Η Κύπρος στο γεωπολιτικό παζλ  

 Γιάννης Αντωνίου

Στους 30 μήνες ζωής του, το Συμβούλιο συνήλθε 50 φορές και ασχολήθηκε με μια σειρά από θέματα που έκρινε ότι θα έπρεπε να τεθούν ενώπιον του Προέδρου της Δημοκρατίας. Η πρώτη θεσμοθετημένη δεξαμενή σκέψης που απέκτησε το κράτος συστάθηκε με απόφαση του Προέδρου της Δημοκρατίας στις 17 Σεπτεμβρίου 2014, με όρο εντολής να του υποβάλλει αναλύσεις ή και προτάσεις πολιτικής όποτε ζητηθεί από τον ίδιο ή όποτε το Συμβούλιο κρίνει ότι θα πρέπει να ενημερωθεί ο Πρόεδρος. Τελευταίο παράδειγμα είναι το Brexit.

Το Συμβούλιο ετοίμασε αυτεπαγγέλτως μια ανάλυση για τον Πρόεδρο για τις πιθανές επιπτώσεις στην Κύπρο από την απόφαση της Βρετανίας για έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Για ευνόητους λόγους δεν δημοσιοποιούνται οι αναλύσεις που υποβάλλει στον Πρόεδρο, με τον οποίο έχει συναντήσεις όποτε κριθεί απαραίτητο, όπως συνέβη πέρσι τον Ιούλιο όταν εκδηλώθηκε το πραξικόπημα στην Τουρκία. «Μπορώ να πω ότι γίνεται ένα πολύ σημαντικό έργο, μια συστηματική δουλειά» υποστηρίζει ο πρόεδρος του Συμβουλίου Μιχάλης Ατταλίδης, με πολυετή εμπειρία στο διπλωματικό Σώμα.

«Τις προτεραιότητες τις βάζει η ζωή, τα πράγματα μεταβάλλονται εύκολα, με βάση τα μέσα που διαθέτουμε είναι ικανοποιητικό το έργο που έχει παραχθεί» προσθέτει ο κ. Ατταλίδης, όταν τον ρωτούμε για την αποτελεσματικότητα του Συμβουλίου.

Όπως προαναφέραμε, το Brexit είναι ένα παράδειγμα των θεμάτων με τα οποία καταπιάνεται το Συμβούλιο Γεωστρατηγικών Μελετών. Σε ερώτηση κατά πόσον το Συμβούλιο ασχολείται άμεσα με το Κυπριακό η απάντηση είναι αρνητική.

«Όχι δεν έχει ρόλο στις διαπραγματεύσεις, όμως ασφαλώς θέματα που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο επηρεάζουν τα δεδομένα στην Κύπρο βρίσκονται στην ατζέντα μας» συμπληρώνει ο κ. Ατταλίδης και αναφέρει ως παράδειγμα το πρόσφατο δημοψήφισμα στην Τουρκία, συμβάντα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά και παγκόσμιας κλίμακας, αρκεί να έχουν ένα ειδικό ενδιαφέρον για την Κύπρο.

«Κάνουμε ό,τι μπορούμε αλλά πρέπει να γνωρίζετε ότι τα μέλη, στην πλειοψηφία τους, προσφέρουν τις υπηρεσίες τους εθελοντικά, κάτι που σημαίνει ότι υπάρχουν πρακτικές αδυναμίες και περιορισμοί» υποδεικνύει ο κ. Ατταλίδης.

«Δεν μπορούμε να αναλύουμε τα πάντα, είμαστε υποχρεωμένοι να επιλέγουμε τα θέματα με τα οποία θα καταπιαστούμε, διότι δεν έχουμε τη δυνατότητα να ασχοληθούμε με όλα» συμπληρώνει ο γραμματέας του Συμβουλίου, διεθνολόγος Πέτρος Ζαρούνας, ο οποίος τονίζει ότι η γεωπολιτική πτυχή του φυσικού αερίου και ευρύτερα της ενέργειας είναι ένας τομέας ενδιαφέροντος του Συμβουλίου.

