των Laurent Gayard* και Waldemar Brun-Theremin**
[Αυτά που ξέραμε, αγαπητοί αναγνώστες, για τον επάρατο κομμουνισμό και τη φιλελεύθερη αστική δημοκρατία να τα ξεχάσουμε. Ο κομμουνισμός, από τότε που δέχθηκε στο έδαφός του το Μεγάλο Κεφάλαιο, αν και διατήρησε το αποτρόπαιο πρόσωπο του ολοκληρωτισμού, πήρε άφεση αμαρτιών και προβάλλει ως μία εκδοχή του Διαφωτισμού, με την οποία η φιλελεύθερη Δύση των ατομικών δικαιωμάτων, όχι μόνο συνδιαλέγεται «για να προσδιορίσουν την σύγχρονη νεωτερικότητα» αλλά και τον αντιγράφει… Νόμοι «κατά του μίσους» από το Διαδίκτυο, την ψηφιακή επίβλεψη των πολιτών με αφορμή τον κορωνοϊό και η πρόταση για τη σύσταση «συμβουλίου δημοσιογραφικής δεοντολογίας» στη Γαλλία έχουν «άρωμα» κινέζικου ολοκληρωτισμού. Τώρα, αν η Κίνα ενοχλεί κάποιους στη Δύση, είναι γιατί τους παίρνει τις δουλειές και τίποτε άλλο…Ε.Δ.Ν.]
Οδός διαφυγής δεν υπάρχει για τον Κινέζο πολίτη: Πανοπτικόν…στην πλατεία Τιεν Αν Μεν! Οι κάμερες καλύπτουν κάθε γωνία και καταγράφουν και το παραμικρό μπιμπίκι στο πρόσωπο!
… Στην Κίνα, όπως και στη Δύση, η κρίση του κορωνοϊού έχει επιταχύνει τη δυναμική εξελίξεων που άρχισαν χρόνια πριν. Μέσα από τις ρωγμές που άνοιξαν με την εμπορευματοποίηση του Iphone το 2007 ή τις έρευνες για την τεχνητή νοημοσύνη της IBM, της Google ή της έρευνας τεχνητής νοημοσύνης του Facebook (FAIR), υπό την διεύθυνση του Yann Le Cun, μπορούμε να δούμε τα περιγράμματα μιας κοινωνίας ελέγχου που μιμείται λιγότερο τον παγερό και απάνθρωπο αυταρχισμό του Orwell του 1984 και περισσότερο τον καλοπροαίρετο πατερναλισμό του «ήπιου δεσποτισμού» του Alexis de Tocqueville. «Δεν συντρίβει τη βούληση, αλλά την εξασθενίζει, την κάμπτει και την κατευθύνει· σπάνια αναγκάζεται να δράσει, αλλά συνεχώς αντιτίθεται στο να δράσουμε· δεν καταστρέφει καθόλου, αποτρέπει τη γέννηση· δεν τυραννά διόλου, ενοχλεί, συμπιέζει, ερεθίζει, σβήνει, αποχαυνώνει », γράφει ο οραματικός Tocqueville το 1835.
Αντίθετα με ένα κλισέ, θυμίζει ο κινεζολόγος Jean-François Billeter, που ευρέως κυκλοφορεί και διατηρείται από ορισμένους διανοούμενους, η Κίνα δεν είναι ένα “ριζικά Διαφορετικό” σύμπαν, ξένο προς τη Δύση. Αυτό το στερεότυπο μας εμποδίζει να κατανοήσουμε την πραγματικότητα του διαρκούς διαλόγου που καθιερώθηκε μεταξύ των δύο πολιτισμών και των κοινών προσπαθειών τους να προσδιορίσουν τη σύγχρονη νεωτερικότητα. Ούτε πρέπει να ξεγελιόμαστε από το σημερινό πλαίσιο και την εμφάνιση ενός νέου ψυχρού πολέμου μεταξύ μιας κουρασμένης Δύσης και μιας Κίνας που θεωρείται υπερβολικά επικίνδυνη και αλαζονική. Η ελεγχόμενη κινεζική κοινωνία εμπνέει και σαγηνεύει. Ακόμα καλύτερα, ανοίγει νέες αγορές. Και πάλι, σε αντίθεση με το κλισέ που παραπέμπει σε ένα είδος ενοποιημένου και τεχνο-ολοκληρωτικού συστήματος, η Κίνα έχει δημιουργήσει μια υψηλής τεχνολογίας παραλλαγή του «ήπιου δεσποτισμού» του Tocqueville, «απόλυτου, λεπτομερούς, μόνιμου, προνοητικού και ήπιου», που δίνει περισσότερη έμφαση στο καταναλωτικό κίνητρο παρά στον εξαναγκασμό.
