«Ελλην», «Ρωμηός», «Γραικός» σε διάλογο

Γραικός ο: παλαιότερη ονομασία των Ελλήνων, που είχε επικρατήσει κυρίως στα χρόνια της Tουρκοκρατίας· (πρβ. Ρωμιός). [αρχ. (διαλεκτ.) εθν. Γραικός (όν. των Ηπειρωτών Δωριέων) & ελνστ. αντδ. Γραικός < λατ. Graecus < αρχ. Γραικός]

Ο ορισμός στο Λεξικό Τριανταφυλλίδη για την ονομασία των Ελλήνων στην εποχή της Τουρκοκρατίας έχει παραπομπή και στο Ρωμιός:

Ρωμιός ο, θηλ. Ρωμιά:
(οικ., συναισθ.) Ελληνας, συνήθ. σε προτάσεις που εκφράζουν κάποιο συναίσθημα φιλοπατρίας, εθνικής περηφάνιας κτλ.: Εμείς οι Ρωμιοί, όταν είμαστε ενωμένοι, κάνουμε θαύματα. Ο ~ διακρίνεται για το φιλότιμό του. [μσν. Ρωμαίος `πολίτης του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους΄ με συνίζ. για αποφυγή της χασμ. < ελνστ. Ρωμαίος `πολίτης της Ρώμης΄ (πρβ. μσν. Ρωμανία `το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος΄, ελνστ. σημ.: `ρωμαϊκό κράτος΄ < λατ. Romanus `Ρωμαίος΄, δες και ρωμαϊκός, Ρούμελη) (διαφ. το τσιγγ. Rom `άντρας, όνομα της φυλής΄)· Ρωμι(ός) -ά]

Ρωμιός, Γραικός, Ελληνας, είναι έννοιες συνώνυμες σε διαφορετικές ιστορικές στιγμές, αποτελούν τοπικά εθνικά δηλωτικά, είναι φορτωμένα με ιστορικές διαδρομές στη Βαλκανική; Γιατί άραγε κάποιοι πιστεύουν ότι το Γραικός είναι μειωτικό τώρα, τη σημερινή εποχή;

Αφορμή για αυτές τις σκέψεις έδωσε ανακοίνωση του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών με την οποία γνωστοποιούσε τη διοργάνωση του διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου «”Ελλην”, “Ρωμηός”, “Γραικός”: Συλλογικοί προσδιορισμοί και ταυτότητες». Το συνέδριο, το οποίο θα διεξαχθεί στις 19-21 Ιανουαρίου στο αμφιθέατρο «Ιωάννης Δρακόπουλος» στο Κεντρικό Κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών (Πανεπιστημίου 30), εντάσσεται στο πλαίσιο του επετειακού εορτασμού των 180 χρόνων λειτουργίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και αποτελεί την κεντρική επιστημονική εκδήλωση του επετειακού εορτασμού κατά τον Ιανουάριο του 2017.

Οπως αναφέρει η επιστημονική επιτροπή, «οι ραγδαίες πολιτικές και οικονομικές μεταβολές, καθώς και η ανάδυση νέων κοινωνικών και πολιτισμικών φαινομένων, που χαρακτήρισαν τις τελευταίες δεκαετίες, συνοδεύτηκαν από ζωηρό αναστοχασμό σε ζητήματα ταυτοτήτων. Τα ζητήματα αυτά βρέθηκαν στο επίκεντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος αλλά και της δημόσιας ιστορίας, προκαλώντας έντονο διάλογο, καθώς και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα επιστημονική παραγωγή. Η σχετική έρευνα εμπλούτισε τις γνώσεις μας, εκλέπτυνε την ιστορική μας ματιά, συνέβαλε σε νέες κριτικές προσεγγίσεις, διευρύνοντας τον προβληματισμό μας αναφορικά με τις ιστορικές διαδρομές των εννοιών που χρησιμοποιήθηκαν ως συλλογικοί προσδιορισμοί, τόσο από τη διεθνή όσο και από την ελληνική βιβλιογραφία».

