Η άνοδος του Σαντάμ Χάφταρ (υιού)

16 Αυγούστου 2024

Amb. Alberto M. Fernandez*

Δεδομένων των καυτών πολέμων που μαίνονται στην Ουκρανία, τη Μέση Ανατολή και το Σουδάν, τα νέα στη Λιβύη τράβηξαν ελάχιστη προσοχή εκτός από εκείνους που ειδικεύονται στην παρακολούθηση σκοτεινών συγκρούσεων.

Αναφορές ειδήσεων στα αραβικά και μερικές στα αγγλικά έκαναν λόγο για επικίνδυνη σύγκρουση ή στρατιωτική κλιμάκωση στη Δυτική Λιβύη, συγκεκριμένα κοντά στην Γκανταμές, μια στρατηγική λιβυκή πόλη στην τριμεθοριακή περιοχή όπου συναντώνται τα σύνορα Τυνησίας, Λιβύης και Αλγερίας.[1]

Η αντιπαράθεση –όχι ακόμη ανοιχτή σύγκρουση ή πόλεμος– ήταν μεταξύ μονάδων που συνδέονται με τη λιβυκή κυβέρνηση με έδρα την Τρίπολη και εκείνων που συνδέονται με τη λιβυκή κυβέρνηση με έδρα τη Βεγγάζη, ή για να είμαστε πιο ακριβείς, την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Πρωθυπουργό Abdul Hamid Dbeibeh ( Τρίπολη) και μια κοινοβουλευτική κυβέρνηση με έδρα την Ανατολική Λιβύη (Βεγγάζη) υπό τον Πρωθυπουργό Οσάμα Χαμάντ και στενά συνδεδεμένη με τον ισχυρό άνδρα της Λιβύης (έγινε Στρατάρχης το 2016) Χαλίφα Χάφταρ. Από τον Οκτώβριο του 2020 ισχύει μια ανήσυχη εκεχειρία μεταξύ των δύο πλευρών.

Ο ΟΗΕ αναγνωρίζει την κυβέρνηση της Τρίπολης και όχι την κυβέρνηση της Βεγγάζης, αλλά και οι δύο πλευρές στη Λιβύη έχουν ισχυρούς συμμάχους – η Τρίπολη υποστηρίζεται από την Τουρκία και το Κατάρ και από όσα τουρκικά όπλα και χρήματα του Κατάρ μπορούν να τους εξασφαλίσουν.

Η Βεγγάζη υποστηρίζεται από την Αίγυπτο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Ρωσία, με τη δύναμη πυρός και τους ενόπλους τους.

Οι Αμερικανοί υποστηρίζουν τον ΟΗΕ, αλλά δεν είναι αμετάβλητα αντίθετοι με τον Χάφταρ, ο οποίος πέρασε δύο δεκαετίες στις Ηνωμένες Πολιτείες και είχε αμερικανική υπηκοότητα. Ο Χάφταρ έχει επίσης πολύ πραγματικούς δεσμούς με τη Ρωσία.[2]

Οι Αμερικανοί φοβούνται το χάος στη Λιβύη περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, χάος που θα μπορούσε να οδηγήσει για άλλη μια φορά στην άνοδο των εμιράτων των Τζιχαντιστών στις νότιες ακτές της Μεσογείου.

Οι «στρατοί» και των δύο πλευρών είναι γεμάτοι με ξένους μαχητές και μισθοφόρους, οι οποίοι και οι δύο ενσωματώνουν τοπικές και φυλετικές πολιτοφυλακές στις τάξεις τους εκτός από ξένους. Και οι δύο πλευρές έχουν χρησιμοποιήσει Σύρους και Σουδανούς μισθοφόρους εναντίον της άλλης. Και οι δύο πλευρές έχουν ισλαμιστές μαχητές στις τάξεις τους.