Το Πεκίνο μπήκε στον πειρασμό, όταν το Διαδίκτυο άρχισε να εξαπλώνεται στην Κίνα τη δεκαετία του 1990, να επιλέξει την οδό του εξαναγκασμού με το “Μεγάλο Εθνικό Τείχος προστασίας”, που θεσπίστηκε το 1999, για να προστατεύσει τους Κινέζους από “ξένες επιρροές”. Αλλά αντί να επιδιώξει τη δημιουργία ενός συνολικού αποκλεισμού μέσω ενός ακριβού κατασταλτικού συστήματος, η κινεζική κυβέρνηση επέλεξε το κίνητρο και πρότεινε στους Κινέζους χρήστες του Διαδικτύου εναλλακτικές λύσεις, στηριζόμενη σε έναν δυναμικό ιδιωτικό τομέα, ο οποίος κατέστη, περισσότερο από αντίγραφο, ένας αποτελεσματικός και καινοτόμος αντίπαλος των δυτικών τεχνολογικών λύσεων, σε σημείο, αφού πρώτα τις αντέγραψε, τώρα μπορεί να τις εμπνέει.
Η κινεζική κυβέρνηση προχώρησε σε αυτή την πορεία διστακτικά, αυτό το «ταο» της τεχνολογικής ανάπτυξης, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες του κοινωνικού ελέγχου και τις απαιτήσεις του καταναλωτισμού που αναπτύσσεται στην Κίνα όπως έχει ριζώσει στις κοινωνίες μας. Το 2009, η εταιρεία Jinhui Computer System Engineering, ανέπτυξε για λογαριασμό της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, το λογισμικό “Green Dam Youth Escort”, το οποίο επρόκειτο να εγκατασταθεί προληπτικά σε υπολογιστές και smartphone που πωλούνται στην Κίνα, με σκοπό τον έλεγχο και την πρόληψη της πρόσβασης σε πορνογραφικούς ιστότοπους και σε όλους τους ιστότοπους με περιεχόμενο που θεωρείται “δυσφημιστικό”, για να χρησιμοποιήσω τον νεολογισμό που χρησιμοποίησε ο Jonathan Fildes για το BBC News τον Ιούνιο του 2009. Ενδιαφέρων χαρακτηρισμός, ο οποίος, σε αντίθεση με το “ευφημιστικό”, υποδηλώνει έναν εξευτελιστικό τρόπο παρουσίασης της πραγματικότητας, αφήνοντας στην ορολογία ένα μεγάλο περιθώριο για εκτίμηση. Ο όρος ταιριάζει επίσης απόλυτα με τον ισχύοντα νόμο Aβιά, που εγκρίθηκε οριστικά από τη Γαλλική Εθνοσυνέλευση στις 13 Μαΐου 2020, ο οποίος, στο προοίμιό του, λέει ότι θέλει να πολεμήσει τους ανθρώπους που διασπείρουν «μίσος» και να καταπολεμήσει την «απόρριψη, και την επίθεση στον άλλο» ο οποίος «γνωρίζει αναθυμιάσεις που θυμίζουν τις πιο σκοτεινές ώρες στην ιστορία μας ». Πίσω από τη λανθασμένη σύνταξη κρύβεται ο ιδεολογικός χαρακτήρας της αρχής της προφύλαξης που, επεκτεινόμενος στη γλώσσα, περιέχει ενοχλητικές δυστοπικές και «δυσφημιστικές» δυνατότητες.
