Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΔΡΟΜΟΥ ΖΑΝΓΚΕΖΟΥΡ

Γιατί το Ιράν αντιτίθεται στο έργο του διαδρόμου Zangezur του Αζερμπαϊτζάν

Στο Ιράν υπάρχει ανησυχία ότι το Αζερμπαϊτζάν σκοπεύει με το έργο να αποκλείσει τα σύνορα του Ιράν με την Αρμενία, καθώς η προτεινόμενη διαδρομή του έργου του διαδρόμου Zanzegur εκτείνεται σε όλο το μήκος των συνόρων.

Ο Δεύτερος Πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, που διεξήχθη από τον Σεπτέμβριο έως τον Νοέμβριο του 2020, έληξε με σημαντική νίκη του Αζερμπαϊτζάν επί της γειτονικής Αρμενίας και την ανακατάληψη μεγάλου μέρους της αμφισβητούμενης περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Οι δύο χώρες υπέγραψαν μια τριμερή συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, με την καθοδήγηση της Ρωσίας, η οποία προέβλεπε το άνοιγμα των οδών μεταφοράς.

Ειδικότερα, το Αζερμπαϊτζάν έχει πιέσει για τη δημιουργία του έργου Zanzegur Corridor, ενός προτεινόμενου διαδρόμου μεταφοράς που θα το συνδέει με την Αυτόνομη Περιοχή Nakhchivan, έναν δυτικό θύλακα του Αζερμπαϊτζάν που χωρίζεται από την υπόλοιπη χώρα από αρμενικό έδαφος.

Το Αζερμπαϊτζάν υποστηρίζει σθεναρά ότι

το άρθρο 9 της εκεχειρίας επιτρέπει το άνοιγμα του διαδρόμου και το Μπακού έχει προηγουμένως εκφράσει τα σχέδιά του να ανοικοδομήσει τους σιδηροδρόμους και τους αυτοκινητόδρομους της περιοχής της σοβιετικής εποχής για να συνδέσει καλύτερα το Αζερμπαϊτζάν με το Ναχτσιβάν.

Ο προτεινόμενος διάδρομος Zanzegur αποτελεί επίσης μέρος ενός μεγαλύτερου μεταφορικού έργου που συνδέει το Μπακού με την Κωνσταντινούπολη στην ευρωπαϊκή Τουρκία. Με μια γενικότερη έννοια, αυτός ο διάδρομος είναι ένα γεωπολιτικό έργο που προορίζεται να συνδέσει την Ευρώπη με την Κεντρική Ασία και την Κίνα μέσω του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας.

Το Αζερμπαϊτζάν διεκδικεί οικονομικά οφέλη για όλες τις πλευρές

Όταν ολοκληρωθεί, ο διάδρομος Zangezur θα είναι μια σημαντική οδός διέλευσης που θα συνδέει το Μπακού και το Καρς, πρωτεύουσα της επαρχίας στην ανατολική Τουρκία, μέσω αρμενικής γης.

Επειδή πρέπει να διασχίσει το αρμενικό έδαφος, αλλά χωρίς αρμενικά σημεία ελέγχου ή συνοριακούς ελέγχους, θα χρειαστεί πρώτα να επιτευχθεί πλήρης συμφωνία μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας.

Το Αζερμπαϊτζάν υποστηρίζει ότι και οι δύο χώρες θα επωφεληθούν από την ολοκλήρωση του έργου, καθώς θα αναπτύξει δεσμούς μεταξύ Ευρώπης και Ασίας και θα ενώσει την Τουρκία, τη Ρωσία, το Ιράν, την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν σε έναν οικονομικό διάδρομο, διευκολύνοντας το εμπόριο για όλους.

Αν και η Ρωσία και η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ, έχουν αντιταχθεί η μία στην άλλη για τη σύγκρουση στην Ουκρανία, φαίνεται ότι μπορούν να συμφωνήσουν για τον θετικό αντίκτυπο που θα έχει το άνοιγμα του διαδρόμου του Ζανγκεζούρ.

Επιπλέον, ενώ η αντίθεση στο άνοιγμα του διαδρόμου έχει αυξηθεί στο Ιράν, ορισμένοι από τους πολιτικούς του είναι υπέρ της κατασκευής του και πιστεύουν ότι η Τεχεράνη θα μπορούσε να επωφεληθεί από το αυξημένο εμπόριο και την πολιτική ολοκλήρωση που θα επέφερε.

