Οι πολιτικές ελίτ που βρίσκονται στην εξουσία, ή παραμονεύουν να βρεθούν σε κρατικές θέσεις-κλειδιά, επιδίδονται στις γνωστές «επισυνδέσεις» υποκλέπτοντας, παρακολουθώντας και εκβιάζοντας φίλους, αντιπάλους, συγγενείς και κολλητούς. Έχουν δίκιο όσοι ομιλούν για «μεταδημοκρατία», αλλά και όσοι παρατηρούν μια «σύγκλιση» των δυτικών πολιτευμάτων με τα «αυταρχικά» της Ανατολής, τα οποία υποτίθεται πως καταπολεμούν από θέση αρχής (η έκπτωση της δημοκρατίας είναι γενικευμένη και βαδίζει χέρι-χέρι με τις νέες προδιαγραφές οικονομικής και κοινωνικής «μηχανικής»). Όμως σε αυτές ακριβώς τις συνθήκες αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία η ανάγκη μια διαφορετικής «επισύνδεσης». Όχι με τη μορφή της λεκτικής συγκάλυψης μιας αισχρής εξουσιαστικής πρακτικής (παρακολούθηση-υποκλοπή), αλλά μιας ουσιαστικής σύνδεσης της αλληλουχίας των γεγονότων και μιας σοβαρής εκτίμησης των δεδομένων, των αιτίων και των αιτιατών, μέσα στο όντως χαοτικό τοπίο που αναβλύζει.
«Όταν οι τρελοί οδηγούν τους τυφλούς»
Αυτήν τη φράση από το έργο «Βασιλιάς Ληρ» του Σαίξπηρ θύμισε ο Ιταλός αναλυτής Πιερλουίτζι Φαγκάν για να περιγράψει κάπως την κατάσταση των ευρωπαϊκών πολιτικών ηγεσιών μέσα στην πολυοργανική κρίση και τις διακλαδώσεις που αυτή έχει. Η αναφορά στη σαιξπηρική φράση δίνει τροφή για σκέψη, επειδή υπάρχουν περίοδοι και μεσοδιαστήματα που όντως μοιάζει εντελώς ακυβέρνητο το «καράβι», ή ακόμα δεν έχουν βρεθεί τρόποι, μέθοδοι και συνταγές για να το κουμαντάρουν κάπως πιο νοικοκυρεμένα και με κάποιο σχεδιασμό. Η φράση αυτή μπορεί να αποδοθεί και στη «συλλογική Δύση», που ψάχνεται να βρει νέες ισορροπίες και να μην χάσει την πρωτοκαθεδρία της στον σύγχρονο κόσμο.
Σε μια τέτοια κατάσταση, είναι απαραίτητο να συλλογιστεί κανείς πως όσα συμβαίνουν σήμερα έρχονται ως «φυσιολογική» κατάληξη πολλών οικονομικών, πολιτικών, γεωπολιτικών, κοινωνικών, πολιτιστικών γεγονότων που έχουν προηγηθεί, και εν πολλοίς προανήγγελλαν τον ερχομό της παρούσας φάσης. Αλαζονικές συμπεριφορές, αυταπάτες και στερεότυπα που κατακλύζουν και τις ελίτ και τα ιερατεία του συστήματος εμπόδιζαν να εκτιμηθούν σωστά τόσο τα δεδομένα όσο και τα γεγονότα. Και συμβαίνει τούτο το παράδοξο: παρ’ όλη την υπερσυσσώρευση πληροφορίας και δεδομένων, υπάρχει μια μεγάλη ανικανότητα να «δουν» πιο αντικειμενικά και να κατανοήσουν προς τα πού πηγαίνουν «τα πράγματα». Εξ ου και οι «μεγάλες εκπλήξεις», οι «ολοσχερείς αιφνιδιασμοί», οι ερμηνείες για «σχιζοφρένεια ηγετών» (δεν μπορούμε να είμαστε στο μυαλό του Πούτιν ή του Ερντογάν).