Και, σαν να μην ήταν αρκετά περίπλοκη η κατάσταση στη Λιβύη, υπάρχει μια αποστολή του ΟΗΕ (UNSMIL) και η εντολή και τα ψηφίσματα του ΟΗΕ που επικεντρώνονται στη Λιβύη, ολόκληρη η πανοπλία του παγκοσμιοποιητικού παρεμβατισμού είναι ασύστολη παρέχοντας χρόνια απασχόλησης σε διεθνείς γραφειοκράτες, εμπειρογνώμονες και διοικητικούς υπαλλήλους , όπως τείνει να συμβαίνει σε ορισμένες χώρες και καταστάσεις (η «Παλαιστίνη», η Αϊτή, ο Λίβανος, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό είναι μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα). Και όμως δεν είναι τα Ηνωμένα Έθνη που πιθανότατα θα αποφασίσουν τη μοίρα του έθνους.[3]

Απογυμνωμένος από την ορολογία του think tank και τη ρητορική του ΟΗΕ, ο αγώνας στη Λιβύη είναι για το ποιος κυβερνά τοπικά και ποιος έχει το πάνω χέρι σε περιφερειακό επίπεδο.

Μέσα στη Λιβύη, είναι ουσιαστικά μεταξύ δυνάμεων υπέρ του Χάφταρ και κατά του Χάφταρ –με όλες τις ιδεολογικές, φυλετικές, περιφερειακές και προσωπικές τους αποχρώσεις και παραλλαγές– που έχουν προκαλέσει αιματηρές συγκρούσεις στο παρελθόν – με τη βοήθεια των προστατών τους – και που τώρα ελίσσονται εντός της χώρας να προσπαθήσουν να κερδίσουν το πάνω χέρι στο πλαίσιο μιας ισχνής, ολοένα και πιο εύθραυστης, κατάπαυσης του πυρός.

Και ενώ τα στρατόπεδα «υπέρ του Χάφταρ» και «αντι-Χάφταρ» υποστηρίζονται από μια σειρά διαφορετικών χωρών, είναι κυρίως μια σύγκρουση μεταξύ των περιφερειακών δυνάμεων ΗΑΕ και Κατάρ, και συνδέεται επίσης με τον αιματηρό εμφύλιο πόλεμο που μαίνεται στο Σουδάν μεταξύ των υποστηριζόμενων απο τα ΗΑΕ (RSF) και των υποστηριζόμενων από το Κατάρ (SAF) ένοπλων ομάδων από τον Απρίλιο του 2023.[4]

Οι δυνάμεις του Χάφταρ (τεχνικά, οι Αραβικές Ένοπλες Δυνάμεις της Λιβύης ή LAAF) που κινούνται προς τα σύνορα της Αλγερίας σηματοδοτούν πολλά πράγματα.

Πρώτα απ ‘όλα, σηματοδοτεί ότι η LAAF μπορεί να μετακινήσει σημαντικές δυνάμεις σε ολόκληρη τη χώρα και να τις τοποθετήσει σε ευαίσθητα διεθνή σύνορα, ουσιαστικά στην πίσω αυλή της κυβέρνησης που εδρεύει στην Τρίπολη. Θα μπορούσε επίσης να είναι μια προσπάθεια να συνδεθεί πιο άμεσα η υπέρ του Χαφτάρ Λιβύη με την αναδυόμενη φιλορωσική Συμμαχία des États du Sahel (Συμμαχία των κρατών του Σαχέλ ή AES) του Μάλι, του Νίγηρα και της Μπουρκίνα Φάσο. Η περιοχή Ghadames είναι επίσης ένας βασικός κόμβος στο λαθρεμπόριο του Σαχέλ, συμπεριλαμβανομένων των ναρκωτικών και της ανθηρής επιχείρησης εμπορίας ανθρώπων που στοχεύει στην Ευρώπη. Το συνοριακό πέρασμα με την Αλγερία άνοιξε εκ νέου μόλις τον Δεκέμβριο του 2023 αφού ήταν κλειστό για εννέα χρόνια λόγω της αστάθειας στο εσωτερικό της Λιβύης.[5]

Σε ανακοίνωσή της, η LAAF είπε ότι θέλει να ενισχύσει την ασφάλεια των συνόρων και να εξασφαλίσει τη σταθερότητα της χώρας σε μια στρατηγική περιοχή με τακτικές περιπολίες.

