Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
*Ανέκδοτο έγγραφο
από τα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ
Η Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων το 1919, ήταν από τις σημαντικότερες της εποχής της, αφού έβαλε τα θεμέλια για τον μεταπολεμικό κόσμο, αν και στην πορεία τα πράγματα εξελίχθηκαν δυσάρεστα, αφού τη θύελλα του πολύνεκρου Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, διαδέχθηκε σχεδόν 20 χρόνια μετά, ο όλεθρος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ωστόσο η Διάσκεψη εκείνη είχε ως αποτέλεσμα, με τις επιμέρους συνθήκες του Νεϊγύ και του Σαν Ρέμο, την απελευθέρωση της Δυτικής και της Ανατολικής Θράκης, το 1920.
Χαρακτηριστικό της Διάσκεψης Ειρήνης του 1919, ήταν, όπως παρατηρεί ο Σπύρος Μαρκεζίνης, ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος Γούντροου Ουίλσον, προκάλεσε μεγάλες δυσχέρειες στις ελληνικές διεκδικήσεις «διότι σχολαστικώς αναζητών την άκραν δικαιοσύνην, εις την εφαρμογήν της αυτοδιαθέσεως κατέληγε ουχί σπανίως εις την άκραν αδικίαν».
Κατά τη συζήτηση μάλιστα του θέματος της Δυτικής Θράκης εμφανίζονταν η αμερικανική αντιπροσωπεία να συνηγορεί υπέρ των βουλγαρικών διεκδικήσεων. Και όταν συζητούσαν το θέμα της Ανατολικής Θράκης οι Αμερικανοί συνηγορούσαν υπέρ των τουρκικών απόψεων. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος- κατά τον Μαρκεζίνη- είχε γίνει έξω φρενών και μίλησε με ασυνήθιστη δριμύτητα, με αποτέλεσμα να στείλει στον Έλληνα πρωθυπουργό ο Αμερικανός πρόεδρος επιστολή, επιχειρώντας να δικαιολογήσει τη στάση του.
Γενικά ο Ουίλσον παρουσίασε πολλές φορές μια φιλοβουλγαρική στάση, που κατά την γνώμη αρκετών μελετητών, οφείλονταν σε συγγενική εξ αγχιστείας οικογενειακή σχέση με πρόσωπο από τη Βουλγαρία.
*Αντίγραφο του Βουλγαρικού εγγράφου στα αμερικανικά Εθνικά Αρχεία
Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι η Διάσκεψη της Ειρήνης είχε παραπέμψει το θέμα των ελληνικών αξιώσεων σε ειδική υποεπιτροπή υπό τον Γάλλο Ζύλ Καμπόν. Στο πόρισμά της η υποεπιτροπή αυτή είχε εισηγηθεί την παραχώρηση της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα, υπό τον όρο να αναγνωρισθεί στη Βουλγαρία το δικαίωμα οικονομικής διεξόδου. Η Ιταλία είχε απαιτήσει να παραχωρηθεί διέξοδος της Βουλγαρίας στο Αιγαίο πέλαγος από το λιμάνι του Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολης). Η Ελλάδα αποδέχονταν κατ’ αρχήν την παραχώρηση διεξόδου στη Βουλγαρία από τη Θεσσαλονίκη, ή την Καβάλα ή την Αλεξανδρούπολη, χωρίς να καθορίζει όρια και προϋποθέσεις γιατί τα πάντα εξαρτιόνταν από τις τελικές αποφάσεις της Διάσκεψης για την Ανατολική και τη Δυτική Θράκη.
Ένα ανέκδοτο Βουλγαρικό έγγραφο από τα αρχεία των ΗΠΑ
Η Βουλγαρία την εποχή εκείνη, φαίνονταν πως είχε… ανοιχτές πόρτες προς την κυβέρνηση του προέδρου των ΗΠΑ Γούντρoου Ουίλσον και σε κάθε περίπτωση επιχειρούσε να περάσεις τις δικές της γραμμές.
Στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ έχει διασωθεί ένα βουλγαρικό έγγραφο, στο οποίο αναπτύσσεται η επιχειρηματολογία των Βουλγάρων στη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων, σχετικά με τις εδαφικές διεκδικήσεις της στη Θράκη.