Στην πραγματικότητα, η «συλλογική Δύση» δεν μπορεί να παραδεχθεί πως είναι η μεγάλη ηττημένη της παγκοσμιοποίησης που η ίδια εξαπέλυσε εδώ και δεκαετίες, νομίζοντας ότι με αυτήν θα κυριαρχήσει σε όλες τις γωνιές του πλανήτη
Στην πραγματικότητα, η «συλλογική Δύση» δεν μπορεί να παραδεχθεί πως είναι η μεγάλη ηττημένη της παγκοσμιοποίησης που η ίδια εξαπέλυσε εδώ και δεκαετίες, νομίζοντας ότι με αυτήν θα κυριαρχήσει σε όλες τις γωνιές του πλανήτη. Η κυριαρχία της αγοράς και η χρηματιστικοποίηση της οικονομίας προχωρούσαν, αλλά με έναν αντιφατικό τρόπο: μετατόπιζαν την πραγματική παραγωγική διαδικασία προς Ανατολάς, ερήμωναν σε μεγάλο βαθμό βιομηχανικά περιοχές των ΗΠΑ και της Ευρώπης, χωρίς να μπορούν να αντισταθμίσουν τους διαρκείς «σπασμούς» της κρίσης του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος. Η κρίση έγινε χρόνια, γενική, πολυδιάστατη και ανεπίλυτη. Τα εργαλεία αντιμετώπισής της (τύπωμα χρήματος, παρέμβαση του κράτους για τη διάσωση τραπεζών και ομίλων, βάθεμα της χρέωσης κ.λπ.) φάνηκαν ανεπαρκή μέχρι σήμερα.
Κι όχι μόνο. Αναδύθηκαν νέα κέντρα, μεγάλες οικονομίες και στρατιωτικές δυνάμεις που τώρα ζητούν μια νέα παγκόσμια διευθέτηση. Η συλλογική Δύση διά του στρατιωτικού της βραχίονα (ΗΠΑ-ΝΑΤΟ) προσπάθησε να εμποδίσει την ανάδυση αυτών των κέντρων, αλλά και αυτό φαίνεται να μην φέρνει τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Η παγκοσμιοποίηση οδήγησε σε νέες περιφράξεις και προστατευτισμούς, και τώρα προχωράμε σε μεγάλες σκληρές στρατοπεδεύσεις που θα οδηγήσουν σε συγκρούσεις, σε αποδολαριοποίηση, σε πολέμους σπονδυλωτούς ή και παγκόσμιους.
Επομένως, για να γυρίσουμε στους «τρελούς που οδηγούν τυφλούς» στη Γηραιά Ήπειρο, δεν μπορούν να καταλάβουν οι όποιες ηγεσίες ότι η Ευρώπη είναι πάλι θέατρο μιας μεγάλης σύγκρουσης και ταυτόχρονα το πρώτο μεγάλο θύμα-κορόιδο στις μεγάλες αναμετρήσεις που κυοφορούνται. Η απόλυτη ευθυγράμμιση με τις ΗΠΑ και τον Δυτικό κόσμο είναι μια επιλογή, αλλά δεν οδηγεί σε κάποιο αποτέλεσμα πέρα από τα «γκρεμίσματα» που βλέπουμε.
Άρα υπάρχει μια «επισύνδεση» οικονομίας, παγκοσμιοποίησης, μονοπολικού μομέντουμ (όπως το ονόμαζαν από το 1990 και δώθε), νέων γεωπολιτικών δεδομένων και εισόδου στον προθάλαμο ενός πολυπολικού κόσμου – ενός κόσμου όπου δεν θα διευθύνεται από ένα ισχυρό κέντρο, αλλά στον οποίο θα συνυπάρχουν περισσότερα ισχυρά κέντρα-πόλοι. Γιατί αυτή η πορεία και όχι μια άλλη; Γιατί όχι μια κυριαρχία του μονοπολικού κόσμου και η ανάδυση ενός υπεριμπεριαλιστικού διεθνούς συστήματος; Για πολλούς οικονομικούς, πολιτικούς, κοινωνικούς και ταξικούς λόγους. Επειδή ο ανταγωνισμός και η ανισόμετρη ανάπτυξη εντός του καπιταλιστικού συστήματος είναι ο καθοριστικός παράγοντας, επειδή ο καπιταλισμός (κι όλα τα σημερινά κέντρα του) είναι ταυτόχρονα ένα οικονομικό και πολιτικό σύστημα, επειδή δεν μπορούν όλα να αναχθούν στην «αγορά» και τις μαγικές ιδιότητες που της προσέδωσαν οι γκουρού του καπιταλισμού.
Από τη δεκαετία του 1980 μόνο «ένα τσιγάρο δρόμος»;
Δικαιολογημένα κάνουμε αναφορά στη δεκαετία του 1980. Μέσα σε αυτήν:
– συνειδητοποιείται η μεγάλη κρίση (που αγκαλιάζει Δύση και Ανατολή),
– μπαίνουν οι βάσεις μιας από τις μεγαλύτερες αναδιαρθρώσεις που γνώρισε το κεφάλαιο στην ιστορία του (οι ρίζες του ψηφιακού καπιταλισμού εκεί βρίσκονται),
– αλλάζει ο παγκόσμιος συσχετισμός δύναμης στα χρόνια 1989-91 (γι’ αυτό και όλη η αφρόκρεμα του Δυτικού κόσμου και πολλοί Ρώσοι ολιγάρχες αποτίουν τιμές στον εκλιπόντα Γκορμπατσόφ),
– αλλά και υποχωρεί σε παγκόσμιο επίπεδο ο υποκειμενικός παράγοντας κινημάτων, κομμάτων, διεθνών συσπειρώσεων και ομαδοποιήσεων που αγωνίζονταν για έναν άλλο κόσμο.
