Γιώργος Καραμπελιάς*
Αν η μάχη του Βαφέ προκάλεσε μεγάλη συγκίνηση στον ευρύτερο ελληνισμό, το Αρκάδι και το ολοκαύτωμά του θα ηλεκτρίσει την κοινή γνώμη της Ευρώπης και της Αμερικής, όπως είχε συμβεί με την πολιορκία και την έξοδο του Μεσολογγίου, θέτοντας εκ νέου επί τάπητος το Ανατολικό Ζήτημα. Δημιουργείται ένα καινούργιο φιλελληνικό κίνημα και ξένοι εθελοντές καταφθάνουν στην Κρήτη. Ο Gustave Flourens –καθηγητής στο Collège de France και αργότερα στρατηγός στην Κομμoύνα του Παρισιού, όπου και εκτελέστηκε το 1871– έφτασε στην Κρήτη αμέσως μετά το Αρκάδι, στα τέλη του 1866.
Ο Φλουράνς δημιούργησε μια διεθνή φιλελληνική ομάδα με Γάλλους, Άγγλους, Αμερικανούς, Ιταλούς και Ούγγρους η οποία εξέδωσε το φυλλάδιο La question d’ Orient et la Renaissance crétoise (Το Ανατολικό Ζήτημα και η Κρητική Αναγέννηση) εγκαινιάζοντας έτσι την παράδοση του αριστερού ευρωπαϊκού φιλελληνισμού στην οποία αργότερα θα διακριθούν οι Γαριβαλδινοί αγωνιστές της Μεγάλης Ιδέας, όπως ο επίσης «κομμουνάρος» Amilcare Cipriani και ο γιος του Γαριβάλδι, Riccioto Garibaldi, που θα συμμετάσχουν και ως εθελοντές στον πόλεμο του 1897.
Ο διαχρονικός φίλος της ελληνικής υπόθεσης, Βίκτωρ Ουγκώ, στην περίφημη «Ανοικτή Επιστολή» του στην εφημερίδα Le Figaro, καταδικάζει τη σιωπή της Ευρώπης και καταλήγει:
«Για ποιο λόγο ξεσηκώθηκε η Κρήτη; Διότι ενώ ο Θεός την έπλασε ως τον καλύτερο τόπο της οικουμένης, οι Τούρκοι την μετέβαλαν στον αθλιέστερο… Οι Τούρκοι φέρνουν τη νύκτα. Επαναστάτησε, διότι η Κρήτη είναι Ελλάδα και όχι Τουρκία».
Έντονη φιλελληνική κίνηση αναπτύχθηκε και στις ΗΠΑ, που εκδηλώθηκε μεταξύ άλλων και με την αποστολή χρημάτων και όπλων για την ενίσχυση της Επανάστασης.
Μια παραφωνία – η φιλοτουρκική συνηγορία των Μαρξ και Ένγκελς
Όμως, η συμπαράταξη με την Κρητική Επανάσταση, ομόθυμη μεταξύ των φιλελευθέρων και της Αριστεράς, θα συναντήσει την αντίθεση των Μαρξ και Ένγκελς – οι οποίοι υποστηρίζουν την Τουρκία και καταδικάζουν τόσο αυτή όσο και τις επόμενες κρητικές επαναστάσεις.
Ο Μαρξ όχι μόνο δεν συγκινείται από τις σφαγές των Τούρκων και το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου αλλά επιπλήττει τον Γάλλο σοσιαλιστή Vermorel, στις 27/8/1867, πως
«η εφημερίδα του απηχεί ρωσικά (και ελληνικά, γιατί οι Έλληνες είναι τα όργανα των Ρώσων) ψεύδη για τη λεγόμενη επανάσταση της Κρήτης».
Είκοσι δύο χρόνια αργότερα, στο κίνημα του 1889 και απέναντι σε νέες τουρκικές θηριωδίες, ο Ένγκελς, σε επιστολή του στον Ζόργκε, θα χαρακτηρίσει τους επαναστάτες «Κρητικούς προβατοκλέφτες». Οι αναφορές σε τουρκικές βαρβαρότητες χαρακτηρίζονται μυθεύματα της ρωσικής προπαγάνδας ενώ αντίθετα εξαίρεται ο «Τούρκος αγρότης» για τις αρετές του!
Και όμως, μέχρι το καλοκαίρι του 1853, οι Διόσκουροι της Επανάστασης τάσσονταν ανοικτά με το πλευρό των Ελλήνων: ο Ένγκελς, το 1846, κατήγγελλε την Ιερά Συμμαχία, ενώ το 1850, οι Μαρξ και Ένγκελς, σε κοινό τους κείμενο, υποστήριζαν πως «ο πόλεμος εναντίον της Τουρκίας είναι αναγκαστικά πόλεμος ευρωπαϊκός».
