Απολογισμός ενός νέου κεφαλαίου των ευρωτουρκικών σχέσεων
Ιωάννης Ν. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ & Γεώργιος Χ. ΚΩΣΤΑΡΑΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ & ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (ΕΛΙΑΜΕΠ)
Σεπτέμβριος 2021
Το ΕΛΙΑΜΕΠ δεν υιοθετεί ως ίδρυμα πολιτικές θέσεις. Καταβάλλει μάλιστα προσπάθεια να παρουσιάζονται στα πλαίσια των εκδόσεών του και στο μέτρο του δυνατού όλες οι υπάρχουσες απόψεις. Υπό το πρίσμα αυτό, οι αναλύσεις και οι γνώμες που δημοσιεύονται στις σειρές του θα πρέπει να αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και να μην θεωρείται ότι αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Ιδρύματος.
Ιωάννης Ν. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ
Αναπληρωτής Καθηγητής και κάτοχος έδρας Jean Monnet στις Ευρωπαϊκές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο Μπίλκεντ; Κύριος Ερευνητής και Επικεφαλής του Προγράμματος Τουρκίας του ΕΛΙΑΜΕΠ
Γεώργιος Χ. ΚΩΣΤΑΡΑΣ
Βοηθός Ερευνητής στο Πρόγραμμα Τουρκίας του ΕΛΙΑΜΕΠ, Απόφοιτος του Πανεπιστημίου Sciences Po
Περίληψη
Το άνοιγμα της Τουρκίας στην Αφρική αποτελεί αναμφισβήτητα το πιο επιτυχημένο παράδειγμα του αναπροσανατολισμού της εξωτερικής της πολιτικής τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια.
Ο στόχος της Τουρκίας να κερδίσει την εύνοια των αφρικανικών κρατικών ελίτ υπήρξε μια σταδιακά εξελισσόμενη διαδικασία.
Η κρίση στη λεκάνη του Νείλου που προκλήθηκε από την κατασκευή του «Μεγάλου Φράγματος Αναγέννησης της Αιθιοπίας (GERD)» λειτούργησε ως ευκαιρία για βαθύτερη τουρκική εμπλοκή στην περιφερειακή πολιτική και την επίλυση των συγκρούσεων, συμπεριλαμβανομένης της σύγκρουσης στο Tigray.
Παρά την τελευταία προσπάθεια εξομάλυνσης των σχέσεων της Άγκυρας με την Αίγυπτο, η θέση της στο τρίγωνο Αίγυπτος-Αιθιοπία-Σουδάν παραμένει λεπτή, καθώς οποιαδήποτε αύξηση του βαθμού στρατιωτικοποίησης της περιοχής θα μπορούσε να οδηγήσει σε κλιμάκωση της περιφερειακής αστάθειας και σύγκρουσης.
Αν και η συμβολή της Ελλάδας (έστω και σε ελάχιστο επίπεδο) στην ασφάλεια της υποσαχάριας Αφρικής μπορεί να θεωρηθεί ως ένα βήμα προς τα εμπρός, η Αθήνα θα πρέπει να προχωρήσει πολύ περισσότερο.
Οι σχέσεις ΕΕ-Αφρικής θα μπορούσαν να βελτιωθούν περαιτέρω εάν οι δυνάμεις της ΕΕ στο Σαχέλ αναζητήσουν τομείς συνεργασίας και συνεργειών με άλλα κράτη που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας.
Εισαγωγή
Το άνοιγμα της Τουρκίας στην Αφρική αποτελεί αναμφισβήτητα το πιο επιτυχημένο παράδειγμα του αναπροσανατολισμού της εξωτερικής της πολιτικής τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας τα αφρικανικά ζητήματα δεν αποτέλεσαν ουδέποτε προτεραιότητα στην ατζέντα της εξωτερικής πολιτικής της χώρας. Η απόφαση της Τουρκίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να ενταχθεί στη δυτική συμμαχία και σε οργανισμούς ασφαλείας, όπως ο Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ) το 1952, συνέβαλε στην ευθυγράμμισή της με την αφρικανική πολιτική των σημαντικότερων ευρωπαϊκών κρατών, των οποίων οι αποικιακές αυτοκρατορίες κατέρρεαν. Η ευθυγράμμιση αυτή θεμελιώθηκε περαιτέρω από την αντίθεση της Άγκυρας στην απόφαση του Αιγύπτιου προέδρου Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ σχετικά με την εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ το 1956 και τον συντονισμό των πολιτικών της με αυτές των δυτικών κυβερνήσεων στα Ηνωμένα Έθνη, ενάντια στα αιτήματα της Αλγερίας και της Τυνησίας για ανεξαρτησία. Στη δεκαετία του 1960 η απογοήτευση της Τουρκίας, από τη στάση των Ηνωμένων Πολιτειών σχετικά με την επίλυση της κρίσης των πυραύλων της Κούβας και το Κυπριακό πρόβλημα, άνοιξε τον δρόμο για την επανεξέταση της στάσης της χώρας έναντι της Αφρικής και του αναπτυσσόμενου κόσμου γενικότερα. Το ανερχόμενο ρεύμα της αποαποικιοποίησης και η εμφάνιση του Κινήματος των Αδεσμεύτων προκάλεσαν συμπάθειες στην αντιιμπεριαλιστική αριστερά της Τουρκίας, ωστόσο δεν κατάφεραν να θέσουν υπό αμφισβήτηση τη δυτική στρατηγική ευθυγράμμιση της χώρας. Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις υπό την ηγεσία του Τουργκούτ Οζάλ τη δεκαετία του 1980 και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οδήγησαν στην ανάδειξη της Αφρικής και άλλων μέχρι τότε παραμελημένων περιοχών ως υποψήφιων οικονομικών εταίρων και σφαιρών οικονομικής επιρροής.