«Οι θεματικές του συνεδρίου θα επικεντρωθούν στο περιεχόμενο και στις έννοιες που προσέλαβαν σε διαφορετικές ιστορικές στιγμές όροι που σήμερα παραπέμπουν στη συλλογικότητα των Ελλήνων. Φιλοξενώντας παραδείγματα από διαφορετικές ιστορικές εμπειρίες και κοινωνικοπολιτικά περιβάλλοντα, από τον αρχαιοελληνικό κόσμο μέχρι τον 19o αιώνα και τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους, το συνέδριο έχει στόχο να αναδείξει τις σύνθετες διεργασίες συγκρότησης των συλλογικών προσδιορισμών (“Ελλην”, “Ρωμηός”, “Γραικός”) και τη χρήση τους στα εκάστοτε ιστορικά συμφραζόμενα και στην ιστορική έρευνα».

Η επιστημονική / οργανωτική επιτροπή, πρόεδρος της οποίας είναι η καθηγήτρια Ιστορίας Νέου Ελληνισμού κυρία Ολγα Κατσιαρδή-Hering, απαρτίζεται από την καθηγήτρια Ιστορίας Νέου Ελληνισμού κυρία Αναστασία Παπαδία-Λάλα, την αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας Νέου Ελληνισμού κυρία Μαρία Ευθυμίου, την αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας του Βυζαντινού Κράτους κυρία Ειρήνη Χρήστου, την αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας του Βυζαντινού Κράτους κυρία Κατερίνα Νικολάου, την επίκουρη καθηγήτρια Αρχαίας Ιστορίας κυρία Σοφία Ανεζίρη, την επίκουρη καθηγήτρια Ιστορίας Νέου Ελληνισμού κυρία Κατερίνα Κωνσταντινίδου, την επίκουρη καθηγήτρια Ιστορίας Νέου Ελληνισμού κυρία Βάσω Σειρηνίδου, τον επίκουρο καθηγητή Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας κ. Βαγγέλη Καραμανωλάκη και τον επίκουρο καθηγητή Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας κ. Σπυρίδωνα Γ. Πλουμίδη.

Στο συνέδριο θα παρουσιάσουν τις εισηγήσεις τους 45 ομιλητές (στα ελληνικά και στα αγγλικά), εκ των οποίων οι οκτώ θα έλθουν από πανεπιστήμια του εξωτερικού: Η κυρία Lidia Cotovanu, δρ της École des Hautes Études en Sciences Sociales, θα εισηγηθεί «Οι πολλαπλές αναπαραστάσεις των “Ρωμαίων” / “Γραικών” στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες: Η μαρτυρία του Ματθαίου Μυρέων (αρχές του 17ου αιώνα)» στο πλαίσιο της συνεδρίας «Ο ευρύς χώρος της διασποράς και ο κόσμος των Βαλκανίων» την Παρασκευή 20 Ιανουαρίου.

Η κυρία Nadia Danova, από το Ινστιτούτο Βαλκανικών Σπουδών της Σόφιας, θα μιλήσει με θέμα «Οι ελληνικοί δρομοδείχτες ως εργαλείο και καθρέφτης διαμόρφωσης εθνικών ταυτοτήτων» στη συνεδρία «Προσδιορισμοί και ταυτότητες: Το εθνικό πλαίσιο» το Σάββατο 21 Ιανουαρίου. Ο κ. Tudor Dinu, από το Πανεπιστήμιο Βουκουρεστίου, θα παρουσιάσει το θέμα «Ελληνες κληρικοί, άρχοντες, έμποροι και τεχνίτες στο Βουκουρέστι των Φαναριωτών (1716-1821): Οι εθνικοί τους προσδιορισμοί» στη συνεδρία «Ο ευρύς χώρος της διασποράς και ο κόσμος των Βαλκανίων» την Παρασκευή 20 Ιανουαρίου. Την ίδια ημέρα και στην ίδια συνεδρία ο κ. Νικόλας Πίσσης, από το Freie Universität Berlin, θα μιλήσει για «Διακρίσεις και αμφισημίες: Συλλογικοί προσδιορισμοί στον ορθόδοξο κόσμο του 17ου αιώνα».