Παραδόξως, η κινεζική κυβέρνηση κατάλαβε αντίθετα από τον Γάλλο νομοθέτη ότι το οικονομικό κίνητρο λειτουργούσε καλύτερα από τον καταναγκασμό. Το “Green Dam Youth Escort” εγκαταλείφθηκε υπέρ ενός άλλου σχεδίου, του “Social Credit System (SCS)”, που ξεκίνησε το 2014, το οποίο βασίζεται στον πλήρη έλεγχο των Big Data και των τεχνολογιών αναγνώρισης προσώπου, προκειμένου να αξιολογήσει τον «βαθμό πολιτικής συνείδησης» των Κινέζων πολιτών. Δεν είναι ένα κεντρικό, κυβερνητικό σύστημα, αλλά μια ποικιλία εφαρμογών που προσφέρονται σε χρήστες υπολογιστών και smartphone από οκτώ ιδιωτικές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων των γιγάντων Tencent και Alibaba. Υπάρχουν βέβαια κυβερνητικά μέτρα, που επιβάλλονται σε πολίτες σε συγκεκριμένους πιλοτικούς δήμους, αλλά τα πιο χρησιμοποιημένα εργαλεία, όπως το Sesame Credit ή το Tencent Credit, αναπτύχθηκαν από τις ιδιωτικές εταιρείες Alibaba και Tencent. Αντί να θεωρηθούν ως ψηφιακές τροποποιήσεις του 1984, αυτά τα «πολιτικά» εργαλεία αξιολόγησης θεωρούνται μάλλον, ιδίως από τις αστικές και πλούσιες τάξεις, ως υπηρεσίες που προσφέρουν, σε αντάλλαγμα με μια μορφή πολύ μέτριου ελέγχου, ορισμένα πλεονεκτήματα που κυμαίνονται από πιστωτικές διευκολύνσεις έως πρόσβαση σε κοινωνικές ή πολιτιστικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης μιας σειράς εκπτώσεων για καταναλωτικά προϊόντα και άλλες υπηρεσίες.
Η άνευ προηγουμένου κατάσταση που δημιουργήθηκε από την πανδημία Covid-19 θα μπορούσε να οδηγήσει τις δυτικές χώρες να προσαρμόσουν ακόμη περισσότερο τις κινεζικές πρακτικές. Η αρχή της υγειονομικής προφύλαξης δικαιολογεί την θέσπιση μιας φιλόδοξης ψηφιακής επίβλεψης με την εφαρμογή «StopCovid», την οποία υπερασπίστηκε η κυβέρνηση στην Εθνοσυνέλευση στις 27 Μαΐου 2020. Σε κοινοβουλευτική έκθεση της 6ης Απριλίου, ο αναπληρωτής LREM Mounir Mahjoubi ζήτησε να «αξιοποιηθούν όλα τα διαθέσιμα μέσα, χωρίς ωστόσο να διακυβεύονται οι αξίες και οι ελευθερίες μας», εμπνεόμενος από τις εμπειρίες του Χονγκ Κονγκ ή της Ταϊβάν, όπου κατέστη δυνατή, μέσω εφαρμογών εγκατεστημένων σε smartphone, μια συλλογή δεδομένων μεγάλης κλίμακας, για τον έλεγχο των μετακινήσεων του πληθυσμού. “Αφορά στην εμπιστοσύνη στα θεσμικά μας όργανα.”