Η άποψη ότι οι στρατηγικές προοπτικές της Τουρκίας εκτείνονταν πολύ μακρύτερα από το δυτικό συμμαχικό πλαίσιο δεν περιορίστηκε στην τουρκική κεντροδεξιά, αλλά υιοθετήθηκε επίσης από τον Ισμαήλ Τζεμ, υπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας μεταξύ 1997 και 2002 και εξέχον μέλος του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP). Το όραμα αυτό κέρδισε περαιτέρω έδαφος μετά την άνοδο του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) στην εξουσία τον Νοέμβριο του 2002. Η επιτυχία της Τουρκίας στον τομέα των οικονομικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων εξασφάλισε μια νέα φιλόδοξη και εξωστρεφή εξωτερική πολιτική. Αυτή σκιαγραφήθηκε καλύτερα από τον καθηγητή πανεπιστημίου Αχμέτ Νταβούτογλου, ο οποίος ανήλθε από την θέση του συμβούλου εξωτερικής πολιτικής του πρωθυπουργού Ερντογάν, στις θέσεις του υπουργού Εξωτερικών και του πρωθυπουργού. Παρόλα αυτά, το ξέσπασμα των αραβικών εξεγέρσεων το 2011 οδήγησε τόσο στην αποδόμηση του δόγματος του Νταβούτογλου όσο και στη δημοκρατική οπισθοδρόμηση της ίδιας της Τουρκίας, ενώ οι οικονομικές παλινδρομήσεις περιόρισαν σοβαρά την περιφερειακή και παγκόσμια απήχησή της. Παρόλες τις εγχώριες και διεθνείς οπισθοδρομήσεις η Τουρκία κατάφερε να διατηρήσει ορισμένα σημαντικά κέρδη σε περιοχές όπως η υποσαχάρια Αφρική.
Η πολιτική της Τουρκίας έναντι της υποσαχάριας Αφρικής
Ενίσχυση της εμπλοκής μέσω του εμπορίου
Το 1998 η Τουρκία υιοθέτησε το πρώτο της Αφρικανικό Σχέδιο Δράσης, επιλέγοντας την προώθηση των σχέσεων με σημαντικά αφρικανικά κράτη. Η πολιτική εφαρμόστηκε επίσημα μετά την άνοδο του ΑΚΡ στην εξουσία τον Νοέμβριο του 2002. Εν τέλει, μια νέα πολιτική με την ονομασία «Άνοιγμα στην Αφρική» (Afrika Agiiimi) δημιουργήθηκε το 2005, το οποίο ονομάστηκε «Ετος της Αφρικής» (Afrika Yiii). Η επίσημη επίσκεψη του πρωθυπουργού Ερντογάν στη Νότια Αφρική τον Μάρτιο του 2005 σηματοδότησε την πρώτη φορά που Τούρκος πρωθυπουργός πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη σε αφρικανική χώρα νοτίως του Ισημερινού (Ozkan, 2010. 533).
Ο στόχος της Τουρκίας να κερδίσει την εύνοια των αφρικανικών κρατικών ελίτ υπήρξε μια σταδιακά εξελισσόμενη διαδικασία. Οι επιτυχημένες διπλωματικές επισκέψεις του 2005 είχαν ως αποτέλεσμα τη διαπίστευση της Τουρκίας με καθεστώς παρατηρητή στην Αφρικανική Ένωση (ΑΕ) το ίδιο έτος και τη διοργάνωση της Πρώτης Συνόδου Κορυφής Τουρκίας-Αφρικής στην Κωνσταντινούπολη το 2008. Την ίδια χρονιά, η Τουρκία εντάχθηκε στην Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης και αναμείχθηκε ενεργά σε περιφερειακούς οργανισμούς, όπως η Διακυβερνητική Αρχή για την Ανάπτυξη (IGAD) στην Ανατολική Αφρική και η Οικονομική Κοινότητα των Δυτικοαφρικανικών Κρατών (ECOWAS). Η εμπλοκή της Τουρκίας στην Αφρική επεκτάθηκε ακόμη περισσότερο, ιδίως μετά τη δεύτερη σύνοδο κορυφής Τουρκίας-Αφρικής, η οποία πραγματοποιήθηκε στην Ισημερινή Γουινέα το 2014 και ολοκλήρωσε τη συνεδρίασή της με τη δημοσίευση ενός κοινού σχεδίου εφαρμογής για την περίοδο 2015-2019.
Παράλληλα με την πολυμερή διπλωματία της, η Άγκυρα επέκτεινε το διπλωματικό της αποτύπωμα στην ήπειρο από δώδεκα πρεσβείες το 2003 σε 43 το 2021 (βλ. σχήμα 1), ενώ ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου ανακοίνωσε τον Ιούνιο του 2021 ότι η Τουρκία θα ανοίξει νέα πρεσβεία στη Γουινέα-Μπισσάου, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των πρεσβειών της σε 44 (Aydogan, 2021). Εν τω μεταξύ, η εφαρμογή μιας προσέγγισης «διπλωματίας του ηγέτη» είχε ως αποτέλεσμα την επίσκεψη του προέδρου Ερντογάν σε 28 αφρικανικές χώρες, γεγονός που αποτελεί ρεκόρ για μη-αφρικανό αρχηγό κράτους. Ακολούθησε η υπόσχεση για τη δημιουργία τουρκικής διπλωματικής παρουσίας σε κάθε χώρα της ηπείρου (Akca, 2019).
Ένας από τους πιο απτούς δείκτες της τουρκικής εμπλοκής στην αφρικανική ήπειρο (αν
εξαιρέσουμε την επέκταση του διπλωματικού της κεφαλαίου) είναι η ενίσχυση του
οικονομικού αποτυπώματος της στην υποσαχάρια Αφρική. Σύμφωνα με το τουρκικό
Υπουργείο Εξωτερικών, ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών της Άγκυρας με την
αφρικανική ήπειρο αυξήθηκε από 5,4 δισ. δολάρια ΗΠΑ το 2003 σε 25,3 δισ. δολάρια
ΗΠΑ το 2020. Ωστόσο, η μεγαλύτερη αλλαγή καταγράφεται στον όγκο των εμπορικών
συναλλαγών της με τα κράτη της υποσαχάριας Αφρικής: Ο όγκος του εμπορίου της
Τουρκίας με τα εν λόγω κράτη, ο οποίος ανερχόταν σε 1,35 δισ. δολάρια ΗΠΑ το 2003,
ανήλθε στα 10 δισ. δολάρια ΗΠΑ το 2020.
