Σημαντικά ελλείμματα στην οικονομική αποδοτικότητα των δήμων καταδεικνύει η μελέτη που δημοσίευσε το Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών σε συνεργασία με το Κέντρο Διεθνούς και Ευρωπαϊκής Πολιτικής Οικονομίας και Διακυβέρνησης (ΚεΔΕΠΟΔ) του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.

Οπως αναφέρεται στα κύρια ευρήματα της έρευνας, οι δήμοι εξαρτώνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από το κράτος, καθώς μόνο το 36% των συνολικών τους εσόδων προέρχονται από τα «δικά τους έσοδα».

Ακόμη ένα στοιχεία άξιο προσοχής είναι πως το 2021 κανένας δήμος δεν κατάφερε να τηρήσει τον προϋπολογισμό του σε ποσοστό άνω του 80%, ενώ μόνο το 27% κατάφερε να τον τηρήσει τουλάχιστον κατά 50%.

Τα στοιχεία της έρευνας καταδεικνύουν ακόμη ένα πρόβλημα που έχουν οι δήμοι σχετικά με την πραγματοποίηση επενδύσεων, καθώς το 2021 μόνο το 1% των δήμων τήρησαν τους προϋπολογισμούς επενδύσεων σε ποσοστό άνω του 50%.

Την ίδια στιγμή η μέση επίδοση στην οικονομική αποδοτικότητα των δήμων ξεπερνά οριακά τη βάση, ενώ την καλύτερη επίδοση έχουν οι μικρότεροι δήμοι της ηπειρωτικής χώρας και τη χειρότερη οι μεγαλύτεροι νησιωτικοί.

Αδιαφάνεια, ανεπαρκής αποδοτικότητα και… λίγα έργα

Μιλώντας στην «Κ» ο συντονιστής Ερευνητικών Προγραμμάτων στο Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών, Κωνσταντίνος Σαραβάκος, επισημαίνει αρχικά πως στην Ελλάδα υπάρχει πρόβλημα με τη διαφάνεια των οικονομικών στοιχείων για κάθε δήμο.

«Τα περισσότερα στοιχεία που αφορούν δραστηριότητες των δήμων είναι διασπαρμένα και μη δημόσια. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει πως υπάρχει μία αδιαφάνεια στον τρόπο κατανομής των πόρων σε κάθε δήμο, η οποία δεν θα έπρεπε να υπάρχει», επισημαίνει ο ίδιος.

Σχολιάζοντας τα βασικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι δήμοι και τα οποία διαφαίνονται από την οικονομική τους αποδοτικότητα, ο κ. Σαραβάκος στέκεται σε δύο στοιχεία: στη χαμηλή μέση οικονομική αποδοτικότητα και στα εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά επενδύσεων.

«Οι δήμοι καταρτίζουν τον προϋπολογισμό επενδύσεων στην αρχή του έτους, αλλά τα αποτελέσματα δείχνουν πως στη συνέχεια δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Για να το πούμε δηλαδή πιο απλά, κάνουν τους υπολογισμούς τους στην αρχή κι αν τους βγει το σχέδιο, τους βγήκε», δηλώνει ο κ. Σαραβάκος.

Η αναποτελεσματικότητα οφείλεται αφενός στον «αιώνιο» φαύλο κύκλο αρμοδιοτήτων που δημιουργείται όταν εμπλέκονται πολλοί φορείς, αφετέρου σε εσωτερικά προβλήματα της τοπικής αυτοδιοίκησης όπως η ανεπάρκεια τεχνογνωσίας και η έλλειψη κινήτρων.

Για τον ίδιο, αυτή η αναποτελεσματικότητα οφείλεται σε δύο λόγους. Πρώτον στον «αιώνιο» φαύλο κύκλο αρμοδιοτήτων που δημιουργείται όταν εμπλέκονται πολλοί φορείς με αποτέλεσμα τα δομικά έργα να είναι σε διαρκή αναμονή και δεύτερον σε εσωτερικά προβλήματα της τοπικής αυτοδιοίκησης που αφορά είτε δομικά προβλήματα είτε ανεπάρκεια τεχνογνωσίας ή και έλλειψη κινήτρων.

Στην ερώτηση για το αν οι επενδύσεις αυξάνονται όσο πλησιάζουν οι αυτοδιοικητικές εκλογές, ο κ. Σαραβάκος επισημαίνει πως αυτό θα είναι μία παράμετρος που θα διερευνηθεί μετά τις εκλογές του 2023, ωστόσο τα στοιχεία από τις προηγούμενες εκλογές του 2019 δεν αποδεικνύουν κάποια απότομη αλλαγή.

Ο προϋπολογισμός σχετικά με το προσωπικό του κάθε δήμου τηρείται περισσότερο απ΄ όλα, καθώς θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι κάτι προδιαγεγραμμένο.

Οσο για το σκέλος που οι δήμοι στην Ελλάδα έχουν την καλύτερη οικονομική αποδοτικότητα, αυτό σύμφωνα με τον κ. Σαραβάκο είναι το… κόστος του προσωπικού.

«Ο προϋπολογισμός σχετικά με το προσωπικό του κάθε δήμου τηρείται περισσότερο απ΄όλα, καθώς θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι κάτι προδιαγεγραμμένο», τονίζει ο κ. Σαραβάκος.