Αλλά η κίνηση των δυνάμεων εμφανίζεται καθώς μια νέα πολιτική κρίση επέρχεται στη Λιβύη με το συμμαχικό, με τον Χάφταρ, λιβυκό κοινοβούλιο να απολύει ομόφωνα τον Πρωθυπουργό Dbeibeh (ο οποίος, φυσικά, θα αγνοήσει την απόλυση).[6] Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι ενέργειες του Χάφταρ έχουν επίσης ανησυχήσει την Αλγερία και ευχαριστήσει όσους αντιτίθενται στο αλγερινό καθεστώς.[7]

Οι ειδήσεις ανέφεραν ότι οι δυνάμεις της LAAF οδηγούνταν από τον υποστράτηγο Σαντάμ Χάφταρ, τον 33χρονο νεότερο γιο του Στρατάρχη Χάφταρ.[8] Ο Σαντάμ Χάφταρ είχε, μέχρι στιγμής, μια επιτυχημένη χρονιά.

Τον Μάρτιο του 2024, ο αιγυπτιακός Τύπος ανέφερε ότι ο νεαρός Χάφταρ είχε λάβει διδακτορικό στη φιλοσοφία στη στρατιωτική επιστήμη από την Αιγυπτιακή Στρατιωτική Ακαδημία Ανώτατων και Στρατηγικών Σπουδών.[9]

Αυτό που φαίνεται σαν κενή κολακεία μπορεί να είναι σημαντικό καθώς η Αίγυπτος φέρεται να είχε επιφυλάξεις για τον Σαντάμ Χάφταρ λόγω της υποστήριξης του τελευταίου στις Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης του Σουδάν (RSF) στον αιματηρό εμφύλιο πόλεμο του Σουδάν. Το Κάιρο προτιμά τους αντιπάλους των RSF, τον Σουδανικό Στρατό (SAF) με επικεφαλής τον στρατηγό Abdel Fattah Al-Burhan. Αυτές οι ανησυχίες φαίνεται να έχουν ξεπεραστεί.

Ο Σαντάμ Χάφταρ διορίστηκε επίσης Αρχηγός του Επιτελείου των χερσαίων δυνάμεων της LAAF τον Ιούνιο του 2024.[10] Λίγο αργότερα, ταξίδεψε στο Τσαντ ως απεσταλμένος του 80χρονου πατέρα του στον ηγεμόνα του Τσαντ Μαχαμάτ Ίντρις Ντέμπι.[11] Αν και ο ηλικιωμένος, άρρωστος στρατάρχης Χάφταρ έχει αρκετούς γιους, και όλοι τους φαίνεται να έχουν αναφερθεί κάποια στιγμή ως ανερχόμενοι άνδρες επιρροής, ο Σαντάμ σίγουρα τραβάει την μεγαλύτερη προσοχή τώρα.[12] Μετά το τελευταίο του ραντεβού, καλλιεργεί προσεκτικά τη δημόσια εικόνα.

Συναντήθηκε με τον Βρετανό Στρατιωτικό Ακόλουθο στις 14 Ιουλίου 2024 και στη συνέχεια με τον Αναπληρωτή Διοικητή της Διοίκησης Αφρικής των ΗΠΑ (AFRICOM), Υποστράτηγο John W. Brennan, Jr. για να συζητήσουν τα εκπαιδευτικά προγράμματα, την αντιτρομοκρατία και την ασφάλεια των συνόρων στις 18 Ιουλίου .[13] Ένα μέσο ενημέρωσης υπέρ του Χάφταρ στις 14 Αυγούστου 2024 έδειξε τον Σαντάμ Χάφταρ να προεδρεύει σε μια συνάντηση στα προεδρικά γραφεία στη Βεγγάζη με «τον υπουργό Εσωτερικών και τους επικεφαλής των υπηρεσιών ασφαλείας του υπουργείου, εκτός από τον επικεφαλής της Υπηρεσίας Εσωτερικής Ασφάλειας και τον αναπληρωτή επικεφαλής της γενικής υπηρεσίας πληροφοριών.»[14] Σε άλλη πρόσφατη κάλυψη των μέσων ενημέρωσης τον είδαν να υπογράφει συμβόλαιο για μια νέα ζώνη ελεύθερου εμπορίου με μια εταιρεία των Εμιράτων.[15].