Σχήμα 1: Τουρκικές πρεσβείες στην Αφρική © African Business
Στρατηγικοί ελιγμοί στο Κέρας της Αφρικής
Το Κέρας της Αφρικής είναι μια από τις πιο στρατηγικές περιοχές του κόσμου, ένα εμπορικό σταυροδρόμι μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, το οποίο μαστίζεται επίσης από διεθνείς συγκρούσεις, τρομοκρατία και εγκληματικότητα[1]. Οι τρομοκρατικές δραστηριότητες της Αλ Σαμπάαμπ τόσο στη Σομαλία όσο και στην Κένυα και ο εμφύλιος πόλεμος στο Νότιο Σουδάν έχουν αποτελέσει σημαντικές απειλές κατά της περιφερειακής ειρήνης και σταθερότητας. Η γεωστρατηγική αξία της περιοχής έχει προσελκύσει αρκετές ξένες δυνάμεις, με τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Κίνα και τη Γαλλία να έχουν δημιουργήσει στρατιωτικές βάσεις στο Τζιμπουτί. Με παρόμοιο τρόπο, η Τουρκία εγκαινίασε την παρουσία της στη Σομαλία το 2011 και προσπάθησε να επεκτείνει την επιρροή της σε ολόκληρη την περιοχή. Από το 2017 η Άγκυρα επιδιώκει στενότερη συνεργασία με το Σουδάν, ενισχύοντας τις επενδύσεις της στη χώρα και υπογράφοντας πληθώρα διμερών συμφωνιών, μία από τις οποίες αφορούσε την ανοικοδόμηση του νησιού Σουάκιν, ενός επί μακρόν εγκαταλελειμμένου εμπορικού κόμβου στις ακτές της Ερυθράς Θάλασσας που βρέχουν το Σουδάν (Vertin, 2019). Το τελευταίο κεφάλαιο στις σχέσεις Σουδάν-Τουρκίας γράφτηκε τον Αύγουστο του 2021, όταν ο Πρόεδρος Ερντογάν συναντήθηκε με τον πρόεδρο του Κυρίαρχου Συμβουλίου του Σουδάν Αμπντελφάταχ αλ-Μπουρχάν και υπέγραψε διάφορες συμφωνίες.
Οι σχέσεις της Τουρκίας με την Αιθιοπία έχουν υπάρξει συνολικά εγκάρδιες. Παρ’ όλα αυτά, η κρίση στη λεκάνη του Νείλου που προκλήθηκε από την κατασκευή του «Μεγάλου Φράγματος Αναγέννησης της Αιθιοπίας (GERD)» λειτούργησε ως ευκαιρία για βαθύτερη τουρκική εμπλοκή στην περιφερειακή πολιτική και την επίλυση των συγκρούσεων, συμπεριλαμβανομένης της σύγκρουσης στο Τιγκράυ. Ανησυχίες σχετικά με την εμπλοκή της Τουρκίας στη σύγκρουση εκφράστηκαν πιο έντονα μετά τη συνάντηση Ερντογάν-Αμπίι στις 18 Αυγούστου 2021. Η συνάντηση περιέλαβε μια συμφωνία στρατιωτικής και οικονομικής συνεργασίας (Fakude, 2021) και μια συζήτηση σχετικά με τον πιθανό διαμεσολαβητικό ρόλο της Τουρκίας στη συνοριακή διαμάχη al- Fashaga μεταξύ Αιθιοπίας και Σουδάν.
Ανάμιξη στη Σομαλία
Ενώ το αποτύπωμα της Άγκυρας έχει γίνει πιο ορατό στη Σομαλία από το 2011, η παρουσία της στη χώρα χρονολογείται από τη συμμετοχή της στην πρώτη επιχείρηση του ΟΗΕ στη Σομαλία (UNOSOM I) και τον διορισμό του Τούρκου στρατηγού £evik Bir ως διοικητή των δυνάμεων της UNOSOM II το 1993. Αυτό που διαχωρίζει το παρελθόν από το παρόν είναι ότι οι προσπάθειες της Τουρκίας που σχετίζονται με την ασφάλεια είναι συνυφασμένες με μια ευρύτερη ατζέντα για την ανοικοδόμηση των κρατικών υποδομών της χώρας, οι οποίες κατέρρευσαν μετά τον εμφύλιο πόλεμο της Σομαλίας (Rossiter & Cannon, 2019. 173). Η επανασύνδεση της Τουρκίας με τη διαλυμένη από τις συγκρούσεις χώρα ξεκίνησε το 2011, όταν ο πρωθυπουργός Ερντογάν επισκέφθηκε το Μογκαντίσου κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού, παρά τους σημαντικούς κινδύνους για την ασφάλεια που προέρχονταν από την Αλ Σαμπάαμπ. Η επίσκεψη αυτή κατέστησε τον Ερντογάν ως τον πρώτο μη-αφρικανό ηγέτη που επισκέφθηκε τη Σομαλία κατά τις τελευταίες δύο σχεδόν δεκαετίες και πέτυχε τρία επιθυμητά αποτελέσματα: πρώτον, η Σομαλία επανήλθε στη διεθνή ατζέντα μέσω της Τουρκίας, δεύτερον, η ενισχυμένη δέσμευση της Τουρκίας μετρίασε τις αμφιβολίες των Αφρικανών ηγετών ως προς τις πραγματικές προθέσεις της προς την ήπειρο, και τρίτον, η Τουρκία επιχείρησε για πρώτη φορά να «εξαγάγει» το μοντέλο της σε μια άλλη χώρα για σκοπούς επίλυσης συγκρούσεων.
Τα επόμενα χρόνια η Τουρκία επικεντρώθηκε κυρίως στην παροχή ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας με την κατασκευή νοσοκομείων, σχολείων και δρόμων. Την περίοδο μεταξύ 2011 και 2017 η Τουρκία ισχυρίστηκε ότι απέστειλε βοήθεια αξίας σχεδόν ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων στη Σομαλία, ενώ πρόσφατα η Άγκυρα προχώρησε στη δωρεά άλλων 30 εκατομμυρίων δολαρίων για σκοπούς ανάπτυξης ικανοτήτων (Tokyay, 2021). Ο Πρόεδρος Ερντογάν επισκέφθηκε ξανά το Μογκαντίσου το 2016 για να ανοίξει εκ νέου την τουρκική πρεσβεία, ενώ καθιερώθηκαν απευθείας πτήσεις μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Μογκαντίσου και δόθηκαν υποτροφίες σε Σομαλούς φοιτητές για σπουδές στην Τουρκία (Van den Berg & Meester, 2019. 6). Ενώ η Τουρκία ακολούθησε αρχικά μια προσέγγιση από κάτω προς τα επάνω, η απόφασή της να δημιουργήσει την πρώτη της υπερπόντια στρατιωτική βάση το 2017 ανέδειξε τη βούλησή της να ενισχύσει τη στρατηγική της θέση στην περιοχή. Επιπλέον, η Άγκυρα ανέλαβε ρόλο διαμεσολαβητή στον εμφύλιο πόλεμο της Σομαλίας, μεσολαβώντας στις συνομιλίες συμφιλίωσης μεταξύ της ομοσπονδιακής κυβέρνησης του Μογκαντίσου και της αποσχισθείσας περιοχής της Σομαλιλάνδης, για να αντισταθμίσει την πολιτική επιρροή των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ) στην περιοχή (βλ. σχήμα 2)[2].