Από όλες τις χώρες, το Αζερμπαϊτζάν -το οποίο θα συνέδεε τα δύο μέρη του με την κατασκευή του διαδρόμου- θα ωφεληθεί περισσότερο. Εάν ανοίξει ο διάδρομος, οι Αζέροι δεν θα χρειάζεται πλέον να περνούν από το Ιράν για να ταξιδέψουν στο Ναχτσιβάν, μειώνοντας την επιρροή της Τεχεράνης (και οδηγώντας ορισμένους Ιρανούς αξιωματούχους να αντιταχθούν στο έργο).

Ο διάδρομος θα συνδέει επίσης απευθείας το ηπειρωτικό Αζερμπαϊτζάν με την Τουρκία. Η Τεχεράνη πιστεύει ότι το Μπακού θεωρεί ότι αυτό το έργο θα έφερνε τουρκικές, ακόμη και ισραηλινές, εγγυήσεις εάν το Αζερμπαϊτζάν εφαρμόσει αντιιρανικές πολιτικές.

Στο Ιράν υπάρχει ανησυχία ότι το Αζερμπαϊτζάν σκοπεύει το έργο να αποκλείσει τα σύνορα του Ιράν με την Αρμενία, καθώς η προτεινόμενη διαδρομή του έργου του διαδρόμου Zanzegur εκτείνεται σε όλο το μήκος των συνόρων.

Από την άλλη πλευρά, επειδή οι εντάσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν έχουν αρνητικές συνέπειες για την Τεχεράνη, η ολοκλήρωση του διαδρόμου και η πολιτική σταθερότητα που θα ακολουθήσει και οικονομική ανάπτυξη στον Καύκασο, θα πρέπει να έχει σημαντικά οικονομικά οφέλη για το Ιράν.

Επιπλέον, η ασφάλεια της οδού διαμετακόμισης θα είναι προς το συμφέρον του Ιράν και θα πρέπει να είναι ευπρόσδεκτη. Το Ιράν θα αποκτούσε επίσης πλεονέκτημα ασφάλειας. Εάν το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία βρίσκονται σε ειρήνη, το Ιράν θα αποκομίσει τα οφέλη μιας ειρηνικής περιοχής του Καυκάσου. Επιπλέον, ακόμη και αν το Μπακού συνδεθεί με το Ναχτσιβάν μέσω της διαδρομής Zangezur, η οποία επί του παρόντος εξακολουθεί να είναι σιδηρόδρομος, η Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν πιθανότατα δεν θα εγκαταλείψει εντελώς τη διαδρομή του Ιράν, λόγω πολλών διαδρομών διαμετακόμισης.

Ανώτερος Ιρανός διπλωμάτης που είχε υπηρετήσει ως Πρέσβης στο Μπακού υποστήριξε ότι ο διάδρομος Zangezur αποτελεί μέρος του διαδρόμου μεταφορών Ανατολής-Δύσης και ότι το άνοιγμα του δεν θα έχει κανένα αντίκτυπο στα ιρανο-αρμενικά σύνορα. Η Τεχεράνη έχει επίσης επιδείξει κάποια αισιοδοξία σχετικά με την ανάπλαση των δρόμων της σοβιετικής εποχής που έχουν καταστραφεί.

Κατά τη διάρκεια της έκτης ετήσιας συνόδου κορυφής των παραθαλάσσιων κρατών της Κασπίας, ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ δήλωσε ότι το Αζερμπαϊτζάν είχε αρχίσει να αποκαθιστά το Ανατολικό Ζανγκεζούρ και το Καραμπάχ μετά τη νίκη του στον πόλεμο, υποδηλώνοντας το επικείμενο άνοιγμα του διαδρόμου του Ζανγκεζούρ.

Σύμφωνα με τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, η Αρμενία είναι υποχρεωμένη να διασφαλίσει τις συγκοινωνιακές συνδέσεις μεταξύ των δυτικών περιοχών του Αζερμπαϊτζάν και του Ναχτσιβάν και να διασφαλίσει ότι οι πολίτες και τα αγαθά μπορούν να κινούνται ελεύθερα και προς τις δύο κατευθύνσεις.

Το Αζερμπαϊτζάν κατέχει ειδική θέση ως διαχωριστικό σημείο στον μεσαίο διάδρομο του Νοτίου Καυκάσου και θα επωφεληθεί από τον ενισχυμένο ρόλο ως ο κύριος αγωγός για την κίνηση Ανατολής-Δύσης και Βορράς-Νότος στην Ευρασία.

