του Δημήτρη Τσαϊλά, Υποναυάρχου ε.α.
Απαιτείται να γίνει η θάλασσα κεντρικός άξονας για την ταυτότητα, τις φιλοδοξίες και τον τρόπο ζωής του έθνους μας
Συνδυάζοντας την Αρχαία Σοφία με τις Σύγχρονες Πραγματικότητες
Η επανάκαμψη του ναυτικού χαρακτήρα του Ελληνισμού προς τις θαλάσσιες επιδιώξεις απαιτεί μια πολιτιστική και πνευματική μετατόπιση, που αντλείται από την ιστορική σοφία αλλά και την προσαρμογή στα σύγχρονα πλαίσια. Οι στοχασμοί του Αριστοτέλη για την πολιτική προσφέρουν μια βαθύτερη φιλοσοφική βάση για τη διαμόρφωση των κοινωνικών αξιών -πέρα από τους μηχανισμούς της κυβέρνησης- προς μια ναυτική νοοτροπία. Η έννοια του Αριστοτέλη για την πολιτική δεν αφορούσε μόνο τις επίσημες δομές διακυβέρνησης. Αφορούσε το υποκείμενο ήθος μιας κοινωνίας – τις συνήθειες, τα έθιμα και τις αξίες που καθορίζουν τον χαρακτήρα ενός λαού και διαμορφώνουν τις συλλογικές του επιδιώξεις. Για να καλλιεργήσουμε πραγματικά μια ναυτική κουλτούρα, είναι απαραίτητο να ενσταλάξουμε τις θαλάσσιες αξίες στην πολιτική. Ο Αριστοτέλης υποστήριζε ότι ο χαρακτήρας ενός λαού διαμορφώνεται από τον τρόπο ζωής του, την εκπαίδευσή του και το καθεστώς κάτω από το οποίο ζει. Εάν θέλετε μια κοινωνία να αγκαλιάσει τη θάλασσα, η κυβέρνηση πρέπει να προωθεί αξίες που δίνουν προτεραιότητα στις θαλάσσιες επιδιώξεις. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει διδασκαλία της σημασίας της θάλασσας για το εμπόριο, την άμυνα, την εξερεύνηση και την εθνική ταυτότητα.
Η έννοια του Πολεμικού Πλοίου εκτείνεται πέρα από την παραδοσιακή άποψη των θαλάσσιων δυνατοτήτων ενός έθνους, όπως η κατασκευή και η ανάπτυξη αποστολών ναυτικού ή ακτοφυλακής. Δίνει έμφαση σε μια ολιστική προσέγγιση πολλαπλών τομέων όπου σε συνεργασία με τους άλλους κλάδους των Ενόπλων Δυνάμεων, διαδραματίζουν ολοκληρωμένους ρόλους στη διαμόρφωση και τη διασφάλιση των θαλάσσιων συμφερόντων του έθνους. Το Πολεμικό Πλοίο υπερβαίνει τον στενό ορισμό της θαλάσσιας παρουσίας του και περιλαμβάνει μια ευρύτερη ενορχήστρωση της εθνικής ισχύος σε διάφορους κρατικούς μοχλούς —στρατιωτικούς, οικονομικούς και διπλωματικούς, για την επίτευξη στρατηγικών θαλάσσιων στόχων. Περιλαμβάνει πολύ περισσότερα από τον απλό στρατιωτικό συντονισμό ή την οικονομική δραστηριότητα στη θάλασσα. Είναι μια πολυδιάστατη στρατηγική απαραίτητη για την εθνική επιβίωση και ευημερία. Σε αυτή τη σύγχρονη εποχή, δεν είναι πλέον μόνο το ναυτικό που ελέγχει ή επηρεάζει τη θάλασσα. Ο ρόλος του Στρατού Ξηράς και της Πολεμικής Αεροπορίας, έχει εξελιχθεί. Συνεισφέρουν σημαντικά στις κοινές επιχειρήσεις θαλάσσιας ισχύος, είτε μέσω αμφίβιων δυνάμεων, πυραυλικών συστοιχιών, συστημάτων επιτήρησης ή αεροπορικών επιδρομών. Αυτές οι υπηρεσίες συνεργάζονται διακλαδικά για να ενισχύσουν τη συνολική θαλάσσια ισχύ. Χωρίς μια ενιαία προσέγγιση, η αποτυχία είναι αναπόφευκτη.