Ωστόσο, μετά την καταστολή της Επανάστασης του 1848 στην Ευρώπη και τον Κριμαϊκό Πόλεμο, το 1853, καθώς η Ρωσία αντιμετωπίζεται ως ο κατ’ εξοχήν εχθρός της ευρωπαϊκής Επανάστασης, οι ελληνικές και σλαβικές επαναστατικές απόπειρες καταδικάζονται, ως υποκινούμενες από τη Ρωσία! Η οθωμανική Τουρκία καθίσταται, «αντικειμενικά», σύμμαχος του ευρωπαϊκού προλεταριάτου και οι κρητικές επαναστάσεις όργανα του τσαρισμού.
Μάλιστα, οι πατέρες του μαρξισμού, για να δικαιολογήσουν την παρασπονδία τους απέναντι στους απογόνους των αρχαίων Ελλήνων, εκθειάζουν τον Φαλμεράυερ, και υποστηρίζουν πως οι Έλληνες της Τουρκίας έχουν απλώς «δεχθεί την ελληνική γλώσσα, μολονότι στην πραγματικότητα είναι σλαβικής καταγωγής».
Ο Ένγκελς, στα 1885, χαρακτήρισε όλους τους βαλκανικούς λαούς, «νανοφυλές»: «…τα άθλια συντρίμμια πρώην εθνών, Σέρβοι, Βούλγαροι, Έλληνες και ο υπόλοιπος ληστοσυρφετός…, θέλουν σώνει και καλά να κόψουν τους λαίμαργους λαιμούς τους. Αυτό θα ήταν πολύ ωραίο… αν κάθε μια από αυτές τις νανοφυλές δεν αποφάσιζε για ειρήνη ή για πόλεμο στην Ευρώπη».
Οι θεωρητικοί του κομμουνισμού υποτιμούσαν βαθύτατα τους Σλάβους αλλά και τους Έλληνες, τους οποίους έβλεπαν ως «εμπόδιο» στο ευρωπαϊκό, και κυρίως γερμανικό, προλεταριάτο· άλλωστε, η αντιπαλότητα των Γερμανών προς τους νεώτερους Έλληνες αναπτύσσεται ραγδαία κατά τον φθίνοντα 19ο αιώνα.
Χαρακτηριστική είναι μια μεγάλη συζήτηση που ξέσπασε στο εσωτερικό του γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, μετά τη νέα Κρητική Επανάσταση και τις σφαγές των Αρμενίων το 1896.
Ο Βίλχελμ Λίμπκνεχτ (1826-1900), ιδρυτής του κόμματος, μαθητής των Μαρξ-Ένγκελς, επιτίθεται με σκαιό τρόπο κατά της Λούξεμπουργκ, που υποστήριζε τους Αρμενίους και τους Έλληνες, αρνούμενος να της δημοσιεύσει σχετικό άρθρο της στο όργανο του κόμματος, το Vorwärts. Γράφει μάλιστα πως δεν θεωρεί «κάθε κλεφτοκοτά που έρχεται σε αντίθεση με τους Τούρκους “καταπιεζόμενη εθνότητα”», όντας πεπεισμένος πως το «Ανατολικό Ζήτημα δεν θα λυθεί ούτε στην Κρήτη ούτε στη Βαλκανική Χερσόνησο, αλλά στα μητροπολιτικά κέντρα της Ευρώπης».
Αντίθετα, η Λούξεμπουργκ και ο Μπερνστάιν υποστηρίζουν με θέρμη την ανάγκη της εθνικής αποκατάστασης των καταπιεζομένων από τους Τούρκους λαών, και κατ’ εξοχήν των Ελλήνων. Η Λούξεμπουργκ τονίζει πως «πρέπει να δεχθούμε τη διαδικασία διάλυσης της Τουρκίας» και «να δώσουμε την πιο πλήρη συμπάθειά μας στις προσδοκίες των χριστιανικών λαών για αυτονομία», ο δε Μπερνστάιν θεωρεί «σοκαριστική βαρβαρότητα το να γελοιοποιείται κάθε λαός που αγωνίζεται για απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό ως κλεφτοκοτάς».
*Απόσπασμα από το βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά 1821-2021: Ρέκβιεμ ή Αναγέννηση; (σελ. 161-164). Το βιβλίο θα παρουσιαστεί στην 18η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, την Κυριακή 26 Νοεμβρίου 2021, στις 6 μ.μ. Συμμετέχουν: π. Νικόλαος Λουδοβίκος (Συγγραφέας, Διδάκτορας Θεολογίας ΑΠΘ, και καθηγητής Δογματικής στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία), Ιάκωβος Μιχαηλίδης (Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας ΑΠΘ) και ο Συγγραφέας. Συντονίζει ο δημοσιογράφος Παντελής Σαββίδης.
