Τι συζητούν όλοι οι Ελληνες την τρέχουσα περίοδο; Τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, την πιθανότητα για ένα θερμό επεισόδιο εάν ο Ερντογάν υλοποιήσει τα σχέδιά του και στείλει πλοία για έρευνες στη θαλάσσια περιοχή νότια της Κρήτης, το σενάριο ενός πιθανού αεροπορικού ατυχήματος κατά τη διάρκεια των dogfights μεταξύ των τουρκικών F-16 τα οποία πετούν πάνω από το Αιγαίο και των ελληνικών μαχητικών αεροσκαφών επιφυλακής που αναχαιτίζουν εικονικά τους εισβολείς και το ενδεχόμενο προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Θα μπορούσε το Δικαστήριο της Χάγης, ως διεθνές δικαιοδοτικό όργανο, να γεφυρώσει τις διαφορές Ελλάδας και Τουρκίας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο κατά τρόπο πατριωτικά αποδεκτό;υρκία, με σκοπό την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο

Εγγραφο-ντοκουμέντο που συντάχθηκε από το υπουργείο Εξωτερικών τον Ιούλιο του 2014 αποκαλύπτει τις ανησυχίες της ελληνικής διπλωματίας για το ενδεχόμενο προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, έπειτα από υπογραφή συνυποσχετικού με την Τουρκία, με σκοπό την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο. Στο ντοκουμέντο γίνεται αναφορά στον κίνδυνο εγκλωβισμού των ανατολικών νησιών μας σε μια ζώνη τουρκικής υφαλοκρηπίδας ή ΑΟΖ, σε περίπτωση που το Διεθνές Δικαστήριο αποδεχτεί την τουρκική επιχειρηματολογία ότι τα νησιά δεν έχουν πλήρη επήρεια σε θαλάσσιες ζώνες πέραν των χωρικών υδάτων τους.

Το «ΘΕΜΑ» αποκαλύπτει με λεπτομέρειες και συγκεκριμένα στοιχεία ότι στο πρόσφατο παρελθόν οι ελληνικές κυβερνήσεις συζητούσαν ατύπως με το καθεστώς Ερντογάν όχι μόνο τη διαφορά σχετικά με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο ή τον προσδιορισμό θαλάσσιων ζωνών (δηλαδή υφαλοκρηπίδας, αιγιαλίτιδας ζώνης και Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης) στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά μια σειρά από «παρεμπίπτοντα» ζητήματα όπως το ενδεχόμενο επιλεκτικής επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων και η αιγιαλίτιδα ζώνη, το εύρος του ελληνικού εναέριου χώρου, η νομολογία για την πιθανή προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο, ακόμη και το θέμα των λεγόμενων «γκρίζων ζωνών», δηλαδή των νησιών ή νησίδων που βρίσκονται στο Αιγαίο και, σύμφωνα με την τουρκική οπτική, δεν έχει καθοριστεί με σαφήνεια από διεθνείς συμβάσεις αν ανήκουν στην Ελλάδα ή στην Τουρκία.

Πώς συζητούνταν τόσο κρίσιμα θέματα που αφορούν κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας, τις επεκτατικές βλέψεις της Τουρκίας ή τον τρόπο που η Αγκυρα ερμηνεύει διεθνείς συνθήκες, χωρίς κανείς από τους Ελληνες ή τους Τούρκους πολίτες να αντιληφθεί το παραμικρό; Οπως απέδειξε η πρόσφατη συνάντηση του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Λονδίνο, στις επίσημες συνομιλίες υπάρχει μικρό (ή καθόλου) περιθώριο ελιγμών.

