Γράφει ο Αλέξανδρος ΤΖΙΟΛΑΣ
Τον Ιανουάριο του 2018 δημοσιεύσαμε ένα εκτεταμένο αφιέρωμα για τα τείχη της Θεσσαλονίκης με τον τίτλο “ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ! Τα τείχη σου!”.
Σήμερα αποδίδουμε στην πόλη μέρος του αρχείου του αρχαιολόγου Adolf Hermann Struck* (1877–1911) το οποίο παρέμεινε άγνωστο.
Η φωτογραφία στην κορυφή της σελίδας αποτελεί μέρος του αρχείου του και απεικονίζει τη ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ Θεσσαλονίκη σε μία gravoura (χαρακτικό), εποχής, άγνωστης χρονολογίας μέχρι σήμερα. Στο χαρακτικό απεικονίζονται πάρα πολλές πληροφορίες για την οχύρωση, την οργάνωση της πόλης και την διάταξη των συνοικιών και τον βασικών δρόμων της.
Οι ονομασίες γράφονται στα λατινικά, αλλά τα ονόματα είναι ελληνικά. Η εικόνα βρέθηκε με ένα και μόνο φύλλο στο αρχείο του Α.Struck (D.A.I./Koeln Univ.).
Δεν βρέθηκε η πηγή του, η χρονολογική σήμανση και το υπόμνημά που το συνοδεύει, ακόμη, παρόλο που φέρει αρίθμηση στα μνημεία της πόλης, από το [1] μέχρι το [80].
Οι εικασίες για την ταυτότητά-του είναι πολλές: αντίγραφο από πάπυρο του 14ου αι., φανταστική απεικόνιση περιηγητού ή ιστορικού εκείνης της εποχής, μέχρι χαρακτικό του 19ου αι. στην προσπάθεια κάποιου ιστορικού, ίσως και του ιδίου (αλλά δεν ταιριάζει ο γραφικός χαρακτήρας του), να αποτυπώσει την πόλη πριν την άλωσή της από τους Τούρκους. Οι έρευνες που θα συνεχιστούν, θα το δείξουν.
Η Θεσσαλονίκη εμφανίζεται στην Βυζαντινή εποχή, οπωσδήποτε πριν την άλωση από τους Τούρκους (1430), αφού απουσιάζουν τζαμιά & μιναρέδες, ενώ στο αριστερό μέρος της, κυριαρχεί το πρώτο βυζαντινό λιμάνι, γνωστό και ως λιμάνι του Μεγ. Κωνσταντίνου, με την κανονική διάταξη των πύργων γύρω του. Στη θέση αυτή εντύπωση κάνει το νησάκι με το Νο 5 που απεικονίζεται αμέσως μπροστά του.
Αριστερά του Λευκού Πύργου και επι του παραθαλάσσιου τείχους φαίνεται η θέση της πύλης (μάλιστα ευρισκόμενη σε εσοχή) που η ύπαρξή της, τελευταία, απασχόλησε τόσο πολύ τους αρχαιολόγους.
Από την πύλη αυτή με τον αριθμό [57] οδηγείται κανείς απ’ ευθείας στην βόρεια πύλη του Τείχους [41] για να μπεί στο Επταπύργιο (η σημερινή ανατολική πορτάρα επι της οδού Επταπυργίου.) Ενώ με το [42] αποτυπώνεται η πύλη της Άννας Παλαιολογίνας και με το [69] ο Πύργος της Αλύσεως.
Ανατολικά και δυτικά των τειχών ο χαράκτης δεν παραλείπει να τοποθετήσει εμφανώς όχι μόνο τις μεγάλες πύλες του αλλά και μία ευμεγέθη τάφρο.
Στο χαρακτικό είναι άμεση διακριτοί οι δύο μεγάλοι οριζόντιοι και παράλληλοι προς την θάλασσα δρόμοι, που διέτρεχαν την πόλη από την μία άκρη στην άλλη, π.χ. από την πύλη ‘‘Porta Bardar’’ μέχρι την πύλη ‘‘Porta Callandra’’ (για την Εγνατία) με όλα τα μνημεία που είχαν κατά μήκος τους.