Ως ιδιαίτερα σημαντική θεωρείται η συμβολή του Συμβουλίου στην ετοιμασία της Εθνικής Στρατηγικής Ασφάλειας, που είναι τρόπον τινά το εγχειρίδιο κάθε χώρας σε θέματα ασφάλειας. «Είναι ένα θεσμικό έγγραφο που περιγράφει και αναλύει το γεωπολιτικό περιβάλλον, καταγράφει τα εθνικά συμφέροντα και εισηγείται στρατηγική που να υπηρετεί αυτά τα συμφέροντα» εξηγεί ο Π. Ζαρούνας.

Η ετοιμασία του εγγράφου Εθνικής Στρατηγικής Ασφάλειας έχει ανατεθεί από το Υπουργικό Συμβούλιο σε ειδική ομάδα –κατά κύριο λόγο από τα υπουργεία Εξωτερικών και Άμυνας– την οποία συνδράμουν και τρία μέλη του Συμβουλίου Γεωστρατηγικών Μελετών. Το Συμβούλιο διατηρεί πολύ καλή συνεργασία με τα υπουργεία Εξωτερικών και Άμυνας, ενώ διατηρεί και αρκετές επαφές με δεξαμενές σκέψεις στο εξωτερικό. «Έχουμε συναντήσεις με αρκετές ξένες αντιπροσωπείες όταν έρθουν στην Κύπρο και προσπαθούμε να αναπτύξουμε σχέσεις για ανταλλαγή δεδομένων και εμπειριών» αναφέρει ο κ. Ατταλίδης, ο οποίος εκφράζει ικανοποίηση για τη μέχρι τώρα προσπάθεια, αλλά υπογραμμίζει την ανάγκη για αναβάθμισή της.

Όταν αναλάβαμε τα καθήκοντά μας, μάς ζητήθηκε να ετοιμάσουμε και ένα καταστατικό λειτουργίας με τους όρους εντολής του Συμβουλίου. Το προσχέδιο του καταστατικού βρίσκεται στη Νομική Υπηρεσία για έλεγχο. «Είναι κάτι που μας έλειπε και ελπίζουμε να συνεχιστεί και να αναβαθμιστεί» υπογραμμίζει ο κ. Ατταλίδης. Κληθείς να αναφέρει τι κατά τη γνώμη του χρειάζεται να γίνει είπε: Το Συμβούλιο συστάθηκε σε περίοδο λιτότητας. Κανονικά ένα Συμβούλιο αυτού του τύπου, που θα παράγει προτάσεις πολιτικής για τον Πρόεδρο, θα έλεγα ότι χρειάζεται να έχει δύο μέρη: Το ένα είναι το Συμβούλιο αυτό καθ’ αυτό, η δεξαμενή σκέψης και διαλόγου, όπου λαμβάνουν μέρος διάφοροι άνθρωποι, ειδικοί, τεχνοκράτες, ακαδημαϊκοί κ.λπ. Το δεύτερο μέρος είναι η υποδομή που χρειάζεται να έχει στη διάθεσή της αυτή η δεξαμενή σκέψης, υποδομή αρχειακή, ερευνητική και συγγραφική.

Όπως ανέφερε ο κ. Ατταλίδης τώρα τα πλείστα μέλη του Συμβουλίου συνεισφέρουν στον ελεύθερό τους χρόνο. Στα μέλη του Συμβουλίου προσφέρθηκε το ποσό των 50 ευρώ για κάθε συνεδρία όπως και στα μέλη των δ.σ. των ημικρατικών οργανισμών. Τα μισά μέλη έχουν αποποιηθεί αυτή την αποζημίωση.

«Ο διάλογος και η παραγωγή έργου μπορεί να γίνεται και χωρίς αμοιβή αλλά το Συμβούλιο χρειάζεται πόρους για το προσωπικό που απαιτείται για να παράγει έργο, όπως και για ταξίδια και για φιλοξενία. Εάν είναι να εδραιωθεί, θα χρειαστεί να επενδυθεί κάτι παραπάνω από ό,τι επενδύθηκε μέχρι τώρα» υποδεικνύει ο κ. Ατταλίδης.