Η Βουλγαρική Αντιπροσωπεία στη Διάσκεψη της Ειρήνης των Παρισίων έστειλε στις 18 Απριλίου 1919 (π.η.) στην Αμερικανική Αντιπροσωπεία για ενημέρωση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, λεπτομερή ανακοίνωση. Η ανακοίνωση εστάλη στο ξενοδοχείο Γκριγιόν, όπου διέμενε η αμερικανική αντιπροσωπεία, με την παράκληση με διαβιβασθεί στον υπουργό Εξωτερικών Ρόμπερτ Λάνσινγκ.
Στο κείμενο αυτό, με τα επιχειρήματα της Βουλγαρίας, που έπρεπε να αντιπαλέψει η ελληνική πλευρά τονίζονταν τα ακόλουθα:
«Τώρα που το βαλκανικό ζήτημα που βρίσκεται στις παραμονές της λύσης του, η Βουλγαρία απευθύνεται στην κυβέρνηση των ΗΠΑ με έκκληση για την υποστήριξή της. Όλοι οι Βουλγαρικοί ισχυρισμοί, βασίζονται στην εφαρμογή των αρχών και συμφωνούν, σημείο προς σημείο με τις αρχές που διακηρύσσονται και υπερασπίζονται με ευγενική επιμονή από τον Πρόεδρο Ουίλσον και τους συνεργάτες του. Όλη η Βουλγαρία απαιτεί, οι αποφάσεις της Διάσκεψης σχετικά με το Βαλκανικό ζήτημα να μην διευθετούνται σύμφωνα με τον στρατιωτικό χάρτη, αλλά σύμφωνα με τη γεωγραφία και την ιστορία και τις αρχές της αυτοδιάθεσης. Η Συνθήκη Ειρήνης δεν θα πρέπει να ικανοποιήσει την όρεξη για κατακτήσεις, αλλά θα πρέπει να επιβληθεί σε όλους τους βαλκανικούς λαούς με την ηθική δύναμη των αρχών της δικαιοσύνης και της ισότητας, του μοναδικού μέσου για την επίτευξη διαρκούς ειρήνης.
Αυτή την ώρα που τίθεται ένα τέλος στο ζήτημα Αλσατίας- Λωρραίνης που είχε κοστίσει τόσο πολύ στην Ευρώπη, είμαστε ακόμη πιο δικαιολογημένοι να απαιτούμε να μην δημιουργηθεί νέα Αλσατία- Λωρραίνη στη Βαλκανική Χερσόνησο.
Σε ό,τι αφορά τη βουλγαρική Θράκη, θα εναντιωνόμασταν στις ελληνικές αξιώσεις σε αυτήν, λόγω της ζωτικής σημασίας για τη Βουλγαρία να έχει διέξοδο στο Αιγαίο. Δεύτερον, είναι αναγκαίο και εξίσου απαραίτητο, για τη Βουλγαρία να διατηρήσει τις πλουσιότερες από τις επαρχίες της, προκειμένου να μπορέσει να αναπτυχθεί οικονομικά μετά τον πόλεμο. Τρίτον, τα δικαιώματα 280.000 Βούλγαρων και Τούρκων που δηλώνουν επίσημα ότι δεν επιθυμούν να ζήσουν υπό την ελληνική κυριαρχία και που δεν πρέπει να θυσιαστούν υπέρ 30.000 Ελλήνων. Τέταρτον, η αναγνώριση από την ίδια την Ελλάδα στη Διάσκεψη του Βουκουρεστίου το 1913 του δικαιώματος της Βουλγαρίας στην περιοχή.
Η λύση του ζητήματος της βουλγαρικής Θράκης που συνδέεται με την Ανατολική Θράκη τώρα που η Τουρκία θα εξαφανιστεί από την Ευρώπη, μας επιτρέπει να επικαλεστούμε εδώ και τη γεωγραφία τα οικονομικά επιχειρήματα και την επιθυμία του ενδιαφερόμενου πληθυσμού.