“Αυτό που διαφοροποίησε την Τουρκία από άλλους εθνικούς και διεθνείς παράγοντες ήταν ο τρόπος χρήσης του στρατού της στο πλαίσιο της στρατηγικής της εξωτερικής πολιτικής της. ”
Σχήμα 2: Εξασφάλιση των λιμένων στο Κέρας της Αφρικής © Clingendael Institute
Η τουρκική στρατιωτική βάση στη Σομαλία, κόστους 50 εκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ, η οποία φέρεται να φιλοξενεί 200 έως 300 στρατιωτικούς, αποτελεί σημαντικό μέσο για την εφαρμογή αυτής της στρατηγικής[3].
Τι καθιστά την παρουσία της Τουρκίας στη Σομαλία μοναδική;
Η τουρκική εξωτερική πολιτική έναντι της υποσαχάριας Αφρικής δεν μπορεί να κατανοηθεί πλήρως χωρίς μια σύντομη αναφορά στη ιδιαίτερη της προσέγγιση στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας. Στις προηγούμενες ενότητες της παρούσας μελέτης, θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς ότι η εμπλοκή της Τουρκίας στην υποσαχάρια Αφρική έχει μετατεθεί από την προοπτική του δωρητή σε εκείνη του εξω- περιφερειακού παράγοντα. Σε πλήρη αντίθεση με τις δυτικές και αναδυόμενες δυνάμεις, ο πυρήνας της ιδεολογίας πίσω από την εμπλοκή της Τουρκίας βασίζεται στο προσλαμβανόμενο πλεονέκτημα της Τουρκίας ως χώρας χωρίς αποικιακό παρελθόν και στην παρουσία ισλαμικών θρησκευτικών δεσμών για τη σφυρηλάτηση ενός νέου κοινωνικοπολιτικού και οικονομικού μοντέλου για την ήπειρο (Langan, 2017. 1405). Οι συντονισμένες προσπάθειες του κράτους μαζί με τους ιδιωτικούς φορείς, τις ΜΚΟ, τις θρησκευτικές οργανώσεις και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών διευκόλυναν την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, άμεσων επενδύσεων και αναπτυξιακής βοήθειας. Στο πλαίσιο αυτό, ο ρόλος της Τουρκικής Υπηρεσίας Συνεργασίας και Συντονισμού (TUrk i§birligi ve Koordinasyon Ajansi Ba§kanligi-TiKA) έχει υπάρξει κομβικός, ιδιαίτερα στον συντονισμό των έργων σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα επί του εδάφους (Guo, 2020. 125). Άλλοι σημαντικοί οργανισμοί με σημαντική συμβολή στη διανομή ανθρωπιστικής βοήθειας ήταν η τουρκική Ερυθρά Ημισέληνος (Kizilay), η οποία επικεντρώνεται στην παροχή βοήθειας, και η Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων (Diyanet i§leri Ba§kanligi), η οποία (μεταξύ άλλων καθηκόντων) παρέχει φιλανθρωπική βοήθεια με θρησκευτικό προσανατολισμό στο εξωτερικό.
Στην περίπτωση της Σομαλίας, υπάρχουν τρία σημεία που διαφοροποιούν την προσέγγιση της Άγκυρας. Το πρώτο σχετίζεται με την ύπαρξη τουρκικών εταιρειών που έχουν κερδίσει κυβερνητικά συμβόλαια, όπως η «Albayrak» και η «Favori», για το λιμάνι και το αεροδρόμιο του Μογκαντίσου αντίστοιχα, οι οποίες παράλληλα με την εκτεταμένη λειτουργία των Τουρκικών Αερογραμμών έχουν ενισχύσει τόσο την ταχύτητα όσο και την αποτελεσματικότητα της παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας. Ελέγχοντας τη μεταφορά και την παράδοση, η Τουρκία μπορεί να αποφύγει τυχόν μεσάζοντες για την παροχή βοήθειας και να στέλνει απευθείας χρηματοδότηση στο Μογκαντίσου, αποστασιοποιούμενη από την προσέγγιση των διεθνών οργανισμών, οι οποίοι ακολουθούν πολυμερείς διαδικασίες και λειτουργούν κυρίως με βάση την Κένυα (Van den Berg & Meester, 2019. 8). Το δεύτερο στοιχείο αφορά στη θρησκευτική διάσταση της ανθρωπιστικής δραστηριότητας της Άγκυρας, η οποία σχετίζεται με την ιδιαίτερη ευθύνη της Τουρκίας απέναντι στις μαχόμενες και κατεστραμμένες μουσουλμανικές κοινότητες στο εξωτερικό. Στο πλαίσιο αυτό, τα θρησκευτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα στη Σομαλία (π.χ. τα θρησκευτικά επαγγελματικά σχολεία imam-hatip και το τουρκικό Ίδρυμα Maarif) έχουν επαινεθεί για τις δράσεις τους (Van den Berg & Meester, 2019. 9). Το τελευταίο σημείο αφορά στη δέσμευση της Τουρκίας να υιοθετήσει τις ιδέες της συνεργασίας Νότου-Νότου (ΣΝΝ) αποφεύγοντας την εξάρτηση, επιλέγοντας αμοιβαίως επωφελείς οικονομικές λύσεις και μακροχρόνιες συνεργασίες και προωθώντας την έννοια των «αφρικανικών λύσεων για τα αφρικανικά προβλήματα» (Donelli, 2018. 65).
Εν ολίγοις, η Άγκυρα ορίζει την προσέγγισή της με βάση τέσσερα διαφορετικά στοιχεία: απουσία αιρεσιμότητας, την υιοθέτηση μιας διμερούς προσέγγισης, άμεση παράδοση επί του εδάφους και προσέγγιση με πολλούς εμπλεκόμενους φορείς (Sucuoglu & Sazak, 2016. 73). Σύμφωνα με τους Donelli και Levaggi (2016), η απόφαση της Τουρκίας να ενταχθεί στον παγκόσμιο Νότο αποκαλύπτει την πρόθεσή της να λειτουργήσει ως γέφυρα μεταξύ των αναπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών. Αυτό έγινε σαφέστερο όταν η Τουρκία φιλοξένησε την Τέταρτη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες (LDC-IV) τον Μάιο του 2011. Ουσιαστικά, η Άγκυρα προσπάθησε να εκμεταλλευτεί τη σχέση της με τον Παγκόσμιο Νότο για να ανοίξει νέες στρατηγικές οδούς, χρησιμοποιώντας τα ποικίλα εργαλεία ήπιας ισχύος που διαθέτει, όπως η δημόσια διπλωματία, η πολιτιστική διπλωματία και η ανθρωπιστική διπλωματία.