Στο πλαίσιο του ελληνοτουρκικού διαλόγου, σε διαπραγματεύσεις που θα γίνονταν επίσημα και θα ξεκινούσαν με παρότρυνση των ισχυρών του πλανήτη έπειτα από πιθανή πολεμική κρίση, τα πράγματα σχεδόν νομοτελειακά θα εξελίσσονταν με αυτό τον τρόπο: η Αθήνα θα άρχιζε τη διαπραγμάτευση από την επίσημη ελληνική θέση ότι τα νησιά έχουν πλήρη επήρεια σε θαλάσσιες ζώνες και άρα η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας ή Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης θα έπρεπε να γίνει μεταξύ των ελληνικών νησιών του Αιγαίου και των τουρκικών ακτών, θέση που δεν δέχεται η τουρκική πλευρά. Από τη δική της σκοπιά, η Αγκυρα είναι δεδομένο ότι θα εκκινούσε τη διαπραγμάτευση με τον ισχυρισμό ότι τα ελληνικά νησιά στο Αιγαίο έχουν μηδενική επήρεια σε θαλάσσιες ζώνες εκτός των χωρικών υδάτων τους και θα επιχειρηματολογούσε ότι το Αιγαίο πρέπει να… μοιραστεί στη μέση με άξονα τον 25ο μεσημβρινό όπου κατά τους Τούρκους θα έπρεπε να χαραχθεί η οριοθετική γραμμή. Προφανώς και η Ελλάδα δεν δέχεται να συζητήσει το ενδεχόμενο μοιρασιάς του Αιγαίου, οπότε οι συνομιλίες θα ήταν καταδικασμένες να αποτύχουν με το ξεκίνημά τους.

Πώς, λοιπόν, συμφώνησαν οι δύο κυβερνήσεις να διαπραγματευτούν επί της ουσίας για θέματα που οι πολίτες αγνοούν και αγγίζουν τον πυρήνα της εθνικής κυριαρχίας χωρίς να κάνουν επίσημες συνομιλίες, που όλοι γνωρίζουν ότι είναι σχεδόν καταδικασμένες να αποτύχουν με την έναρξή τους; Μέσω των διερευνητικών επαφών του ελληνικού και του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών είναι η απάντηση. Τις συζητήσεις είχαν αναλάβει ανώτατοι αξιωματούχοι με εμπειρία, γνώση των δύσκολων θεμάτων, ακρίβεια, αυτοσυγκράτηση και κυρίως… δυσανεξία προς τους δημοσιογράφους ώστε να μη διαρρεύσει το παραμικρό: ο τότε πρέσβης Αναστάσιος Σκοπελίτης και ο αείμνηστος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου Αργύρης Φατούρος αρχικά, ο πρώην πρέσβης Παύλος Αποστολίδης για αρκετά χρόνια στη συνέχεια με συνομιλητή από τουρκικής πλευράς τον πρέσβη Φεριντούν Σινιρλίογλου, νυν μόνιμο αντιπρόσωπο της Τουρκίας στον ΟΗΕ. Σχεδόν 60 γύροι διερευνητικών επαφών της Ελλάδας και της Τουρκίας είχαν γίνει σε μια περίοδο 20 ετών που ξεκίνησε το 1999, όταν πρωθυπουργός στην Ελλάδα ήταν ο Κώστας Σημίτης, και διακόπηκαν κάποια στιγμή το 2017. Επρόκειτο για επαφές που παραπέμπουν σε κρυφές συνομιλίες και μυστική διπλωματία ή μήπως ήταν προκαταρκτικές συζητήσεις που προφανώς διεξάγονταν εμπιστευτικά, σχεδόν υπό συνθήκες ομερτά, και είχαν στόχο να διευθετήσουν προβλήματα που θα επέτρεπαν την έναρξη των κυρίως διαπραγματεύσεων για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας;

H νομολογια

Το νομικό πλαίσιο με βάση το οποίο θα επιχειρηθεί η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, δηλαδή η νομολογία που έχει προκύψει από άλλες υποθέσεις που χειρίστηκε το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, ήταν ένα βασικό θέμα συζήτησης Ελλήνων και Τούρκων που είχαν αναλάβει τις διερευνητικές. Στις άτυπες συνομιλίες όμως είχαν τεθεί τα θέματα της αιγιαλίτιδας ζώνης, της επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων μέχρι τα 12 ναυτικά μίλια -προοπτική που η Τουρκία θέλει να σταματήσει με την απειλή του casus belli-, ακόμη και του εύρους του ελληνικού εναέριου χώρου.