[Σημ. ο χαράκτης αναφέρει το όνομα Καλλάνδρα! αγνοώντας σκόπιμα το Καλαμαριά ή το Κασσάνδρα].
Στο κάτω μέρος της πόλης εμφανίζεται ένας στενός αλλά βασικός για την περιοχή του δρόμος, που αποτελεί την χαμένη οδό που οι αρχαιολόγοι ψάχνουν και αποτυπώνουν (ευκαιριακά) όποτε δίνεται η ευκαιρία εκσκαφών θεμελίων πολυκατοικιών στην περιοχή αυτή. Το χαρακτικό, στην περιοχή αυτή, αντιστοιχείται με τον χάρτη του Α. Wernieski αλλά και με άλλον έναν χάρτη της Θεσσαλονίκης, χρονολογίας περί το 1890-1900, με τον πολεοδομικό ιστό της πόλης αλλά και με περιοχές έξω από αυτήν (πράγμα που δεν έχει ο χάρτης του Αntoine Wernieski), που βρέθηκε (και αυτός) στο αρχείο του Α. Struck (πηγή : DAI/Koeln Univ).
Ο Αd.Struck και σε αυτό το θέμα υπήρξε απολύτως χρήσιμος αφού “μας άφησε” τρία μεγάλα αρχεία (τώρα πλέον ψηφιοποιημένα από το D.A.I./Univ.οf Koeln, για την περίπτωση που αναφερόμαστε, καθότι κατείχε και άλλα αρχεία ποικίλου ενδιαφέροντός-του), υλικό του ερευνητικού του έργου, που διαρκώς αποτύπωνε σε σχέδια, σκίτσα και σημειώσεις.
Το ένα αποτελούνταν από σχέδια όπου αποτυπώνει την διάταξη και την αρίθμηση ολοκλήρου του τείχους, σε όλο του το μήκος, γύρω-γύρω από την πόλη (φωτογ. επόμενης σελίδας 46*[1]) με παράλληλες αναλυτικές καταγραφές (σημειώσεις/παρατηρήσεις) για την ιστορία, τον πολιτισμό και τις ιστορικές εκδόσεις σχετικά με την πόλη.
Το δεύτερο είναι ένας χάρτης της πόλης του 1822 ο οποίος είχε εκδοθεί στο Παρίσι από τον Chev. Lapie. (βλ. επόμενη σελίδα 49).
Στον χάρτη αυτόν, αποτυπώνεται η πόλη με τα τείχη της, καθώς και ολόκληρο το οδικό δίκτυο που οδηγεί ή εξέρχεται από την πόλη ανατολικά, δυτικά και βόρεια. Επισημαίνεται η θέση του δρόμου που οδηγεί προς την Κωνσταντινούπολη (στο επάνω μέρος του χάρτη). Ανατολικά ένας και μόνος δρόμος εξέρχεται της πύλης Καλαμαριάς ο οποίος μετά από λίγο διακλαδίζεται, ενώ το κύριο σκέλος του (προς Χαλκιδική) διέρχεται από την Τούμπα (η οποία ονομάζεται Tompeau). Δυτικά τρεις (3) είναι οι δρόμοι: ο α΄ παραλιακός, ο β΄προς Bardari/Γιαννιτσά και ο γ΄ προς Arret-Hissar.
Το τρίτο αρχείο, ενδιαφέροντός μας είναι ένας πλήρης & εκτεταμένος χάρτης υπο κλίμακα 1:5.000 με όλον τον πολεοδομικό ιστό της πόλης μέσα και έξω από αυτήν, χρονολογημένος περί το 1890-1900. (βλ. επομένη σελίδα 50).
Ακολουθούν χάρτες και φωτογραφίες της πόλης από το αρχείο του.-
LINK ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ – ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ & ΧΑΡΤΕΣ : https://www.academia.edu/44330509/%CE%A0%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BF%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CF%8C_e_%CE%94%CE%AF%CE%B1%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%82_22%CE%BF_%CF%84%CE%B5%CF%8D%CF%87_%CE%9F%CE%BA%CF%84%CF%89%CE%B2%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85_2020
[1] Η αναφορά στις σελίδες είναι του περιοδικού «Δίαυλος».