Παρά τις προφανείς διαφορετικές γωνίες αντίκρισης αρκετών από τα θέματα με τα οποία καταπιάνονται, τα μέλη του Συμβουλίου προσπαθούν να λειτουργούν συναινετικά και σε μεγάλο βαθμό το επιτυγχάνουν, όπως δηλώνει στον «Φ» ο πρόεδρός του Μιχάλης Ατταλίδης. Και εξηγεί: «Βρήκαμε έναν ωραίο, καλό τρόπο να λειτουργούμε. Συνήθως για κάθε θέμα ορίζεται ένα μέλος ως εισηγητής, ο οποίος αρχίζει με τη συζήτηση στο Συμβούλιο και ακολουθούν εκτεταμένες συζητήσεις.

Όταν καταλήξουμε στο τελικό κείμενο, το έγγραφο υπογράφουν τα μέλη που συμφωνούν με το περιεχόμενο της ανάλυσης. Ψηφοφορία δεν χρειάστηκε ποτέ. Δεν καταγράφονται διαφωνίες, αν και θεωριτικά θα μπορούσαν να υποβληθούν εναλλακτικές απόψεις. Στην πράξη, όποιος διαφωνεί απλώς δεν υπογράφει το κείμενο. Σε γενικές γραμμές υπάρχει μια ευρεία συμφωνία και με τον τρόπο αυτό αποφεύγονται τυχόν προβλήματα που προκύπτουν από το γεγονός ότι πρόκειται για ένα ετερογενές σώμα».

Το Συμβούλιο λειτουργεί υπό καθεστώς εμπιστευτικότητας. Όλα τα μέλη του μπορούν να δηλώνουν την ιδιότητά τους και δικαιούνται να εκφράζουν ατομικές απόψεις δημοσίως, ποτέ όμως εκ μέρους του Συμβουλίου, εκτός κι αν το Συμβούλιο αποφασίσει να προβεί σε δήλωση μέσω του προέδρου ή του γραμματέα του. «Είναι πολύ θετικό το γεγονός ότι έχουμε λειτουργήσει κατά τρόπο παραγωγικό» κατέληξε ο κ. Ατταλίδης.

Αποσπασματικές λύσεις των προβλημάτων που ταλανίζουν τη Μέση Ανατολή δεν μπορεί να είναι βιώσιμες αλλά χρειάζεται η αναζήτηση ολιστικής διευθέτησης στην περιοχή, είναι η εκτίμηση του Ρώσου καθηγητή Ιστορίας Αντρέι Κορτούνοβ, γενικού διευθυντή της δεξαμενής σκέψης Russian International Affairs Council, που εδρεύει στη Μόσχα. «Ποτέ η περιοχή της Μέσης Ανατολής δεν είχε σταθερότητα και η ασφάλειά της εξαρτάτο από ξένους» σημείωσε ο Ρώσος ακαδημαϊκός, ο οποίος έδωσε διάλεξη στην Κύπρο για τη ρωσική εξωτερική πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, με πρωτοβουλία του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, σε συνεργασία με την Πρεσβεία της Ρωσίας στη Λευκωσία.

Ο Ρώσος καθηγητής επισήμανε ότι ένα σοβαρό πρόβλημα είναι το γεγονός ότι η περιοχή της Μέσης Ανατολής δεν ταλανίζεται από μια κρίση αλλά από πολλαπλές. Εστίασε ιδιαίτερα στην έλλειψη θεσμών στα πλείστα κράτη της περιοχής, τα οποία κατά κύριο λόγο είναι προσωποπαγή. Εξού και δεν υπάρχει ομαλή διαδοχή σε περίπτωση αλλαγής φρουράς, όπως αποδείχθηκε στο Ιράκ, τη Λιβύη, την Υεμένη και αλλού. Ένα άλλο πρόβλημα που επιτείνει την κρίση είναι ότι ως αποτέλεσμα της βίας και του διαχωρισμού οι χώρες αυτές πάσχουν πλέον και από έλλειψη ταυτότητας.