«Είτε προχωρήσουμε σε συζήτηση του συνυποσχετικού στις διερευνητικές, είτε επιλέξουμε τις διαπραγματεύσεις οριοθέτησης, πρέπει να επισημανθούν τρία σχετικά θέματα. Το πρώτο αφορά το εύρος των χωρικών υδάτων, που θα παραμείνει στα 6 ναυτικά μίλια, αν δεν προκύψει διαφορετική ρύθμιση πριν από την υποβολή στο δικαστήριο. Το δικαίωμα επέκτασης διατηρείται, αλλά μετά την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών θα μπορεί να ασκηθεί μόνο πάνω στη δική μας ζώνη», αναφερόταν κατά λέξη σε ενημερωτικό σημείωμα που είχαν συντάξει το 2014 οι Ελληνες αξιωματούχοι που είχαν αναλάβει την εκπροσώπηση της Αθήνας. Το θέμα της επιλεκτικής επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων είχε τεθεί και πριν από το 2014 ως προκαταρκτικό της διαπραγμάτευσης για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας ή ΑΟΖ.

Τον Οκτώβριο του 2018, όταν ο Νίκος Κοτζιάς συγκρούστηκε με τον Πάνο Καμμένο και παραιτήθηκε από υπουργός Εξωτερικών, ο τότε πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας αποκάλυψε ότι η ελληνική πλευρά ήταν έτοιμη να επεκτείνει την ελληνική αιγιαλίτιδα ζώνη, δηλαδή τα χωρικά μας ύδατα, στα 12 ναυτικά μίλια για τα νησιά του Ιονίου Πελάγους.

Η επέκταση της ελληνικής χωρικής θάλασσας στα 12 ν.μ. για την περιοχή του Ιονίου δεν υλοποιήθηκε από τον Αλέξη Τσίπρα παρότι ο τότε πρωθυπουργός είχε ανακοινώσει ότι τα σχετικά προεδρικά διατάγματα ήταν έτοιμα. Λίγο καιρό μετά ο Νίκος Κοτζιάς είχε καλέσει τους Ελληνες να μην είναι μοναχοφάηδες και είχε κάνει λόγο για την ακτογραμμή της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο. «Αν νομίζεις -όπως κάνουν μερικοί στην Ελλάδα- ότι η Τουρκία με χιλιάδες μίλια δεν έχει ΑΟΖ, δεν έχει τίποτα, και όλη η ΑΟΖ είναι, ξέρω γω, το Καστελόριζο, έχει το 100%, έχει όλη την περιοχή, δεν είναι έτσι», είχε πει κατά λέξη ο Νίκος Κοτζιάς και ουδέποτε ανασκεύασε την τοποθέτησή του αυτή. Ηταν άραγε τυχαία αυτή η αναφορά του πρώην υπουργού Εξωτερικών ή μήπως ο ίδιος ξέρει κάτι που αγνοεί η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων πολιτών; Για παράδειγμα, θα μπορούσε αυτή η θέση να αντιστοιχίζεται στην αρχή της λεγόμενης «δίκαιης λύσης» που προβλέπεται από τη σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) που επικαλείται η Ελλάδα έναντι της Τουρκίας που δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος; Θα μπορούσε η αρχή της «δίκαιης λύσης» από την UNCLOS, αλλά και η εξέλιξη της νομολογίας να οδηγήσει το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης στην οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας ή ΑΟΖ στο Αιγαίο και βασικά στην Ανατολική Μεσόγειο, σε μια ετυμηγορία που να οδηγούσε σε εγκλωβισμό ελληνικών νησιών σε περιοχή τουρκικής υφαλοκρηπίδας ή ΑΟΖ, με το σκεπτικό ότι καμία άλλη λύση δεν θα ήταν… δίκαιη για την Αγκυρα; Είναι λογικό να αναμένουμε ότι το Καστελόριζο που έχει έκταση μόλις 9,1 τετραγωνικών χιλιομέτρων μπορεί να προσφέρει στην Ελλάδα συνολική έκταση 5.240 τετραγωνικών ναυτικών μιλιών σε θαλάσσια περιοχή και υποθαλάσσια επιφάνεια;