Το πρόβλημα είναι ακριβώς ότι αυτή η εμπιστοσύνη έχει ήδη διαβρωθεί σε μεγάλο βαθμό, όπως απέδειξε και η κρίση των Κίτρινων γιλέκων, και ότι ο κίνδυνος είναι μεγάλος να δούμε την εγκατάσταση, στο όνομα της αρχής της προφύλαξης, μιας φιλελεύθερης παραλλαγής αυτού που εφαρμόζεται ήδη στην Κίνα, όπου πολλαπλές εφαρμογές και ποικιλία αλγόριθμων καθιστούν ήδη δυνατό τον έλεγχο της κατάστασης της υγείας των πολιτών, τον προσδιορισμό της πρόσβασης σε συγκεκριμένες περιμέτρους με βάση την ανάγνωση θερμοκρασίας που γίνεται από ένα τερματικό ή τηλέφωνο, ή την απόφαση για καραντίνα αυτού ή του άλλου ατόμου.
Στην πρώτη γραμμή των εταιρειών που αναπτύσσουν αυτές τις εφαρμογές, βρίσκουμε και πάλι τον γίγαντα Alibaba και βλέπουμε ξανά ότι η Κίνα αντί να καταφεύγει σε καταναγκαστικά μέσα και δημόσιες υπηρεσίες, κατά προτίμηση βασίζεται στις “τεχνολογικές εταιρείες” της, τις BATX (από τα αρχικά των τεσσάρων τεχνολογικών γιγάντων Βaidu, Alibaba, Tencet, Xiaomi), για να προτείνει μια προσφορά υγειονομικής διαχείρισης. Αυτή η προσφορά, μέσω της συλλογής δεδομένων από τον κυβερνοχώρο, την βιντεοεπίβλεψη, τις τεχνολογίες αναγνώρισης προσώπου και της εφαρμογής εμπορικών κινήτρων αποτελεί ένα σύστημα κοινωνικού ελέγχου πολύ πιο αποτελεσματικό και όλο και ευκολότερα αποδεκτό από τους πληθυσμούς, το οποίο είναι οικονομικά βιώσιμο και μπορεί να προταθεί με επίκληση της υγειονομικής ανάγκης.
Παρά τις εντάσεις που μπορεί να υπάρχουν μεταξύ Κίνας και δυτικών χωρών, το κινεζικό πρότυπο υγειονομικού και κοινωνικού ελέγχου είναι ένα πρότυπο που εξάγεται, όχι μόνο στην Ασία, όπου κινεζικές εταιρείες έχουν προτείνει και διαδώσει τα εργαλεία τους, αλλά και σε Ευρώπη ή Ηνωμένες Πολιτείες, όπου εμπνέονται από το ασιατικό μοντέλο για το “StopCovid” και όπου η Apple και η Google πρότειναν επίσης, στις 10 Απριλίου 2020, σε αμερικανικές ή ευρωπαϊκές κυβερνήσεις μια κοινή εφαρμογή για την ανίχνευση ασθενών. Η βρετανική κυβέρνηση φαίνεται να προτιμά τη γαλλική λύση ανίχνευσης.
Η επίβλεψη και η κοινωνική διαχείριση είναι ωστόσο επικερδείς αγορές που δεν περίμεναν τον Covid για να αναπτυχθούν, όπως κι οι κινεζικές εταιρείες δεν περίμεναν την πανδημία να εξάγουν την τεχνογνωσία που απόκτησαν σε αυτόν τον τομέα. Στον τομέα της βιντεοεπίβλεψης, η Κίνα κατέστησε το Xinjiang – μια αραιοκατοικημένη επαρχία, τρεις φορές το μέγεθος της Γαλλίας, όπου οι αποσχιστικές τάσεις των Ουιγούρων – ένα πραγματικό εργαστήριο βιντεοεπίβλεψης. Το Πεκίνο εξάγει από καιρό την τεχνογνωσία του σε αυτόν τον τομέα αφού οι κάμερες επίβλεψης της κινεζικής εταιρείας HikVision χρησιμοποιούνται στο Λονδίνο είκοσι χρόνια τώρα. Οι κινεζικές φιλοδοξίες προχωρούν ακόμη περισσότερο με το Ψηφιακό Δρόμο του Μεταξιού, που αντικαθιστά το «καινούριο δρόμο του μεταξιού» που η Κίνα χρηματοδοτεί με δις γεν από το 2010.