«Πριν από είκοσι χρόνια στο Ιράκ δεν ξεχώριζες τους Σουνίτες από τους Σιίτες» είπε χαρακτηριστικά και περέπεμψε στη σημερινή κατάσταση πραγμάτων με τις τραγικές επιπτώσεις του εμφυλίου μετά την αποκαθήλωση του καθεστώτος Σαντάμ Χουσέιν. «Η Μέση Ανατολή δεν είναι ένα πρόβλημα μόνο για την περιοχή, είναι το πρόβλημα για το παγκόσμιο σύστημα, είναι μια μεγάλη απειλή» συνέχισε και διερωτήθηκε ποιες θα είναι οι επιπτώσεις από τυχόν αποσταθεροποίηση της Σαουδικής Αραβίας και της Αιγύπτου.

Ο Ρώσος ακαδημαϊκός υπέδειξε ότι η αναζήτηση πολιτικής λύσης στη Συρία, αλλά και σε άλλες χώρες της περιοχής, δεν μπορεί να μη συνδυστεί και με αναπτυξιακό πρόγραμμα που θα δώσει προοπτική ευημερίας για το μέλλον. «Σκεφτείτε τι συνέβη στην περίπτωση της Βοσνίας» είπε και έφερε ως παράδειγμα τη συμβολή των αναπτυξιακών προγραμμάτων στις προσπάθειες για τερματισμό του πολυετούς εμφυλίου στη βαλκανική χώρα μετά τη διάλυση της Γιουγκλοσλαβίας. «Δεν ισχυρίζομαι ότι η Συρία είναι Βοσνία, αλλά είναι κάτι που η Ευρώπη δεν πρέπει να παραβλέψει» είπε. Σημείωσε επίσης ότι η λύση δεν μπορεί να επιβληθεί από έξω και υπογράμμισε ότι δεν μπορεί να αναζητηθεί διευθέτηση προβλημάτων χωρίς ορισμένες χώρες να έχουν λόγο, όπως είναι το Ιράν, το Ισραήλ και η Τουρκία, στην περίπτωση της Συρίας.

Ειδικότερα για την πολιτική της χώρας του στην εύφλεκτη Μέση Ανατολή και Ανατολική Μεσόγειο, ο Κορτούνοβ υποστήριξε ότι η Ρωσία «δεν έχει όρεξη για περισότερη δράση στη Συρία» επειδή, πέραν όλων των άλλων, ο Πούτιν διανύει την τελευταία θητεία στο Κρεμλίνο και θα στρέψει την προσοχή του στην υστεροφημία του.

Ερωτηθείς για τις σχέσεις Ρωσίας – Τουρκίας αναφέρθηκε στους ισχυρούς οικονομικούς δεσμούς (ρωσικός τουρισμός για την Τουρκία, η οποία είναι ένας μεγάλος πελάτης για το ρωσικό φυσικό αέριο, καθώς και επενδύσεις στον κατασκευαστικό τομέα), αλλά προέβλεψε ότι οι δύο χώρες δεν μπορεί να συμμαχήσουν. Αναφέρθηκε σε μια σειρά από ζητήματα που χωρίζουν τις δύο χώρες (Κούρδοι, Ισραήλ και άλλα) και τόνισε ότι και η κρίση με την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού από τουρκικά πυρά έδειξε ότι η Μόσχα και η Άγκυρα «προτιμούν να σκεπάζουν τα προβλήματά τους κάτω από το χαλί».

Σε ό,τι αφορά το Κυπριακό είπε ότι τα τελευταία δύο χρόνια οι συνάδελφοί του στις Βρυξέλλες εκτιμούσαν ότι, μέσα σε όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ευρώπη, η Κύπρος θα μπορούσε να ήταν ένα πολιτικό sucess story με την εξεύρεση λύσης και επανένωσης. «Σκέφτηκα ότι εάν για την Κύπρο μπορεί να βρεθεί λύση, γιατί να μη βρεθεί και στην Ουκρανία» είπε ο επικεφαλής της ρωσικής δεξαμενής σκέψης που διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με τη ρωσική κυβέρνηση.

Φιλελεύθερος