Ο Σαντάμ Χάφταρ έχει, για κάποιον τόσο νέο, ένα πολύχρωμο αν και αμφιλεγόμενο παρελθόν. Πήρε το όνομά του από τον ιρακινό δικτάτορα Σαντάμ Χουσεΐν, ένα δημοφιλές όνομα στον αραβικό κόσμο το 1991. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Βεγγάζη, δεν είναι πολλά γνωστά για τα πρώτα του χρόνια, αλλά μέχρι τα είκοσί του χρόνια συμμετείχε σε διάφορες στρατιωτικές εκστρατείες με στόχο την προώθηση του πατέρα του. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι εκτός από τις μάχες, ο νεαρός ενεπλάκη και σε κάθε είδους άλλες άσχημες ενέργειες, μεταξύ των οποίων η ληστεία τράπεζας και η απαγωγή. Μάλλον συνηθισμένη συμπεριφορά σε έναν εμφύλιο πόλεμο.

Ο Σαντάμ Χάφταρ συνδέθηκε αργότερα με την Ταξιαρχία Ταρίκ Μπεν Ζεγιάντ (TBZ), μια βασική μονάδα του Στρατού Χάφταρ. Η TBZ (και ο ίδιος ο Χάφταρ) αποδοκιμάστηκαν σε μια καταδικαστική και λεπτομερή έκθεση του Δεκεμβρίου 2022 της Διεθνούς Αμνηστίας.[16] Η έκθεση κατηγορεί τη μονάδα και τους διοικητές της για εγκλήματα πολέμου, παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διαφθορά – σοβαρές κατηγορίες που και οι δύο είναι αληθινές και που σχεδόν σίγουρα ισχύουν για άλλους στρατιωτικούς και οργανισμούς ασφαλείας σε όλη τη Βόρεια Αφρική από τον Ατλαντικό Ωκεανό έως την Ερυθρά Θάλασσα.

Παρά τη φήμη του κακοποιού, το 2022, ο Σαντάμ Χάφταρ ήταν ο απεσταλμένος του πατέρα του για να διαπραγματευτεί μια επιτυχημένη συμφωνία κατανομής των εσόδων από πετρέλαιο με τον αντίπαλο πρωθυπουργό Ντμπέιμπε.[17] Υπάρχουν επίσης φήμες ότι επισκέφτηκε το Ισραήλ, εικασίες που προωθούνται, φυσικά, από ΜΜΕ που χρηματοδοτούνται από το Κατάρ, φιλοαλγερινά και υπέρ της Τρίπολης.

Στη Λιβύη και στην ευρύτερη περιοχή, τα πράγματα δεν είναι ακριβώς όπως φαίνονται. Οι «στρατοί» είναι συχνά περισσότερες ομάδες πολιτοφυλακών που συμμαχούν για έναν κοινό σκοπό. Ο έλεγχος στο έδαφος (ειδικά στην έρημο της Λιβύης κυρίως) είναι μικρότερος από ό,τι φαίνεται στον χάρτη. Και η πραγματική δύναμη έχει λιγότερο να κάνει με τη δικαιοσύνη ή τη χρηστή διακυβέρνηση παρά με τις ταμειακές ροές, τη δύναμη πυρός ή το χάρισμα. Η Δύση μπορεί να μιλά για «έναν κατάλογο φρίκης», αλλά αυτό που φοβάται περισσότερο, ειδικά η κοντινή Ευρώπη, είναι το χάος.[18] [19] Είναι νωρίς, αλλά ο Σαντάμ –η λέξη σημαίνει «Αντιμετώπιση» ή «Αδάμαντος» στα αραβικά– ο Χάφταρ μπορεί να ανεβαίνει και να αντικαταστήσει τελικά τον πατέρα του. Μπορεί να ισοδυναμεί με κάτι ή μπορεί απλώς να είναι ένας ακόμη κακός Λίβυος πολέμαρχος στη διερχόμενη, κυρίως χαοτική, σκηνή. Υπήρξαν εκατοντάδες από αυτούς την τελευταία δεκαετία.

*Ο Alberto M. Fernandez είναι Αντιπρόεδρος του MEMRI.