. Εικάζω πως όσο μεγαλύτερο είναι το μήκος του κασκόλ, τόσο πιο διανοούμενος είναι, ή πιστεύει πως είναι, αυτός που το φοράει.

Σε τελική ανάλυση, στους συμβολισμούς όλα είναι θέμα μεγέθους.Μια και μιλάμε για συμβολισμούς και για μεγέθη, θυμήθηκα την αμαρτωλή εποχή, από πολλές όψεις, της δεκαετίας του 2000, εποχή απίστευτης χλιδής – με δανεικά βεβαίως. Μια εποχή που μπροστά της η εξίσου αμαρτωλή δεκαετία του 1980 έχει μια παιδική αθωότητα· έναν αφελή πρωτογονισμό.

Τότε λοιπόν, από τη δεκαετία του 2000, κράτησα στη μνήμη μου την εικόνα των πολιτικών σχολιαστών των μεγάλων καναλιών να συναγωνίζονται ποιος/α θα κρατάει την πιο επιβλητική πένα.

Ηταν δείγμα του κύρους τους και της αυθεντίας των λόγων τους. Συμβόλιζε την εξουσία τους επί του συνομιλητή τους και, κυρίως, επί των τηλεθεατών. Μάλιστα, κάποιες πένες μού θύμιζαν ράβδους στραταρχών, τόσο εντυπωσιακές ήταν. Την εποχή των μνημονίων, για ευνόητους λόγους, αντικαταστάθηκαν, σεμνά και ταπεινά, από τα πλαστικά Bic.

Sic transit gloria mundi. Η δόξα λοιπόν του κόσμου.

*Ο τίτλος και οι φωτογραφίες είναι επιλογή των Ανιχνεύσεων

πηγή: “Καθημερινή”