Πρόσφατες εξορμήσεις στο Σαχέλ
Η περιοχή του Σαχέλ, η οποία έχει περιγραφεί ως το πολύγωνο των κρίσεων από τον Ειδικό Αντιπρόσωπο της ΕΕ Angel Losada, έχει παραλύσει από πολυδιάστατες προκλήσεις, όπως η κυβερνητική αστάθεια, η κλιματική αλλαγή, οι διακοινοτικές συγκρούσεις, η διαρκώς αυξανόμενη απειλή των τζιχαντιστών τρομοκρατών και η πρόσφατη οικονομική δυσπραγία που σχετίζεται με την πανδημία (Salam Bello, 2021). Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι οι τρομοκρατικές επιθέσεις έχουν πενταπλασιαστεί στο έδαφος του Σαχέλ. Η αδυναμία των κυβερνήσεων της περιοχής να ελέγξουν τα εδάφη τους και οι ελλιπείς υπολογισμοί των ξένων κυβερνήσεων που επικεντρώνονται περισσότερο σε στρατιωτικές κινητοποιήσεις παρά σε πολιτικοοικονομικές μεταρρυθμίσεις για την αναζωογόνηση της περιοχής, έχουν θεωρηθεί ως οι κύριες αιτίες για την εδραίωση των τζιχαντιστών στις τοπικές δομές της περιοχής. Σύμφωνα με τους Schmauder, Soto-Mayor και Goxho, οι προσπάθειες της ΕΕ στο Σαχέλ εξακολουθούν να επικεντρώνονται σε μεγάλο βαθμό στη σχέση ασφάλειας- ανάπτυξης και σε μια αντίληψη της διακυβέρνησης που επικεντρώνεται στις ικανότητες. Ωστόσο, η προσέγγιση αυτή δεν αρκεί για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα για τα οποία διαμαρτύρονται οι πολίτες του Σαχέλ, τα οποία είναι εξίσου συνέπεια των κρατικών πολιτικών όσο και της απουσίας τους (Schmauder, Soto-Mayor & Goxho 2020).
Εντούτοις τα γεγονότα του τρέχοντος έτους, με δύο πραξικοπήματα στο Μάλι και την επικείμενη μείωση και αναδιαμόρφωση της παρουσίας του γαλλικού στρατού στην περιοχή (μια φαινομενικά παρόμοια εξέλιξη με την πρόσφατη αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν), αποτέλεσαν τρομακτικές ειδήσεις για την περιοχή. Παράλληλα με αυτές τις εξελίξεις, η Τουρκία αυξάνει τη δύναμή της στο Σαχέλ, ανοίγοντας ένα ακόμη μέτωπο με τη Γαλλία μετά την πρόσφατη αντιπαράθεσή τους στη Λιβύη. Παρά τον κατευνασμό των διαφορών μεταξύ των δύο χωρών κατά τη διάρκεια συνάντησης στο περιθώριο της τελευταίας Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ, η αντίθεση μεταξύ της αποδυναμωμένης γαλλικής παρουσίας και του αυξανόμενου τουρκικού αποτυπώματος στο Σαχέλ αναμένεται να θέσει σε κίνδυνο τα όποια σχέδια συνεργασίας. Μια σαφής ένδειξη της πρόσφατης γαλλικής αποδυνάμωσης είναι το γεγονός ότι η δημοτικότητα της Γαλλίας στην Αφρική έχει ακολουθήσει πτωτική πορεία σε σύγκριση με την Τουρκία και τις χώρες του Κόλπου, όπως προκύπτει από τη δημοσκόπηση Africaleads 2021. (βλ. σχήμα 3).
Εν τω μεταξύ, η Άγκυρα έχει ενισχύσει την εμπλοκή της στην περιοχή, τόσο σε διμερές όσο και σε πολυμερές επίπεδο. Με μια πρώτη ματιά, η εμπλοκή της Τουρκίας στο Σαχέλ φαίνεται να καθοδηγείται κυρίως από οικονομικά και θρησκευτικά κίνητρα: η Τουρκία έχει συμμετάσχει στην κατασκευή τζαμιών για το Ανώτατο Ισλαμικό Συμβούλιο του Μάλι (την κορυφαία θρησκευτική οντότητα της χώρας) και έχει κατασκευάσει νοσοκομεία τόσο στο Μάλι όσο και στον Νίγηρα, το 2018 και το 2019 αντίστοιχα (Armstrong, 2021). Η εμπλοκή αυτή μπορεί επίσης να γίνει κατανοητή μέσω της άνθησης των εμπορικών σχέσεων μεταξύ της Άγκυρας και των χωρών του Σαχέλ, με την αξία των εμπορικών συναλλαγών της Τουρκίας με το Μάλι να δεκαπλασιάζεται, από 5 εκατ. δολάρια ΗΠΑ σε 57 εκατ. δολάρια ΗΠΑ το 2019.
Ωστόσο, η περιφερειακή εμπλοκή της Τουρκίας δεν περιορίστηκε στο εμπόριο. Η Τουρκία και ο Νίγηρας υπέγραψαν τον Ιούλιο του 2020 διάφορες συμφωνίες οικονομικής και αμυντικής συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένης μιας συμφωνίας συνεργασίας για στρατιωτική εκπαίδευση (Tanchum, 2020). Παράλληλα, η Άγκυρα εμβάθυνε τη εμπλοκή της της με την ομάδα G5 Sahel, ένα περιφερειακό σχήμα που επικεντρώνεται στην παροχή ασφάλειας και ανάπτυξης. Τα παραπάνω επιβεβαιώθηκαν περίτρανα από την παροχή οικονομικής βοήθειας της Άγκυρας ύψους πέντε εκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ για την ενίσχυση των προσπαθειών της συμμαχίας. Η δέσμευση της Άγκυρας επαναλήφθηκε τον Απρίλιο του 2021, όταν αντιπροσωπεία της G5 Sahel επισκέφθηκε την τουρκική πρωτεύουσα (De Le0n Cobo, 2021).