Το Ναυτικό Κρατικό ως Πολιτιστική Ανανέωση
Το ναυτικό κράτος έχει να κάνει τόσο με τον πολιτισμό όσο και με την πολιτική. Πρόκειται για την ενίσχυση μιας κοινωνίας που όχι μόνο ασχολείται με τη θάλασσα από ανάγκη, αλλά την ενστερνίζεται ως μέρος της ταυτότητάς της. Οι ηγέτες μιας τέτοιας κοινωνίας πρέπει να εργάζονται συνεχώς για να ανανεώνουν και να εμβαθύνουν αυτή τη σύνδεση, καλλιεργώντας μια κοινή αίσθηση σκοπού και υπερηφάνειας για τις θαλάσσιες επιδιώξεις. Εάν είναι επιτυχής, αυτή η πολιτιστική ανανέωση θα οδηγήσει φυσικά στις σωστές πολιτικές, στρατηγικές και δράσεις που διατηρούν τον ενάρετο κύκλο του εμπορίου, της διπλωματίας και της ναυτικής ισχύος για πολλές γενιές. Η θαλάσσια πολιτεία, λοιπόν, αφορά τη διαμόρφωση όχι μόνο νόμων ή θεσμών, αλλά και της ίδιας της ψυχής ενός λαού, διασφαλίζοντας ότι η θάλασσα παραμένει κεντρική στον τρόπο ζωής τους.
Επίσης στο ναυτικό κράτος, το Πολεμικό Πλοίο και η ακτοφυλακή συνεισφέρουν σε επιχειρήσεις εν καιρώ ειρήνης, επιβολής του νόμου, προστασίας του περιβάλλοντος, εμπορικής ασφάλειας και ανθρωπιστικής βοήθειας. Πρόκειται για τη συνολική διαχείριση των θαλάσσιων τομέων, έχοντας κατά νου τα συμφέροντα του έθνους. Η θαλάσσια ελληνική πολιτεία συνδέεται άμεσα με την εθνική κυριαρχία και την οικονομική ευημερία. Η εξασφάλιση εμπορικών οδών, η προστασία των υπεράκτιων πόρων, η διεκδίκηση εδαφικών διεκδικήσεων και η διασφάλιση της εθνικής άμυνας απαιτούν μια συνδυασμένη προσπάθεια πολλαπλών υπηρεσιών. Εν ολίγοις, η επιτυχημένη θαλάσσια ελληνική πολιτεία βασίζεται στην ενσωμάτωση όλων των εθνικών πόρων —στρατιωτικών, πολιτικών και οικονομικών— για την εξασφάλιση των συμφερόντων του έθνους στη θάλασσα, καθιστώντας την έννοια σχετική και ζωτική για κοινωνίες όπως η δική μας σε έναν παγκοσμίως συνδεδεμένο κόσμο.
Η Ναυτική Πολιτεία ως Εθνική Επιταγή
Ένα ναυτογενές έθνος όπως ο Ελληνισμός, απαιτεί από όλους τους θεσμούς του—στρατιωτικούς, οικονομικούς και πολιτικούς— να ενεργούν από κοινού. Δεν πρόκειται μόνο για τον συντονισμό των ενόπλων δυνάμεων, αλλά για την προώθηση της συνεργασίας σε όλους τους τομείς που έχουν μερίδιο στον θαλάσσιο τομέα. Ο κατακερματισμός των προσπαθειών θα οδηγήσει σε αναποτελεσματικότητα και στρατηγική αποτυχία.
Ενώ το Πολεμικό Ναυτικό διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη διασφάλιση των θαλάσσιων συμφερόντων, το ναυτικό κράτος εκτείνεται πέρα από τη χορογραφία απλώς ναυτικών ή κοινών δυνάμεων ακτοφυλακής. Περιλαμβάνει τη διαχείριση εμπορικών οδών, λιμενικών υποδομών, αλιευτικών χώρων και επιβολής του θαλάσσιου νόμου. Αυτό συνεπάγεται μια ευρύτερη ευθύνη που αγγίζει τη διπλωματία, τα ρυθμιστικά πλαίσια και τις οικονομικές πολιτικές που συνδέονται με τη θάλασσα. Ο εμπορικός στόλος αποτελεί το οξυγόνο για το εμπόριο και την οικονομία, μεταφέροντας ελληνικά αγαθά στο εξωτερικό και εισάγοντας κρίσιμους πόρους. Ωστόσο, το ναυτικό κράτος δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο σε οικονομικές συναλλαγές ή στην υγεία της ναυτικής βιομηχανίας. Περιλαμβάνει τη δημιουργία πολιτικών που ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα και την ανθεκτικότητα ενός έθνους στις παγκόσμιες αγορές, ενώ παράλληλα προστατεύουν τους εμπορικούς δρόμους και τα θαλάσσια συμφέροντα από εξωτερικές απειλές.