Η αναδιάρθρωση του κεφαλαίου και ο ψηφιακός καπιταλισμός έχουν και άμεσο πολιτικό χαρακτήρα: τη διάλυση των συνεκτικών στοιχείων που συνθέτουν τις κοινωνίες, την πλήρη ατομικοποίηση των ανθρώπων, την αποικιοποίηση και της συνείδησης, τις διάφορες μορφές προληπτικής αντεπανάστασης, τον βιοπολιτικό έλεγχο των κοινωνιών. Ο τεχνολογικός βολονταρισμός των εκπροσώπων του κεφαλαίου επιστρατεύεται για να συντρίψει τον κοινωνικό βολονταρισμό που είχε τραφεί στον 20ό αιώνα – τον αιώνα του πολιτικού πάθους και των μεγάλων επαναστάσεων, αντεπαναστάσεων και παγκόσμιων πολέμων.
Στη δεκαετία του 1980 πρωτομιλήσαμε για τον προσωπικό υπολογιστή, για την πληροφορικοποίηση της απασχόλησης και τη ρομποτική. Σήμερα έχουμε μπει στη σφαίρα της ψηφιακής κοινωνίας, και δεν υπάρχει πολίτης στον κόσμο χωρίς κινητό τηλέφωνο, με όλες τις προεκτάσεις που αυτό έχει και πολλές φορές δεν τις σκεφτόμαστε. Αγανακτούμε με τα «βαλιτσάκια» και τις «επισυνδέσεις», και δεν σκεφτόμαστε πόσο άλλαξε η καθημερινότητα σε όλο το παγκοσμιοποιημένο «χωριό», τον πλανήτη. Αυτήν την πίστα του ψηφιακού καπιταλισμού ακολουθούν όλα τα κέντρα του εκολλαπτόμενου κόσμου, άσχετα αν τώρα προσπαθούν να φτιάξουν μερεμέτια «αξιών» για να μαντρώσουν τους υπηκόους-προλεταρίους σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης.
Δεν ήταν «ένα τσιγάρο δρόμος», αλλά μια περίοδος μιας αντεπανάστασης υπό την αιγίδα του κεφαλαίου, η οποία πέρασε από διάφορες φάσεις και οδήγησε στη σημερινή κατάσταση. Μέσα στις δεκαετίες που πέρασαν υπήρξαν στιγμές ανάτασης και αντίστασης και αναδύθηκαν πολλά στοιχεία συνείδησης. Πρώτα κατέρρευσε η αίγλη του νεοφιλελευθερισμού και της αγοράς ως μοναδικών ρυθμιστικών δυνάμεων, και δεύτερον φάνηκε περίτρανα πως η σχέση κοινωνίας/οικονομίας και φύσης/περιβάλλοντος οδηγείται σε τραγικά αδιέξοδα. Σε κάποιες περιοχές του κόσμου οι λαϊκές δυνάμεις έκαναν προχωρήματα (π.χ. Λατινική Αμερική), ενώ σε άλλες φάνηκε πως η ένοπλη παγκοσμιοποίηση δεν μπορούσε να κρατήσει χώρες και λαούς υπό κατοχή. Τέλος, πολλές κοινωνίες αντιστάθηκαν στα πολυπολιτισμικά μοντέλα «αλλαγής των λαών» που προώθησαν τα πιο προχωρημένα κέντρα της Δύσης. Οι πολιτικές gender και οι εκδοχές μετανθρώπου που δοκιμάζονται, αντιμετωπίζονται με επιφύλαξη από τη συντριπτική πλειοψηφία. Τα τελευταία δύο χρόνια, με αυτό που σωστά ονομάστηκε «πλανητικό πραξικόπημα» με πρόσχημα την καταπολέμηση της πανδημίας, καταργήθηκε ο δημόσιος χώρος, εξαπλώθηκε ο φόβος και ο τρόμος. Και τώρα, με την είσοδο στον πόλεμο και τη γενίκευση των καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, ο στόχος είναι η καθυπόταξη κάθε αντίστασης, κάθε αμφισβήτησης των όρων που διαμορφώνονται σε βάρος της ανθρωπότητας και της φύσης.