Η ιρανική αντίδραση

Υπάρχει διαφορετική άποψη στο Ιράν σχετικά με τον διάδρομο Zangezur.

Ο Πρώτος Πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, που ξεκίνησε το 1990 πριν από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, διέκοψε τη σιδηροδρομική πρόσβαση του Ιράν στο πρώην σοβιετικό σιδηροδρομικό δίκτυο και προκάλεσε σημαντική ζημιά στην οικονομία του Ιράν.

Η Τεχεράνη θα μπορούσε να επωφεληθεί από την άρση αυτών των εμποδίων το συντομότερο δυνατό. ένα λειτουργικό οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο του Καυκάσου θα εξασφάλιζε την πρόσβαση της Τεχεράνης σε ολόκληρο τον Καύκασο και πέρα από αυτήν, ιδιαίτερα μέσω της Σιδερένιας Γέφυρας Jolfa και του Σιδηροδρόμου Nakhchivan. Εάν το Μπακού θέλει ανεμπόδιστη πρόσβαση στις μεταφορές μεταξύ της ηπειρωτικής του χώρας και του Ναχτσιβάν, το Ιράν θα το υποστηρίξει. Επιπλέον, τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, το Ιράν δεν επέτρεψε τη διακοπή της σύνδεσης του Ναχτσιβάν με την ηπειρωτική χώρα, επιτρέποντας στους πολίτες του Αζερμπαϊτζάν να ταξιδεύουν μέσω του Ιράν. Αλλά εάν υπάρχει ένας συγκεκριμένος ορισμός του «Διάδρομου Ζανγκεζούρ» και σύμφωνα με την ερμηνεία που υποστηρίζουν κάποιοι στο Ιράν σήμερα, ένα τμήμα της νότιας επαρχίας Σιούνικ της Αρμενίας θα διαχωριστεί από τον έλεγχο της Αρμενίας με τη μορφή ενός ειδικού νομικού καθεστώτος— μια κατάσταση στην οποία πολλοί Ιρανοί θα ήταν αντίθετοι.

Το Στρατηγικό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων στην Τεχεράνη, διευθυντής του οποίου είναι ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Kamal Kharazi, προειδοποίησε ενάντια στην κατασκευή του διαδρόμου Zangezur σε άρθρο με τίτλο «Συνωμοσία για τη δημιουργία του διαδρόμου Turan του ΝΑΤΟ». Σε αυτό το άρθρο, το συμβούλιο ανέφερε ότι η ολοκλήρωση του διαδρόμου θα είχε σημαντικές γεωπολιτικές συνέπειες για το Ιράν, τη Ρωσία και την Κίνα. Αυτός ο διάδρομος έχει εισαχθεί στον «Διάδρομο Turan» του ΝΑΤΟ, ένα έργο που φαινομενικά υποστηρίζεται από το Ισραήλ και το ΝΑΤΟ, και η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν φέρεται να θέλουν να υποδαυλίσουν εθνοτικές αναταραχές στις περιοχές του Ιράν όπου ζουν Τούρκοι χτίζοντας αυτόν τον διάδρομο.

Ο συγγραφέας του άρθρου πιστεύει ότι ο διάδρομος Turan του ΝΑΤΟ υποτίθεται ότι θα φέρει απευθείας το ΝΑΤΟ στα βόρεια σύνορα του Ιράν, στα νότια σύνορα της Ρωσίας και της δυτικής Κίνας στο Xinjiang και θα ολοκληρώσει το σχέδιο για να περικυκλώσει αυτές τις χώρες και να θέσει τις βάσεις για τη διάλυσή τους. Η παρουσία του ΝΑΤΟ στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία συμπληρώνει το σχέδιο αποκλεισμού της Ρωσίας από τη Μαύρη Θάλασσα, τον αποκλεισμό της Κίνας από τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας και τον αποκλεισμό του Ιράν από τον Περσικό Κόλπο.

Η πορεία του Ιράν προς τα εμπρός

Στην παρούσα κατάσταση, η καλύτερη στρατηγική για το Ιράν στην περιοχή του Καυκάσου, ειδικά για τα γεωπολιτικά του ζητήματα, είναι να δημιουργήσει άμεση επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο με τη Ρωσία και την Αρμενία και να θέσει συγκεκριμένα ερωτήματα σχετικά με τον διάδρομο Zangezur και να ακούσει εάν συμφωνούν με την υλοποίηση του έργου ή όχι.