Σε ό,τι αφορά το Μακεδονικό, ο πληθυσμός έχει εκφραστεί, τόσο με πολυάριθμες θρησκευτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις, όσο και με τη δύναμη των όπλων, δηλώνοντας την εθνική του συνείδηση. Δεν υπάρχει χώρα πιο βουλγαρική από τη Μακεδονία. Σαράντα πέντε χιλιάδες Μακεδόνες, που απολαμβάνουν τη φιλοξενία των ΗΠΑ έχουν ήδη εκφράσει κατηγορηματικά την επιθυμία τους, όπως φαίνεται στο υπόμνημά τους που εστάλη πρόσφατα στον Πρόεδρο Ουίλσον και τους άλλους εκπροσώπους στη Διάσκεψη Ειρήνης. Ζητάμε να ζητηθεί η γνώμη του πληθυσμού υπό τις απαραίτητες εγγυήσεις. Ο βουλγαρικός λαός θα τηρήσει την ετυμηγορία του που θα εκφρασθεί ελεύθερα, είτε αυτή θα ευνοεί μια ένωση με ένα από τα γειτονικά κράτη είτε θα καταφύγει σε οποιοδήποτε άλλο εδαφικό καθεστώς.
Σε ό,τι αφορά το ζήτημα της Δοβρουτσά, τόσο η ιστορία όσο και η επιθυμία του πληθυσμού συνηγορούν υπέρ της Βουλγαρίας. Εάν είναι απαραίτητο, θα πρέπει επίσης να ζητηθεί η γνώμη του πληθυσμού.
Τα επιχειρήματά μας και οι αποδείξεις μας μαζί με άλλες δημοσιεύσεις περιέχονται σε ένα Μνημόνιο που απευθύνεται στη Διάσκεψη Ειρήνης από τον κ. Sakazhoff, Υπουργό Εμπορίου της Βουλγαρίας, όπως επίσης και στα Παραρτήματα που επισυνάπτονται στο Μνημόνιο. Παρακαλούμε θερμά την κυβέρνηση των ΗΠΑ να λάβει γνώση αυτού του Μνημονίου που διαβιβάζεται σήμερα προτού επηρεαστεί οποιαδήποτε απόφαση της Διάσκεψης.
Η βουλγαρική δημοκρατία πιστεύοντας ακράδαντα στη μεγάλη αμερικανική δημοκρατία ελπίζει ότι ο Πρόεδρος Ουίλσον με μια δίκαιη ειρήνη θα σώσει τη Βουλγαρία, και κατά συνέπεια τα γειτονικά κράτη, από την απειλή του μπολσεβικισμού τον κίνδυνο του οποίου έγκαιρα και δυναμικά επισημαίνει ο Καρδινάλιος Bourne της Αγγλίας, στην Daily Mail (τελευταία, 29 Μαρτίου) και ότι θα ασκήσει την ισχυρή του επιρροή για την πραγματοποίηση μιας μόνιμης ειρήνης στα Βαλκάνια».
*Οι Μουσουλμάνοι της Θράκης ήθελαν ελληνική κυριαρχία, όχι βουλγαρική
Η διατύπωση του κειμένου αυτού περιέχει πλείστα όσα ανακριβή και παραπλανητικά στοιχεία, κυρίως όσον αφορά τον ελληνικό, αλλά και τον μουσουλμανικό πληθυσμό. Ειδικά για τους μουσουλμάνους, υπάρχει στο ίδιο φάκελο των Εθνικών Αρχείων των ΗΠΑ (αριθμός σελίδα 445) έγγραφο της αμερικανικής πρεσβείας της Σόφιας, προς την αμερικανική αντιπροσωπεία στη Διάσκεψη των Παρισίων στο οποίο επισημαίνονται δύο προηγηθέντα έγγραφα του Ιουλίου και του Αυγούστου, ότι οι Τούρκοι κάτοικοι της Θράκης θα προτιμούσαν την ελληνική από τη βουλγαρική κυριαρχία (that the Turkish inhabitants of Thrace would prefer Greek to Bulgarian rule).