Θα βαθύνει η πολυπλόκαμη αντεπαναστατική διαδικασία ουσιαστικής καταστροφής ανθρώπου και φύσης; Ή θα αντιστραφεί η πορεία αυτή μέσα από μια παγκόσμια αφύπνιση δυνάμεων που αντικειμενικά υπάρχουν, και έχουν κάθε λόγο πρώτα να αντισταθούν για να επιβιώσουν και έπειτα, βγάζοντας συμπεράσματα από όσα έγιναν και όσα μέλλονται να γίνουν (τα αναγγέλλουν σχεδόν με διαφημιστικές καμπάνιες – σκεφτείτε τι λένε για τον χειμώνα που έρχεται), να ανοίξουν νέους δρόμους και λεωφόρους για τους λαούς όλου του κόσμου; Επειδή οι λαοί δεν πρέπει να μετατραπούν σε καύσιμη ύλη για μια «μεγάλη επανεκκίνηση» ενός συστήματος που τρώει τις σάρκες του εδώ και καιρό, ούτε να γίνουν «κρέας για τα κανόνια» στους πολέμους που ετοιμάζουν παλιοί και υποψήφιοι επικυρίαρχοι, τάχα «προστάτες» της ανθρωπότητας, της ελευθερίας, των αξιών και πάει λέγοντας.
Με το «πλανητικό πραξικόπημα» με πρόσχημα την καταπολέμηση της πανδημίας, καταργήθηκε ο δημόσιος χώρος, εξαπλώθηκε ο φόβος και ο τρόμος. Και τώρα, με την είσοδο στον πόλεμο και τη γενίκευση των καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, ο στόχος είναι η καθυπόταξη κάθε αντίστασης
Ελλαδίτσα και «άγιος ο Θεός»…
Η χώρα μας «κολύμπησε» στις θάλασσες της νέας εποχής από το 1980 και ύστερα χωρίς να έχει μια ηγεσία που να μπορεί να διακρίνει σε βάθος προς τα πού βαδίζει, και τι έρχεται στα επόμενα επεισόδια. Η «αρπαχτή» έδωσε και πήρε, παλιά και νέα τζάκια πλακώθηκαν, τα κουτσοβρήκαν, ξανατσακώθηκαν (χωρίς να αλλάζουν πολλά πράγματα), επωφελήθηκαν από περιστάσεις (Βαλκάνια, Ολυμπιάδα, χρέωση και δανεισμός)… για να έρθουν τελικά τα μνημόνια και τα γεωπολιτικά κύματα στην περιοχή, ο κακός γείτονας να αναβαθμιστεί και να διεκδικεί ό,τι του κατέβει, να έχουμε έναν πολιτικό κόσμο χειρότερο από όλες τις μορφές που γνωρίσαμε σε όλη τη σύγχρονη ιστορία. Τώρα βαυκαλιζόμαστε είτε ότι κάναμε τη συμφωνία των Πρεσπών δείχνοντας θάρρος, είτε ότι «είμαστε με τη σωστή πλευρά της ιστορίας για άλλη μια φορά». Πρωτοστατούμε στην αντιρωσική υστερία, αποστρατιωτικοποιούμε σιωπηρά τα νησιά, και ο κόσμος πάει στο σούπερ μάρκετ και τρελαίνεται, ή φοβάται να ανοίξει τον φάκελο με τον λογαριασμό του ρεύματος.
Δεν υπάρχει σωτηρία. Παρ’ εκτός μία, και μάλιστα διπλής υπόστασης: Πρώτα να οικοδομηθεί και να αναπτυχθεί αντίσταση για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε, και παράλληλα-συγχρόνως να μπαίνουν οι βάσεις μιας νέας συνείδησης. Επειδή δεν μπορούμε να πορευτούμε με τα παλιά εργαλεία και περιεχόμενα. Οφείλουμε να καταπιαστούμε με μεγάλες θεματολογίες την ίδια στιγμή που θα αντιστεκόμαστε. Ποιες είναι οι μεγάλες θεματολογίες της σύγχρονης εποχής, και ποιοι οι δρόμοι τους; Ιδού το θέμα των θεμάτων. Αν φυσικά μας ενδιαφέρει η επανεκκίνηση της ανθρώπινης υπόστασης στον πλανήτη Γη με τα 8 δισεκατομμύρια ανθρώπους και το κεφάλαιο, ως κοινωνική σχέση, να τους εγκλωβίζει ασφυκτικά. Και φυσικά, τι θέλουμε για τη χώρα μας των περίπου 10 εκατομμυρίων, που φθίνει…
Καλό φθινόπωρο, και αισιοδοξία!
