Η ιστορική θέση των Η.Π.Α. για την αποστρατιωτικοποίηση των Δωδεκανήσων

του Δημητρίου Μερκούριου Κόντη

Από την ανάγνωση των δημοσιευμένων αμερικανικών εγγράφων προκύπτει πως η αποστρατιωτικοποίηση των Δωδεκανήσων προτάθηκε για πρώτη φορά επίσημα από την αντιπροσωπία των Η.Π.Α. στην Συνδιάσκεψη του Συμβουλίου των Υπουργών των Εξωτερικών στο Λονδίνο του Σεπτεμβρίου του 1945. Η αμερικανική πρόταση είναι καταγεγραμμένη στο «Μνημόνιο της Αντιπροσωπείας των Ηνωμένων Πολιτειών στο Συμβούλιο των Υπουργών Εξωτερικών» με ημερομηνία 14 Σεπτεμβρίου 1945, στην πρώτη ενότητα με τίτλο «Εδαφικές διατάξεις για την Ιταλία στην Ευρώπη»

Συγκεκριμένα: Στο Σημείο 5 αναφέρεται ότι «Τα Δωδεκάνησα θα παραχωρηθούν στην Ελλάδα και θα αποστρατιωτικοποιηθούν.» και στο Σημείο 9. «Η Σάσωνα θα πάει στην Αλβανία» [Το παραθέτω απλά για μελλοντική συζήτηση]

Στο αντίστοιχο βρετανικό υπόμνημα δεν υπήρχε πρόταση για αποστρατιωτικοποίηση των Δωδεκανήσων, αλλά οι Βρετανοί επιθυμούσαν το Καστελόριζο να περάσει στην Τουρκία. Οι Σοβιετικοί δεν είχαν καταθέσει δικές τους προτάσεις για τα Δωδεκάνησα. Ο Μολότοφ θα παρουσίαζε προφορικά τις θέσεις του όταν θα συζητούσαν για τις Ιταλικές κτήσεις.

Στην έκτη συνεδρίαση του Συμβουλίου στις 17 Σεπτεμβρίου του 1945, οι Βρετανοί απέσυραν τις προτάσεις για τα Δωδεκάνησα που είχαν καταθέσει στο υπόμνημά τους και συντάχτηκαν πλήρως με την θέση των Η.Π.Α. Αναφορικά με την αποστρατιωτικοποίηση, η στάση που κράτησε ο Μολότωφ ήταν διφορούμενη καθώς δεν επιθυμούσε να δεσμευτεί και θεωρούσε απαραίτητο να ερωτηθεί η ελληνική κυβέρνηση. Ο Μπερνς κατάλαβε πως ο Μολότωφ δεν ήταν αρνητικός στο να δοθεί το δικαίωμα στην Ελλάδα να οχυρώσει τα νησιά. Τα πάντα όμως θα εξαρτώνταν από το πώς θα εξελισσόταν το θέμα των επικείμενων εκλογών στην Ελλάδα. Ο Μολότωφ έδειξε αρνητική διάθεση και στο ζήτημα της αποστρατιωτικοποίησης των Πελάγιων Νήσων, που επίσης προτάθηκε στο υπόμνημα των Η.Π.Α.

Το καλοκαίρι του 1946 που συζητήθηκε το θέμα στο Παρίσι, τα δεδομένα είχαν αλλάξει γιατί είχε αλλάξει η εσωτερική κατάσταση στην Ελλάδα. Τον Σεπτέμβριο του 1946 η Ουκρανική αντιπροσωπία θα ζητούσε να εφαρμοστεί ολοκληρωτική αποστρατιωτικοποίηση στα Δωδεκάνησα. Είναι φανερό ότι όσο η Ελλάδα περνούσε με μεγαλύτερη βεβαιότητα στην Δυτική σφαίρα επιρροής, τόσο θα σκλήραινε η θέση της Ε.Σ.Σ.Δ. απέναντί της.

Το αναπάντητο ερώτημα που παραμένει είναι γιατί οι Αμερικανοί πρότειναν εξαρχής την αποστρατιωτικοποίηση των Δωδεκανήσων, τον Σεπτέμβριο του 1945. Εκτιμήσεις μπορεί να γίνουν αλλά εξαιρετικό ενδιαφέρον θα έχει, αν βρεθεί, το σκεπτικό των ίδιων των Αμερικανών. Η απάντηση σήμερα δεν μπορεί να δοθεί από το δημοσιευμένο υλικό των αμερικανικών αρχείων και η ιστορική έρευνα θα πρέπει να εστιάσει στην αναζήτηση αδημοσίευτου υλικού και από τα αμερικανικά αλλά και από τα βρετανικά αρχεία, που ίσως έχουν περισσότερα στοιχεία για την οριστική διαλεύκανση του ζητήματος.

Καταλήγοντας, είναι σημαντικό να αναφερθούμε στην θέση του State Department το καλοκαίρι του 1948:

«Η άποψη του State Department είναι πως ο νικητής-σύμμαχος [Ελλάς], στον οποίο έχει απονεμηθεί έδαφος, ως αποτέλεσμα της συμμαχικής νίκης [στον Β’ΠΠ] δεν θα έπρεπε να τοποθετείται σε λιγότερο ευνοϊκή θέση από τον ηττημένο εχθρό. Η Ιταλική Συνθήκη (Στρατιωτικές Ρήτρες), αφού ορίζει την καταστροφή των οχυρώσεων και απαγορεύει νέες, αναφέρει σε πολλά σημεία ότι «αυτή η απαγόρευση δεν περιλαμβάνει άλλους τύπους μη μόνιμων οχυρώσεων ή εγκαταστάσεις εδάφους σχεδιασμένες με σκοπό να  ικανοποιήσουν την ανάγκη για μέτρα εσωτερικού χαρακτήρα και άμυνας των συνόρων». (Άρθρα 47 β, 48 β, 50 παρ. 4, Ιταλική Συνθήκη). Ως εκ τούτου, ο Υπουργός [Μάρσαλ] πιστεύει ότι η Ελλάδα έχει εξίσου το δικαίωμα να χρησιμοποιεί τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις της Δωδεκανήσου για τη διατήρηση της εσωτερικής τάξης ή την υπεράσπιση των συνόρων.»

Η λογική του Μάρσαλ ήταν πως δεν θα έπρεπε να επιβληθεί η αποστρατιωτικοποίηση στα Δωδεκάνησα ως «τιμωρία» στην πιστή σύμμαχο Ελλάδα, η οποία φυσικά και δεν προέβη σε καμία επιθετική κίνηση προς τρίτη χώρα κατά τον Β’ Παγκόσμιο. Η χώρα που είχε διαμαρτυρηθεί το καλοκαίρι του 1948 για την παραβίαση των συμφωνηθέντων ήταν φυσικά η Ε.Σ.Σ.Δ.