Παράλληλα δείχνει πόσο πολύ είχε ενθαρρυνθεί η Βουλγαρία από την πολιτική του προέδρου Γούντροου Ουίλσον, ο οποίος είχε εμφανισθεί στην Ευρώπη μετά από μακρό αμερικανικό απομονωτισμό και εμμονή αρχικά στην ουδετερότητα, με την γνωστή διακήρυξη των 14 σημείων. Επρόκειτο για ένα ιστορικό ραδιοφωνικό διάγγελμα που εκφώνησε ο πρόεδρος των ΗΠΑ στις 8 Ιανουαρίου 918, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Βασίζονταν σε αρχές δικαίου και εισήγαγε νέες αρχές σε διεθνές επίπεδο για την μεταπολεμική ειρήνη. Ανάμεσα στα θετικά, ήταν- μεταξύ άλλων- τα αναφερόμενα στην αυτοδιάθεση των λαών, την αυτονόμηση, την εκκένωση περιοχών από στρατεύματα που είχαν εισβάλλει, καθώς και η προστασία των κυριαρχικών δικαιωμάτων των μικρών χωρών. Ωστόσο, από τα λόγια που συγκινούσαν τους λαούς της Ευρώπης έως τις πράξεις που τους δυσαρεστούσαν υπήρξε μεγάλη απόσταση.
Από τα περίφημα 14 σημεία του Ουίλσον, τις ελληνικές προσδοκίες αφορούσαν τα συγκεκριμένα σημεία 11 και 12, τα οποία ναι μεν ακούγονταν ευχάριστα, στην πράξη όμως χωρίς αναφορά στη Βουλγαρία και τις πράξεις της ως συμμάχου των Γερμανών, καθώς και τα θέματα των εδαφικών διεκδικήσεων που έθετε, είχαν εγείρει ιδιαίτερες επιφυλάξεις από την πλευρά της Ελλάδας. Παρόμοιες επιφυλάξεις εξέφραζαν και άλλες χώρες της Βαλκανικής καθώς και η Ιταλία, γεγονός που υποχρέωσε τον πρόεδρο Ουίλσον, ένα μήνα αργότερα, στις 11 Φεβρουαρίου 1918, να αποσαφηνίσει τη στάση του έναντι εθνικών διεκδικήσεων δηλώνοντας: «Όλες οι σαφώς καθορισμένες εθνικές βλέψεις θα πρέπει να λάβουν την πληρέστερη δυνατή ικανοποίηση, άνευ εισαγωγής νέων ή διαιώνιση παλαιότερων στοιχείων διχόνοιας και ανταγωνισμού που είναι ικανά να διαταράξουν αργότερα την ειρήνη στην Ευρώπη και συνεπώς του κόσμου όλου».
*Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Γούντροου Ουίλσον
Δύο μήνες αργότερα στις 20 Απριλίου (1918) ο πρόεδρος Ουίλσον απηύθυνε ιδιαίτερο διάγγελμα και προς τον ελληνικό λαό διαβεβαιώνοντας ότι: «Θα παράσχει την πλήρη του υποστήριξη για την υπεράσπιση των δικαίων του κατά τις διαπραγματεύσεις της ειρήνης». Παρά ταύτα ένα χρόνο αργότερα στη Σύνοδο Ειρήνης των Παρισίων (1919) εμφανίζονταν σε πολλά σημεία να έχει υπαναχωρήσει….
Από την πλευρά του η επιχειρηματολογία του Ελευθέριου Βενιζέλου επί των εθνικών αξιώσεων στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού είχε βασιστεί στον εθνολογικό παράγοντα, όπως εμφανιζόταν τότε μέσω απογραφών, σύμφωνα μάλιστα με το 12ο σημείο του διαγγέλματος του Ουίλσον, το οποίο όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια είχε χάσει την αρχική εντυπωσιακή αξία του, κατά το πρακτικό στάδιο των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων.
Οι φιλελεύθερες (ενίοτε και ουτοπικές ιδέες του) συγκρούσθηκαν με τις αντιρρήσεις των ευρωπαίων ηγετών και ο Ουίλσον αναγκάστηκε να δεχθεί τη Συνθήκη των Βερσαλλιών. Κατόρθωσε όμως να εξασφαλίσει τη συναίνεση της Διάσκεψης για την ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών, η οποία όπως αποδείχθηκε, δεν απέτρεψε την έκρηξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το ευτύχημα είναι, ότι ο Ουίλσον δεν μπόρεσε να αποτρέψει την απελευθέρωση της Θράκης, με εξασφάλιση οφελών για τη φιλική του Βουλγαρία.
Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
photo: *Βούλγαροι στρατιώτες στην Αλεξανδρούπολη το 1918
https://sitalkisking.blogspot.com/2023/04/1919.html