Η Αρμενία είναι πιθανό να ανησυχεί για την πιθανή απώλεια των συνόρων της με το Ιράν και να αντιδράσει ανάλογα κατά του έργου εάν τεθεί υπό αμφισβήτηση το μέλλον αυτών των συνόρων. Αυτά τα ζητήματα είναι επίσης εξαιρετικά σημαντικά από την προοπτική της στρατιωτικής παρουσίας της Ρωσίας στην Αρμενία και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και της αρμενικής κυβέρνησης, η οποία ενδιαφέρεται πρώτα και κύρια για την προστασία της εθνικής της κυριαρχίας.

Από την άλλη πλευρά, οι ανησυχίες για τη σύνδεση της Τουρκίας με την Κεντρική Ασία και την ενίσχυση του ΝΑΤΟ δεν είναι πολύ συνηθισμένες μεταξύ των αραβικών κρατών της περιοχής. Επιπλέον, κατά τα 70 χρόνια που πέρασαν από την ένταξη της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, το Ιράν συνόρευε με τη στρατιωτική συμμαχία υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, αλλά λόγω των φιλικών σχέσεων μεταξύ Άγκυρας και Τεχεράνης, δεν υπέστη ποτέ ιδιαίτερη ζημιά από την εγγύτητά του.

Το Αζερμπαϊτζάν δεν έχει υποβάλει ακόμη κανένα αίτημα να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και κάτι τέτοιο θα προκαλούσε μια σημαντική ίσως βίαιη ρωσική αντίδραση. Επίσης, δεν θα ωφελούσε το Αζερμπαϊτζάν βραχυπρόθεσμα, καθώς θα απαιτούσε σημαντικές αλλαγές στον στρατό του που θα χρειαστούν χρόνια για να ολοκληρωθούν. Λαμβάνοντας υπόψη τον ρόλο του εθνικισμού και την επιρροή των εθνικιστών στην εξωτερική πολιτική του Ιράν, φαίνεται ότι η αντίθεση της Τεχεράνης στον διάδρομο Zangezur θα συνεχιστεί. Ωστόσο, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα επιμείνει στην τρέχουσα εξωτερική πολιτική της, η οποία συνεπάγεται διαφωνία με το Αζερμπαϊτζάν και συνέχιση των επαναλαμβανόμενων εντάσεων.

Οι απόψεις και οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι των συγγραφέων και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις απόψεις του Διεθνούς Φόρουμ του Κόλπου.

Ο Δρ Ουμούντ Σόκρι

Ο Δρ. Umud Shokri είναι ειδικός σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και ενεργειακής γεωπολιτικής με έδρα την Ουάσιγκτον, συγγραφέας του βιβλίου US Energy Diplomacy in the Caspian Sea Basin: Changing Trends. Υπηρετεί ως επισκέπτης ερευνητής στο Κέντρο Ενεργειακής Επιστήμης και Πολιτικής (CESP) και στο Schar, Σχολή Πολιτικής και Διακυβέρνησης στο Πανεπιστήμιο George Mason και Αναλυτής στο Gulf State Analytics (GSA). Ο Ουμούντ είναι κάτοχος Ph.D. στις Διεθνείς Σχέσεις. Το κύριο ερευνητικό του ενδιαφέρον έγκειται στην ενεργειακή διπλωματία, την ενεργειακή μετάβαση, την ενεργειακή πολιτική των ΗΠΑ, τη γεωπολιτική της ενέργειας, τις σχέσεις Ιράν-Τουρκίας, τις σχέσεις Ιράν-Ρωσίας, την περιοχή της Κασπίας Θάλασσας, την Κεντρική Ασία και το ΣΣΚ. Διαθέτει δεκαπενταετή εκτενή επαγγελματική εμπειρία σε μελέτες παγκόσμιας αγοράς ενέργειας, ενεργειακής ασφάλειας και γεωπολιτικού κινδύνου. Έχει δημοσιεύσει άρθρα σε διάφορα ακαδημαϊκά περιοδικά όπως Energy and Environment, Energy Intelligence, Middle East Policy, National Interest, Oil and Gas Journal, Springer, Palgrave Macmillan Publishing και εμφανίστηκε σε διάφορα μέσα ενημέρωσης, όπως Aljazeera, Asharq, TRT World, Deutsche Welle, Anews, BBC και πολλά άλλα. Ακολουθήστε τον στο Twitter στο @ushukrik.

gulfif.org