Η αξιολόγηση του ανοίγματος της Τουρκίας στο Σαχέλ απαιτεί μια πιο προσεκτική ματιά ως προς τη στάση της στις περιφερειακές συγκρούσεις. Παρότι οι επίσημες δηλώσεις αναδεικνύουν μια μετριοπαθή στάση, με την έκφραση ευαρέσκειας για τη συμφωνία διαμοιρασμού της εξουσίας στο Νότιο Σουδάν και την υποστήριξη μιας «ειρηνικής λύσης» στη σύγκρουση του Τιγκράυ, το τουρκικό εθνικό συμφέρον συχνά υπερτερεί της ευθυγράμμισης με τις ηθικές αξίες. Παρά τη σφοδρή καταδίκη από την πλευρά της Τουρκίας του πραξικοπήματος του Ιουλίου του 2013 στην Αίγυπτο (Aksoy & Roll, 2021. 1) και του πραξικοπήματος του Ιουλίου του 2021 στην Τυνησία, ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου έγινε ο πρώτος ανώτερος ξένος αξιωματούχος που συναντήθηκε με τους ηγέτες του πραξικοπήματος της 18ης Αυγούστου 2020 στο Μάλι, νομιμοποιώντας εμμέσως τους ηγέτες της χούντας εκφράζοντας «βαθειές ανησυχίες και αποφεύγοντας οποιαδήποτε αναφορά καταδίκης, σε πλήρη αντίθεση με τη στάση των δυτικών θεσμών και χωρών (Tastekin, 2020).
Τι μέλλει γενέσθαι
Η Τουρκία έχει διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη στρατηγική για την Αφρική τις τελευταίες δύο δεκαετίες και έχει επιτύχει σημαντικά αποτελέσματα. Επί του παρόντος, η Τουρκία συνεχίζει να επεκτείνει σταδιακά το αποτύπωμά της στην ήπειρο, ιδίως στην Ανατολική Αφρική και στο Σαχέλ. Παρότι το στοίχημα του Ερντογάν στη Σομαλία έχει αποδώσει μέχρι στιγμής, το γεγονός αυτό δεν αποκλείει την εμφάνιση σημαντικών προκλήσεων. Η κρίση στη λεκάνη του Νείλου για το έργο GERD μεταξύ Αιγύπτου, Αιθιοπίας, Σουδάν και Νοτίου Σουδάν, η επέκταση της σύγκρουσης του Τιγκράυ στις γειτονικές περιοχές και η κρατική κατάρρευση του Σουδάν είναι αλληλένδετες εντός του πλαισίου της σύγκρουσης στη Σομαλία. Παρά την τελευταία προσπάθεια εξομάλυνσης των σχέσεων της Άγκυρας με την Αίγυπτο, η θέση της στο τρίγωνο Αίγυπτος-Αιθιοπία-Σουδάν παραμένει λεπτή, καθώς οποιαδήποτε αύξηση του βαθμού στρατικοποίησης της περιοχής θα μπορούσε να οδηγήσει σε κλιμάκωση της περιφερειακής αστάθειας και σύγκρουσης και να εκθέσει την Τουρκία σε σημαντικούς κινδύνους.
Επιπτώσεις για την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση
Τι σημαίνει η αφρικανική περιπέτεια της Τουρκίας για την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση; Παρότι η Ελλάδα και η Τουρκία έχουν βιώσει σοβαρές αναταράξεις στις σχέσεις τους από τον Νοέμβριο του 2019 έως τον Σεπτέμβριο του 2020 εξαιτίας των εγχειρημάτων της τελευταίας στην Ανατολική Μεσόγειο, την Κύπρο και τη Λιβύη, αλλά και τον ρόλο της στην προσφυγική κρίση, τους τελευταίους δώδεκα μήνες έχουν διεξαχθεί αρκετοί γύροι συζητήσεων σε επίπεδο υπουργών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, επιτυγχάνοντας αποκλιμάκωση και δημιουργώντας διμερείς διαύλους διαλόγου και επικοινωνίας. Η κατεύθυνση αυτή επιβεβαιώθηκε περαιτέρω όταν ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συναντήθηκαν σε παράπλευρη συνάντηση κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ τον Ιούνιο του 2021 και δεσμεύτηκαν για ένα «ήσυχο καλοκαίρι» και για τις δύο χώρες.
Τον τελευταίο χρόνο η Ελλάδα υιοθέτησε επίσης μια πιο ενεργή στάση έναντι της υποσαχάριας Αφρικής με τον εγκαινιασμό της πρεσβείας της στο Ντακάρ και με τη διαπίστευση ειδικού απεσταλμένου για το Σαχέλ. Η ελληνική κυβέρνηση συμφώνησε επίσης να συμμετάσχει μαζί με άλλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις στην Task Force Takuba (Balestrieri, 2021), μία ειδική δύναμη που θα δώσει μια νέα δυναμική στις αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις και θα συμπληρώσει κενά στην επιχειρησιακή υποστήριξη και εκπαίδευση των δυνάμεων του Μάλι, παρά την επικείμενη αποχώρηση της Γαλλίας (Schmauder, Gorman & Berger, 2020). Αν και η συμβολή της Ελλάδας (έστω και σε ελάχιστο επίπεδο) στην ασφάλεια της υποσαχάριας Αφρικής μπορεί να θεωρηθεί ως ένα βήμα προς τα εμπρός, η Αθήνα θα πρέπει να προχωρήσει πολύ περισσότερο. Η ικανότητα της Ελλάδας να αναδειχθεί σε βασικό παράγοντα διαμόρφωσης ενός εμπορικού διαδρόμου Ανατολικής Αφρικής-Ευρώπης μέσω Αιγύπτου εξαρτάται ουσιαστικά από τη διαχείριση των εξωτερικών της συνεργασιών (Tanchum, 2021. 3) και την ύπαρξη μιας πολύπλευρης εθνικής στρατηγικής. Μια ολοκληρωμένη αφρικανική στρατηγική που θα εστιάζει όχι μόνο στη βελτίωση των εμπορικών σχέσεων με τις αφρικανικές χώρες, αλλά και σε συντονισμένες απαντήσεις σε προβλήματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος, όπως η ειρήνη και η ασφάλεια, η κλιματική αλλαγή, η ενεργειακή μετάβαση, η μετανάστευση και τα προγράμματα πολιτιστικών ανταλλαγών, θα μπορούσε να εδραιώσει την ελληνική εμπλοκή στην ήπειρο. Αυτή η προοπτική όχι μόνο θα επιτρέψει στην Ελλάδα να εξελίξει τα εργαλεία ήπιας ισχύος της μέσω της πολιτιστικής και θρησκευτικής διπλωματίας, αλλά θα προσθέσει και μία νέα διάσταση στις σχέσεις της με την Τουρκία και άλλες μεσογειακές χώρες που ήδη συναλλάσσονται με αφρικανικά κράτη.