Με αυτό το φαραωνικό έργο, η φιλοδοξία του Πεκίνου δεν είναι τίποτα λιγότερο από το να κάνει τις τεχνολογικές εταιρείες του επικεφαλής στον ψηφιακό κόσμο, εξάγοντας μαζικά την τεχνογνωσία του στον τομέα των big data, του ελέγχου δεδομένων και, ως εκ τούτου, των πληθυσμών. Η πανδημία Covid-19 θα δημιουργήσει τεράστιες ανάγκες σε αυτόν τον τομέα και την επίμονη και ενεργή παρουσία της κινεζικής εκπροσώπησης, εκτός από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ή τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, στην Ένωση Παγκόσμιων Τηλεπικοινωνιών (UTI) στους κόλπους των Ηνωμένων Εθνών δείχνουν τη βούληση του Πεκίνου να είναι ηγέτης στην ανάπτυξη διεθνών προτύπων επικοινωνίας και NICT (Εθνικού Ινστιτούτου Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών).
Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Τηλεπικοινωνιών στις 17 Μαΐου, ο Γενικός Γραμματέας της UTI, Houlin Zhao, υπογράμμισε τις φιλοδοξίες του προγράμματος «Connect 2030» για την παγκόσμια ανάπτυξη «νέων τεχνολογιών όπως η 5G, οι έξυπνες μεταφορές, το Internet των αντικειμένων, η τεχνητή νοημοσύνη και η αλυσίδα των μπλοκ», ένα αναπτυξιακό πρόγραμμα του οποίου η Κίνα είναι ένας από τους κύριους αρχιτέκτονες. Και οι αμερικανικές απειλές κατά κινεζικών εταιρειών δεν μειώνουν την αποφασιστικότητα του Πεκίνου. Πρέπει να θυμίσουμε εδώ ότι η Huawei είναι αναμφίβολα ο ηγέτης στην τηλεπικοινωνιακή υποδομή πέμπτης γενιάς (5G), και από την άλλη ότι οι Αμερικανοί σχεδόν απουσιάζουν από αυτόν τον τομέα. Το περασμένο Φεβρουάριο κάποιοι στη διοίκηση Tραμπ πρότειναν να συμμετάσχουν σε Nokia ή Ericsson για να καλύψουν την καθυστέρηση στον τομέα του 5G και να επωφεληθούν από την έλλειψη διάθεσης της ΕΕ να υποστηρίξει τους δικούς της τεχνολογικούς παίκτες .
Διότι, εάν η αμερικανική αγορά κλείσει σε κινεζικές εταιρείες, στην Ευρώπη αντίθετα, τα κινητά τηλέφωνα της Xiaomi και της Huawei ανταγωνίζονται όλο και περισσότερο αυτά της Samsung και της Apple. Να που η παλιά Ευρώπη βρίσκεται μπλεγμένη σε μια ιδεολογία ασφάλειας και υγείας όλο και λιγότερο δημοκρατική και όλο και λιγότερο φιλελεύθερη. Ενώ άπληστα την παρακολουθούν οι Αμερικανοί κάτοχοι ενός Διαδικτύου που έχει ήδη πάρει τα χρώματα του εμπορικού πολέμου και οι Κινέζοι τεχνίτες του καταναλωτικού ολοκληρωτισμού.
*Ο Laurent Gayard είναι ερευνητής. Δημοσίευσε τα βιβλία Darknet, GAFA, Bitcoin και L’anonymat est un choix.
**Ο Wademar Brun- Theremin είναι οικονομολόγος με ειδίκευση τις οικονομίες της Κίνας και της Ιαπωνίας.
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
https://www.lefigaro.fr/vox/societe/loi-avia-application-stopcovid-la-douce-importation-du-despotisme-chinois-20200529