Στρατηγικό κενό

Δεδομένου όμως πως το υπάρχον μοντέλο έχει διαμορφωθεί έτσι ώστε η τοπική αυτοδιοίκηση να εξαρτάται οικονομικά από το κράτος, τι πρέπει να γίνει ώστε αφενός οι δήμοι να είναι αποδοτικοί και αφετέρου να υλοποιούνται περισσότερα έργα;

Ο Σήφης Πλυμάκης, επίκουρος καθηγητής Δημόσιας Πολιτικής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και ερευνητής του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών, αναφέρει στην «Κ» πως πρέπει να γίνουν μεταρρυθμίσεις που να στοχεύουν στην αποκέντρωση, στην παρακολούθηση, στην αξιολόγηση, στην επιβράβευση, στην πίεση των δήμων και φυσικά στη δημοσιοποίηση της προόδου τους. 

Ξεκινώντας από την παρούσα κατάσταση ο κ. Πλυμάκης επισημαίνει πως η Πολιτεία πραγματοποιεί έλεγχο νομιμότητας δαπανών προς τους δήμους και υπάρχει μία παρακολούθηση του προϋπολογισμού τους.

Το μεγάλο κενό στον στρατηγικό σχεδιασμό αποδεικνύεται από τα επιχειρησιακά σχέδια που έχουν θεσμοθετηθεί αλλά πολλές φορές δεν εφαρμόζονται.

«Αυτό που δεν υπάρχει είναι η εποπτεία των δήμων και η αξιολόγηση της απόδοσης των υπηρεσιών που παρέχουν. Με λίγα λόγια δεν υπάρχει γνώση των αποτελεσμάτων ή των επιπτώσεων από την παροχή των υπηρεσιών του κάθε δήμου», σημειώνει ο ίδιος.

Ο κ. Πλυμάκης επεξηγεί πως το μεγάλο κενό στον στρατηγικό σχεδιασμό αποδεικνύεται από τα επιχειρησιακά σχέδια που έχουν θεσμοθετηθεί αλλά πολλές φορές δεν εφαρμόζονται.

«Δεν αρκεί να έχουμε ένα εργαλείο πολιτικής στα χαρτιά, αλλά να γνωρίζουμε ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να εφαρμοστεί από τοπικές αυτοδιοικήσεις που έχουν την τεχνογνωσία και την υποστήριξη από την Πολιτεία», επισημαίνει ο καθηγητής.

Βελτιώσεις

Ο ίδιος προτείνει να υπάρξει αποκέντρωση δημοσιονομική αλλά και αποκέντρωση αρμοδιοτήτων στους δήμους καθώς επίσης και να ενισχυθεί ο εποπτικός ρόλος του κράτους.

«Το νομοσχέδιο που υπουργείου Εσωτερικών το οποίο ψηφίστηκε πριν λίγο καιρό προβλέπει την κατάρτιση δεικτών απόδοσης και αξιολόγησης των δήμων. Το θέμα όμως είναι να εφαρμοστεί», σχολιάζει ο κ. Πλυμάκης.

Πολλές χώρες έχουν παράσχει αυξημένες αρμοδιότητες στις τοπικές αυτοδιοικήσεις τους, έχοντας αυξήσει όμως και τους ελεγκτικούς μηχανισμούς.

Ο ίδιος επισημαίνει άλλωστε πως πολλές χώρες έχουν παράσχει αυξημένες αρμοδιότητες στις τοπικές αυτοδιοικήσεις τους, έχοντας αυξήσει όμως και τους ελεγκτικούς μηχανισμούς.

«Η Δανία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Ισπανία έχουν δημιουργήσει συστήματα αξιολόγησης των τοπικών φορέων τους και παρακολουθούν την απόδοσή τους. Από την άλλη, η Μεγάλη Βρετανία έχει θεσπίσει μία ανεξάρτητη αρχή που εποπτεύει τις τοπικές αυτοδιοικήσεις. Οπότε βλέπουμε πως όλες οι χώρες βρίσκονται κάτω από την ομπρέλα αυτή», εξηγεί ο καθηγητής.

Ο κ. Πλυμάκης επισημαίνει πως οι δήμοι τα τελευταία χρόνια έχουν καταφέρει να αναλάβουν αυξημένες αρμοδιότητες και να λειτουργούν κάτω από καθεστώς πίεσης –όπως στην πανδημία– χωρίς όμως να έχουν λάβει περισσότερους πόρους.

«Βλέπουμε πως το σύστημα κεντρικών επιχορηγήσεων λειτουργεί έτσι ώστε οι δήμοι να μην έχουν κίνητρα και άρα να μην έχουν λόγους να είναι αποδοτικοί. Επίσης δεν υπάρχει αξιολόγηση σχετικά με το αν οι δήμοι έχουν την τεχνογνωσία και τις υποδομές να αναλάβουν ένα έργο. Αυτό που συμβαίνει τώρα είναι πως απλώς λαμβάνουν χρήματα βάσει του πληθυσμού που έχουν», καταλήγει.

*Στη μελέτη δεν αναφέρεται κανένας δήμος της χώρας, παρά μόνο αποκεντρωμένες διοικήσεις, εξαιτίας των επερχόμενων εκλογών.