Του Γιώργου Λεκάκη
Οι πύραυνοι ήταν μεγάλα αρχαία αγγεία, με ειδική κατασκευή, απαραίτητα για την κατασκευή φαγητού.
Ο αρχαιότερος πλήρως σωζόμενος πύραυνος (σήμερα θα τον λέγαμε… «χύτρα ταχύτητας») στον κόσμο, είναι ηλικίας 2.700 χρόνων! Ευρέθη σε νεκροταφείο της περιοχής Αξιούπολης Κιλκίς (αρχαίας Αμφαξίτιδος / Παιονίας / Βοττιαίας αρχαίας Μακεδονίας). – Αξίζει να σημειωθεί ότι έχουν ευρεθεί κι άλλοι πύραυνοι στο Κιλκίς και αρχαιότεροι.
Εντοπίστηκε σε ανασκαφή της αρχαιολόγου της ΙΣΤ’ Εφορείας Κλασσικών και Προϊστορικών Αρχαιοτήτων, Θ. Σαββοπούλου.
Από τους συνολικά 5 πυραύνους που αποκαλύφθηκαν κατά την διάρκεια των ανασκαφών, μόνον ένας ήταν σε κατάσταση τέτοια, που μπορούσε να αποκατασταθεί η αρχική του εικόνα και να συντηρηθεί. Έτσι έγινε το πιο ολοκληρωμένο δείγμα αυτού του τύπου μαγειρικών σκευών.
Η κατασκευή είναι εντυπωσιακή:
– Το ύψος του αγγείου είναι 0,38 μ.,
– το βάρος του 14 κιλά – με τα τμήματα που λείπουν θα έφθανε τα 15 κιλά!
– Η χωρητικότητά του είναι περίπου 20 λίτρα.
Αποτελείται από ένα εσωτερικό πιθόσχημο αγγείο, με μικρή κυκλική επίπεδη βάση και έχει συγκολλημένη στο ύψος του ώμου εξωτερική περιμετρική «ποδιά», με οπές εξαερισμού σε δύο σειρές. Η επάνω έχει 4 οπές και η κάτω 2 για την κυκλοφορία του αέρα και την αναζωπύρωση της φωτιάς. Δύο λαβές συγκρατούν ταυτόχρονα το εσωτερικό αγγείο και το εξωτερικό τμήμα για την τοποθέτησή του στην εστία.
Στον πύραυνο της Αξιούπολης «συμπυκνώνεται όλη η τεχνογνωσία της εποχής και η επιδεξιότητα του τεχνίτη και σχετίζεται με τις διατροφικές συνήθειες της κοινωνίας που χρησιμοποιούσε το σκεύος για την προετοιμασία της καθημερινής του διατροφής, λέει η ανασκαφέας.
ΠΗΓΗ: εφημ. «Έθνος», 17.5.2011. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 18.5.2011.
Το εύρημα παρουσιάστηκε σε συνέδριο για την «Κεραμική της Αρχαϊκής Εποχής στο Βόρειο Αιγαίο και την περιφέρειά του», στην Θεσσαλονίκη. Διοργανώθηκε από τον τομέα Αρχαιολογίας του τμήματος Iστορίας και Aρχαιολογίας του ΑΠΘ και το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Μακεδονικών και Θρακικών Σπουδών του ΥΠΠΟ, με την συμμετοχή 54 ερευνητών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, με 42 πρωτότυπες ανακοινώσεις και παρουσίαση ευρημάτων και από τα Σκόπια και από την Βουλγαρία.
Αν και η επίσημη ιστοσελίδα του υπουργείου Πολιτισμού,
ΔΕΝ αναφέρει τον εν λόγω αρχαιότερο πύραυνο,
αλλά ούτε κανέναν άλλον…
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ
Πύραυνος (ο) < πῦρ + αὔω = ανάβω, ελέγετο «ἀγγεῖον ἔχον ἐμπύρους ἄνθρακας, βαῦνος – βλ. Πολυδ. Ϛ΄, 88., Ι΄, 104.
Πύραυνος ελέγετο και ὁ ἀνάπτων πῦρ, ὁ πῦρ ἐναυόμενος – βλ. Φωτ., Ευστ.1547.64.
Ήταν και όνομα κωμῳδιῶν ὑπὸ τοῦ Ἀλέξιδος καὶ ἄλλων – βλ. Meineke Κωμικ. 1.394.
Στα μαγικά διαβάζουμε «λαβὲ πύραυνον, βαλοῦ καὶ θὲς ὑπὲρ καπνὸν τὰ περιάμματα» (= πάρτε έναν πύραυνο και βάλε / ρίψε και θέσε τα περιάμματα / φυλακτά πάνω από τον καπνό) – κάπνισμα, λοιπόν, είτε για να καεί η δράση τους, είτε για να ανανεωθεί – βλ. P XXIIa 6
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
– Σαββοπούλου Θ. «Πύραυνοι αρχαϊκών χρόνων από την Αξιούπολη Κιλκίς» στο «Η κεραμική της αρχαϊκής εποχής στο Βόρειο Αιγαίο και την περιφέρειά του (700 – 480 π.Χ.) – Πρακτικά αρχαιολογικής συνάντησης», Θεσσαλονίκη, 19-22 Μαΐου 2011, Θεσσαλονίκη 2012.
ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΗΣ ΑΞΙΟΥΠΟΛΗΣ
ΑΞΙΟΥΠΟΛΗ ΚΑΙ BOISSONA