Την Παρασκευή 20 Ιανουαρίου ο κ. Ιωάννης Ζελεπός, από το Πανεπιστήμιο του Μονάχου, θα παρουσιάσει το θέμα «”Ελληνικόν γένος” και “Ελληνισμός” στον θρησκευτικό λόγο κατά τις παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης (τέλη 18ου αιώνα έως 1821)» στο πλαίσιο της ενότητας «Από τον θρησκευτικό στον εθνικό λόγο». Ο κ. Anthony Kaldellis, από το Ohio State University, θα κάνει εισήγηση με θέμα «The Byzantine view of ancient romanization» στη συνεδρία «Το Παρόν διαβάζει το Παρελθόν: Ο κόσμος των αυτοκρατοριών» την Πέμπτη 19 Ιανουαρίου.

Ο κ. Johannes Koder, από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης, θα μιλήσει για «”Ρωμαϊστί” – Παρατηρήσεις για τη γλωσσική romanitas των Βυζαντινών» στη συνεδρία «Πολυγλωσσία, προσδιορισμοί και ταυτότητες στον βυζαντινό κόσμο» την ίδια ημέρα, όπου επίσης θα εισηγηθεί το θέμα «Mediterranean networks and the emergence of Hellenic identities» ο κ. Irad Malkin, από το Tel Aviv University, στη συνεδρία «Προσδιορισμοί και ταυτότητες στον κόσμο της αρχαιότητας».

Στην ενότητα «Ο λόγος των ελίτ, ο λόγος των εξουσιών», την ίδια ημέρα, η κυρία Αγγελ Nικολάου-Kονναρή, από το Πανεπιστήμιο Κύπρου, θα μιλήσει με θέμα «”Ολος ο τόπος ήταν γεμάτος Pωμαίοι”: Αυτο/ετεροπροσδιορισμοί και ταυτότητα/ες στην Kύπρο κατά τη λατινική κυριαρχία (1191-1571)».

Την κεντρική ομιλία του διεθνούς συνεδρίου θα εκφωνήσει η κυρία Κατσιαρδή-Hering, με θέμα «”Ελλην”, “Ρωμηός”, “Γραικός”: Από το πολυεθνικό στο εθνικό», την Πέμπτη 19 Ιανουαρίου στις 10 π.μ. και εκτός των προαναφερθεισών συνεδριών τα θέματα των ενοτήτων είναι: «Προσδιορισμοί και ταυτότητες: Μαρτυρίες και προσλήψεις», «Ο ευρύς χώρος της διασποράς και ο κόσμος των Βαλκανίων», «Προσδιορισμοί και ταυτότητες: Tα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης».

Οι υπόλοιποι ομιλητές εκτός όλων των προαναφερομένων είναι: Ελένη Αγγελομάτη-Τσουγκαράκη (Ιόνιο Πανεπιστήμιο), Πάνος Βαλαβάνης (ΕΚΠΑ), Ελπίδα Βόγλη (Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης), Εφη Γαζή (Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου), Πάρις Γουναρίδης (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας), Τόνια Κιουσοπούλου (Πανεπιστήμιο Κρήτης), Ηλίας Κολοβός (Πανεπιστήμιο Κρήτης), Παρασκευάς Κονόρτας (ΕΚΠΑ), Δημήτριος Κοντογεώργης (ΕΑΠ / Ιόνιο Πανεπιστήμιο), Κώστας Κοπανιάς (ΕΚΠΑ),Φωκίων Κοτζαγεώργης (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), Γιάννης Κουμπουρλής (Πανεπιστήμιο Κρήτης), Αγγελική Κωνσταντακοπούλου (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων), Ανδρέας Λυμπεράτος (Πάντειο Πανεπιστήμιο), Ικαρος Μαντούβαλος (Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης), Σοφία Μεργιαλή-Σαχά (ΕΚΠΑ), Κωνσταντίνος Μπουραζέλης (ΕΚΠΑ), Γιώργος Πάλλης (ΕΚΠΑ), Θεοδώρα Παπαδοπούλου (δρ Ιονίου Πανεπιστημίου), Δημήτρης Παυλόπουλος (ΕΚΠΑ), Francesco Scalora (μεταδιδάκτωρ ΕΚΠΑ).

Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα του συνεδρίου στον σύνδεσμο: http://hellen-greek-romaios.internationalconference.arch.uoa.gr/fileadmin/arch.uoa.gr/uploads/secr/Ellin/Program_gr.pdf

ΒΗΜΑ