Στο ακραίο ενδεχόμενο που το Διεθνές Δικαστήριο ερμήνευε με αυτόν τον «δίκαιο για την Τουρκία» τρόπο τη σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, τι θα μπορούσε να συμβεί -για παράδειγμα- στην περίπτωση που μια ελληνική κυβέρνηση αποφάσιζε την επέκταση των χωρικών μας υδάτων στο Αιγαίο στα 12 ναυτικά μίλια αψηφώντας τις απειλές πολέμου της Τουρκίας; Με δεδομένο ότι μεταξύ των ανατολικότερων ελληνικών νησιών και των τουρκικών ακτών η απόσταση είναι μικρότερη των 24 ν.μ., θα εξακολουθούσε να ισχύει ο κανόνας της μέσης γραμμής, άρα δεν θα άλλαζε το παραμικρό. Οπότε πιθανή επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων των ανατολικών μας νησιών θα μπορούσε να γίνει μόνο προς τα δυτικά… Στην περίπτωση αυτή, και εφόσον το Διεθνές Δικαστήριο οριοθετούσε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ βάσει ποσοστών, όπως εκείνο της αναλογίας των ακτών, θα μπορούσε κάποια ελληνική κυβέρνηση να αποδεχτεί να μετακινηθεί δυτικότερα το όριο της τουρκικής υφαλοκρηπίδας ή ΑΟΖ;

«Ο δρόμος του διαλόγου είναι ανοιχτός και για τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, και για τις διερευνητικές επαφές, και για πολιτικό διάλογο. Πρόθεσή μου, λοιπόν, είναι να συζητούμε με την Τουρκία και στα τρία επίπεδα. Και πιστεύω πως, ναι, θα πρέπει να πούμε καθαρά ότι, αν δεν μπορούμε να τα βρούμε, τότε θα πρέπει να συμφωνήσουμε η μία διαφορά που αναγνωρίζει η Ελλάδα να εκδικαστεί από ένα διεθνές δικαιοδοτικό όργανο όπως είναι το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης», είπε ο Κυριάκος Μητσοτάκης σε συνέντευξή του στο κυριακάτικο «Βήμα». «Και για να είμαι απολύτως σαφής», συνέχισε ο κ. Μητσοτάκης, «αναφέρομαι στον ορισμό της υφαλοκρηπίδας και των θαλάσσιων ζωνών στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Αν πιστεύουμε -και το πιστεύουμε- ότι έχουμε το δίκιο με το μέρος μας, δεν έχουμε να φοβηθούμε τίποτα ως χώρα από αυτή την εξέλιξη».

«Yφαλοκρηπίδα ή ΑΟΖ;»

Από την μόλις πρόσφατη αυτή τοποθέτηση του πρωθυπουργού προκύπτει αυτομάτως το ερώτημα: ποια θαλάσσια ζώνη θα ζητήσουμε να οριοθετηθεί, υφαλοκρηπίδα ή ΑΟΖ; Και αυτό διότι, εκτός κι αν συμβεί κάποιο θαύμα, η τουρκική πλευρά θα επιμείνει στην υφαλοκρηπίδα για το Αιγαίο, δεχόμενη την ΑΟΖ για την Ανατολική Μεσόγειο, όπου υπολογίζει να πάρει τη μερίδα του λέοντος. Και εμείς όμως υποστηρίζουμε την ΑΟΖ, διότι αναμένουμε, βάσει των δικών μας θέσεων, ότι θα πάρουμε το μεγαλύτερο κομμάτι. Αν όμως επαληθευτεί το ακραίο σενάριο να δοθεί στην Τουρκία από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης θαλάσσια ζώνη δυτικά των ανατολικών νησιών μας, θα θέλαμε τότε η Τουρκία να έχει ΑΟΖ ή υφαλοκρηπίδα;