Η ναυπηγική βιομηχανία, είτε για ναυτική άμυνα ή για εμπορικούς σκοπούς, είναι ένας βασικός τομέας που αξίζει ιδιαίτερης προσοχής. Δεν είναι απλώς μια οικονομική βιομηχανία αλλά ένα στρατηγικό πλεονέκτημα, καθώς μια υγιής ναυπηγική ικανότητα μεταφράζεται τόσο σε οικονομική ισχύ όσο και σε στρατιωτική ετοιμότητα. Ωστόσο, ακόμη και αυτό είναι μέρος ενός ευρύτερου πλαισίου, όπου η θαλάσσια στρατηγική του έθνους θα πρέπει να ενθαρρύνει την τεχνολογική καινοτομία, την ισχυρή υποδομή και το εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό στον ναυτιλιακό τομέα. Η πραγματική θαλάσσια πολιτεία περιλαμβάνει τη συνένωση στρατιωτικών, οικονομικών, βιομηχανικών και διπλωματικών στοιχείων σε μια ενοποιημένη στρατηγική. Το διακύβευμα είναι μεγάλο και η ικανότητα του έθνους μας να πλοηγείται σε αυτά τα ύδατα θα καθορίσει τη μελλοντική του ασφάλεια και ευημερία. Χωρίς ενιαία εθνική δράση -σε όλη την κυβέρνηση, τη βιομηχανία και την κοινωνία- κινδυνεύουμε να σπαταλήσουμε τις ευκαιρίες και να αποτύχουμε να προστατεύσουμε τα θαλάσσια συμφέροντά μας.
Συμπεράσματα
Για να αναδιαμορφώσουμε τον Ελληνισμό σε έναν θαλάσσιο λαό, το όραμα του Αριστοτέλη για το καθεστώς, μας υπενθυμίζει ότι πρέπει να καλλιεργήσουμε έναν εθνικό χαρακτήρα που να βλέπει τη θάλασσα όχι απλώς ως πόρο, αλλά και ως πεπρωμένο. Μέσω της εκπαίδευσης, του πολιτισμού, της οικονομικής πολιτικής και της ηγεσίας, η κοινωνία μπορεί και πάλι να δει τη θάλασσα ως πηγή ισχύος, ευημερίας και περιπέτειας – ακριβώς όπως έκαναν οι πρόγονοί μας όταν δάμαζαν τα κύματα.
Το ναυτικό κράτος είναι μια διαδικασία που απαιτεί ενιαία εθνική δράση, ενσωματώνοντας τις προσπάθειες όχι μόνο των ναυτικών υπηρεσιών αλλά όλων των ενόπλων δυνάμεων, καθώς και του πολιτικού και οικονομικού τομέα. Αξιοποιώντας την κοινή θαλάσσια δύναμη, χώρες όπως η Ελλάδα μπορούν να ενισχύσουν τις θαλάσσιες δυνατότητές τους με ολοκληρωμένο τρόπο.
Ο Στρατός Ξηράς, η Πολεμική Αεροπορία, το Πολεμικό Ναυτικό και η Ακτοφυλακή πρέπει να εργαστούν όλοι μαζί, υποστηριζόμενοι από έναν ευρύτερο πολιτιστικό και πολιτικό προσανατολισμό προς τη θάλασσα. Αυτό διασφαλίζει την προστασία των θαλάσσιων συμφερόντων και την προβολή της εθνικής ισχύος στον θαλάσσιο τομέα, επιτρέποντας στη χώρα μας να ευδοκιμήσει τόσο σε ειρήνη όσο και σε συγκρούσεις. Εν ολίγοις, η αληθινή θαλάσσια πολιτεία είναι η τέχνη του να συνδυάζεις όλα τα στοιχεία της κρατικής τέχνης -στρατιωτικό, οικονομικό, πολιτικό και πολιτιστικό- σε μια συνεκτική και αποτελεσματική στρατηγική με επίκεντρο τη θάλασσα.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι μέλος και ερευνητής του Institute for National and International Security, και του Strategy International.