Κατά παρόμοιο τρόπο, η ΕΕ, οι σχέσεις της οποίας με την Τουρκία είναι μάλλον τεταμένες από το 2019, μόλις ολοκλήρωσε τις μετά-Κοτονού διαπραγματεύσεις της με την υπογραφή της Συμφωνίας Εταιρικής Σχέσης ΕΕ-Αφρικής/Καραϊβικής/Ειρηνικού, προσφέροντας μια πολυπόθητη ώθηση σε μια στάσιμη σχέση. Η συμφωνία αυτή θα αναμορφώσει τις σχέσεις ΕΕ-Αφρικής μετά τη λήξη της Συμφωνίας Εταιρικής Σχέσης του Κοτονού, του κύριου πλαισίου συνεργασίας από το 2000 μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (ΑΚΕ). Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων η Αφρικανική Ένωση (ΑΕ) ζήτησε μια ξεχωριστή εταιρική σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση εκτός του σχήματος της ΑΚΕ, εντούτοις κάτι τέτοιο δεν καρποφόρησε, καθώς η ΕΕ πρότεινε οι σχέσεις με τα κράτη της ΑΚΕ να βασίζονται στις αρχές της επικουρικότητας και της συμπληρωματικότητας (Pichon, 2021. 10). Αυτό υποδηλώνει ότι η ΕΕ θα πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην εμπλοκή της με τη γειτονική της ήπειρο και να φιλοξενήσει υπό την τρέχουσα σλοβενική προεδρία την έκτη σύνοδο κορυφής ΕΕ-ΑΕ πριν από το τέλος του έτους, προσθέτοντας περισσότερους τομείς συνεργασίας στην κοινή τους ατζέντα. Οι σχέσεις ΕΕ-Αφρικής θα μπορούσαν να βελτιωθούν περαιτέρω εάν οι δυνάμεις της ΕΕ στο Σαχέλ αναζητήσουν τομείς συνεργασίας και συνεργειών με άλλα κράτη που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας. Οι Βρυξέλλες θα μπορούσαν να εξετάσουν τα οφέλη από μια πιθανή συνεργασία με την Άγκυρα, εάν η τελευταία αναστείλει τυχόν σχέδια στρατιωτικής ανάπτυξης και επικεντρωθεί στην παροχή οικονομικής ή τεχνικής βοήθειας στην G5 Sahel (Armstrong, 2021). Η Αφρική, μια ήπειρος της οποίας η οικονομική και στρατηγική σημασία είναι βέβαιο ότι θα αυξηθεί ραγδαία τα επόμενα χρόνια, αξίζει μεγαλύτερης προσοχής από τις αρχές της ΕΕ και την Ελλάδα.
Βιβλιογραφία:
Akca, A. (2019). Neo-Ottomanism: Turkey’s foreign policy approach to Africa. Center for Strategic and International Studies (CSIS). https://www.csis.org/neo-ottomanism-turkeys-foreign-policv-approach-africa
Anadolu Agency. (2017). Almost $1 billion worth of Turkish aid sent to Somalia. Daily Sabah. https://www.dailysabah.com/africa/2017/03/19/almost-1-billion-worth-of-turkish-aid-sent-to-somalia
Armstrong, H. (2021). Turkey in the Sahel. International Crisis Group. https://www.crisisgroup.org/africa/sahel/turkey-sahel
Aksoy, H. A. & Roll, S. (2021, June). A Thaw in Relations between Egypt and Turkey. (No. 39). German Institute for International and Security Affairs (SWP). https://www.swp- berlin.org/publications/products/comments/2021C39 EgyptAndTurkey.pdf
Aydogan, M. (2021, June 22). Turkey pledges to strengthen ties with Africa at all platforms. Anadolu Agency. https://www.aa.com.tr/en/politics/turkey-pledges-to-strengthen-ties-with-africa-at-all-platforms/2281535
Balestrieri, S. (2020). Greek Special Forces Going to Mali to Join SOF Task Force Takuba. SOFREP. https://sofrep.com/news/greek-special-forces-going-to-mali-to-ioin-sof-task-force-takuba/
Salam Bello, A. (2021). Tackling the Sahel equation: International development in the region. The Africa Report. https://www.theafricareport.com/120357/tackling-the-sahel-equation-international-development-in-the-region/
Daily Sabah. (2021). Turkey “deeply concerned” about suspension of Tunisia’s parliament. https://www■dailvsabah■com/politics/turkev-deeplv-concerned-about-suspension-of-tunisias-parliament/news
Daily Sabah. (2021). Turkey promises to stand by Sudan as leaders vow to enhance ties.
De Le0n Cobo, B. (2021). G5 Sahel visit to Turkey. Atalayar. https://atalayar.com/en/content/g5-sahel-visit-turkey
Donelli, F., & Gonzalez-Levaggi, A. (2016). Becoming Global Actor: The Turkish Agenda for the Global South. Rising Powers Quarterly, 1(2), 93-115. https://doi.org/10.2139/ssrn.3462255
Donelli, F. (2018) The Ankara consensus: the significance of Turkey’s engagement in sub-Saharan Africa, Global Change, Peace & Security, 30(1), 57-76, DOI: https://doi.org/10.1080/14781158.2018.1438384
Durul, T. (2018). Turkey welcomes South Sudan peace agreement. Anadolu Agency.
https://www■aa■com■tr/en/energv/energv-diplomacv/turkev-welcomes-south-sudan-peace-agreement-/21149
European Commission. (2021). Post-Cotonou negotiations on new EU/Africa-Caribbean-Pacific Partnership Agreement concluded. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip 21 1552
Fakude, T. (2021). Ties between Turkey and Ethiopia have been strengthened by their latest agreements. Middle East Monitor. https://www.middleeastmonitor.com/20210825-ties-between-turkey-and-ethiopia-have-been- strengthened-by-their-latest-agreements/
France 24. (2021). Macron announces France’s Sahel military force will end in early 2022.
Guo, X. (2020) Turkey’s International Humanitarian Assistance during the AKP Era: Key Actors, Concepts and Motivations, Asian Journal of Middle Eastern and Islamic Studies, 14:1, 121-140, DOI: https://doi.org/10.1080/25765949.2020.1728974
Hellenic Republic, Ministry of Foreign Affairs. (2021). Announcement on the appointment of Efthymios-Georgios Costopoulos, Minister Plenipotentiary, as Special Envoy of the Ministry of Foreign Affairs for Sahel issues. https://www.mfa.gr/en/current-affairs/statements-speeches/ministry-of-foreign-affairs-announcement-on-the- appointment-of-efthymios-georgios-costopoulos-minister-plenipotentiarv-as-special-envoy-of-the-ministry-of- foreign-affairs-for-sahel-issues.html
Jones, D. (2021). After the war of words, are Paris and Ankara on the verge of a new era? RFI.
Langan, M. (2017). Virtuous power Turkey in sub-Saharan Africa: the ‘Neo-Ottoman’ challenge to the European Union. Third World Quarterly, 2017 VOL. 38 (6), 1399-1414. DOI: http://dx.doi.org/10.1080/01436597.2016.1229569
Olojo, A. Dakono, B. & MaVga, I. (2020). Insecurity in the Sahel won’t be solved at high-level summits. Institute for Security Studies (ISS). https://issafrica.org/iss-today/insecurity-in-the-sahel-wont-be-solved-at-high-level- summits?utm source=BenchmarkEmail&utm campaign=ISS Today&utm medium=email
Ozkan, M. (2010). What drives Turkey’s involvement in Africa? Review of African Political Economy, 37(126), 533-540. https://doi.org/10.1080/03056244.2010.530952
Pichon, E. (2020). After Cotonou: Towards a new agreement with the African, Caribbean and Pacific states. European Parliamentary Research Service (EPRS).
https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2020/659274/EPRS BRI(2020)659274 EN.pdf
Republic of Turkey, Ministry of Foreign Affairs. Turkey-Africa Relations. https://www.mfa.gov.tr/turkey-africa- relations.en.mfa
Rossiter, A., & Cannon, B. (2019). Re-examining the “Base”: The Political and Security Dimensions of Turkey’s Military Presence in Somalia. Insight Turkey, 21(1), 167-188. DOI: https://www.jstor.org/stable/26776053
Schmauder, A., Gorman, Z., Berger, F., Schmauder, A., Gorman, Z., & Berger, F. (2020). Takuba: A new coalition for the Sahel? Clingendael Institute. https://spectator.clingendael.org/en/publication/takuba-new-coalition-sahel
Schmauder, A., Soto-Mayor, G., & Goxho, D. (2020). Strategic Missteps: Learning From a Failed EU Sahel Strategy. Italian Institute for International Political Studies (ISPI) https://www.ispionline.it/it/pubblicazione/strategic-missteps- learning-failed-eu-sahel-strategy-28130
Sucuoglu, G. & Sazak, O. (2016). The New Kid on the Block: Turkey’s Shifting Approaches to Peacebuilding. Rising Powers Quarterly, 1 (2), 69-91. https://risingpowersproject.com/wp-content/uploads/2016/12/vol1.2-Sucuoglu- Sazak.pdf
Tanchum, M. (2020). The Logic Beyond Lausanne: A Geopolitical Perspective on the Congruence between Turkey’s New Hard Power and its Strategic Reorientation. Insight Turkey, 22(3), 41-54. DOI: https://www.istor.org/stable/26956175
Tanchum, M. (2020). Turkey Advances in Africa against Franco-Emirati-Egyptian Entente. The Turkey Analyst.
franco-emirati-egyptian-entente.html
Tanchum, M. (2021). Greece’s Rise as a Trans-Mediterranean Power: Greece’s Eastern Mediterranean strategic shift to Europe-to-Africa and Europe-to-Middle East connectivity (No. 56). Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2021/02/Policy-paper-56-Tanchum-final.pdf
Tastekin, F. (2021). Turkey views ties with Ethiopia as key to influence in Africa. Al-Monitor. https://www.al- monitor.com/originals/2021/08/turkev-views-ties-ethiopia-key-influence-africa
Tekle, T. A. (2021). Ethiopia: Why Abiy Is Strengthening Ties With Turkey. AllAfrica.Com. https://allafrica.com/stories/202108230180.html
Tokyay, M. (2021). Turkey’s latest donation of $30 million to Somalia stirs debate. Arab News. https://www.arabnews.com/node/1907106/middle-east
United Nations. (2011). Fourth United Nations Conference on the Least Developed Countries. https://www.un.org/en/conf/ldc/
Van den Berg, W., & Meester, J. (2019) Turkey in the Horn of Africa: Between the Ankara Consensus and the Gulf Crisis. Clingendael Institute. http://www.jstor.org/stable/resrep21324
Vertin, Z. (2019). Turkey and the new scramble for Africa: Ottoman designs or unfounded fears? Brookings. https://www.brookings.edu/research/turkey-and-the-new-scramble-for-africa-ottoman-designs-or-unfounded-fears/
[1] Το Κέρας της Αφρικής αποτελεί ένα από τα κυριότερα σημεία πειρατικής δραστηριότητας στον κόσμο (με ακόμη ένα να εντοπίζεται στον Κόλπο της Γουινέας).
[2] Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα διατηρούν στρατιωτική παρουσία στην Ερυθραία και από το 2017 στην παραθαλάσσια πόλη Berbera της λεγόμενης «Δημοκρατίας της Σομαλιλάνδης», η οποία στερείται δημοκρατική αναγνώριση.
[3] Παρότι η συζήτηση σχετικά με τον τοποθέτηση της Τουρκίας στη Σομαλία είναι βέβαιο πως εγείρει ερωτήματα και δεν θα πρέπει να αποκλείει το ενδεχόμενο ενισχυμένης ανάπτυξης στο μέλλον, δεν μπορεί να συγκριθεί με την τουρκική στρατιωτική βάση στο Κατάρ, η δημιουργία της οποίας επιταχύνθηκε ύστερα από τη διπλωματική κρίση του 2017 στη χώρα. Η τουρκική βάση στο Κατάρ αναμένεται να φιλοξενήσει 5000 επιχειρησιακά αποσπάσματα των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων (Tanchum, 2020: 46), ενώ η βάση στη Σομαλία λειτουργεί ως εγκατάσταση στρατιωτικής εκπαίδευσης (Rossier & Cannon, 2019: 169).