Σε περίπτωση προσφυγής στη Χάγη, ποια θα ήταν η επιδιωκόμενη βέλτιστη λύση για τα ελληνικά συμφέροντα στο θέμα των γκρίζων ζωνών; Εκτός των άλλων, υπάρχει ενδεχόμενο το Διεθνές Δικαστήριο να υποχρεωθεί να επιληφθεί αυτοδικαίως, αν κατά τη διαδικασία της οριοθέτησης απαιτηθεί να αποφανθεί για την κυριαρχία επί συγκεκριμένων νησιών. Υπάρχει ενδεχόμενο οι Τούρκοι να αποσύρουν το σύνολο των αναθεωρητικών τους διεκδικήσεων για το καθεστώς κυριαρχίας σε νησιά και νησίδες του Αιγαίου, στην περίπτωση που η Ελλάδα δεσμευόταν ρητά ότι δεν θα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα;

Ποια θα ήταν η ετυμηγορία του διεθνούς δικαιοδοτικού οργάνου στο ζήτημα του ελληνικού εναέριου χώρου των 10 ναυτικών μιλίων, που παραμένει πηγή τριβής και έντασης, με δεδομένο ότι η Αγκυρα θέλει να ευθυγραμμιστεί με το εύρος των 6 ναυτικών μιλίων της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης; Μπορεί η ελληνική κυβέρνηση να πειστεί στη διευθέτηση του ζητήματος του ελληνικού εναέριου χώρου που οι σύμμαχοί μας στο ΝΑΤΟ αποκαλούν «ελληνικό παράδοξο» με μια πιθανή και κυρίως συμφωνημένη με την Τουρκία επιλεκτική επέκταση των χωρικών μας υδάτων ως μέρος μιας λύσης-πακέτο;

«Οταν προσφύγουμε στη Χάγη για να λύσει τη διαφορά μας με την Τουρκία, θα πρέπει να είμαστε αφενός απολύτως σίγουροι ότι έχουμε το δίκιο με το μέρος μας. Και αφετέρου απολύτως έτοιμοι να δεχτούμε την τελική απόφαση ενός τέτοιου διεθνούς οργάνου. Θεωρώ δεδομένο ότι μια τέτοια πρωτοβουλία θα τύγχανε της στήριξης όλων των πολιτικών δυνάμεων. Είναι απαραίτητο να γίνει. Αν κρίνω από τις δημόσιες τοποθετήσεις των υπόλοιπων κομμάτων, δεν βλέπω να υπάρχει κάποια ουσιαστική αντίρρηση», είπε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στο «Βήμα». Είναι όμως σίγουρο ότι είμαστε έτοιμοι να παραδώσουμε τα εθνικά μας θέματα στους 15 δικαστές που απαρτίζουν το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης και έχουν αποδείξει ότι δεν εκδίδουν ετυμηγορίες 100%-0% υπέρ του ενός προσφεύγοντος κράτους, αλλά συνήθως αποφασίζουν και με πολιτικά κριτήρια, σε στυλ 70%-30% ή 80%-20%, δικαιώνοντας μερικώς και τους δύο;

Οπως αναφέρεται στο ντοκουμέντο που έχει στη διάθεσή του το «ΘΕΜΑ», στις διερευνητικές επαφές είχε αποφασιστεί να ξεκινήσει διμερής διαπραγμάτευση για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας με διάρκεια δύο ετών και στη συνέχεια η σύναψη συνυποσχετικού εντός έτους για την υποβολή στο Διεθνές Δικαστήριο των διαφορών που θα παρέμεναν έπειτα από απευθείας ελληνοτουρκικές συνομιλίες εφ’ όλης της ύλης. Δηλαδή η Αθήνα είχε αποδεχτεί να προηγηθεί του συνυποσχετικού ουσιαστική διαπραγμάτευση και η Αγκυρα είχε δεσμευτεί για τελική παραπομπή στη Χάγη, εφόσον υπήρχε συμφωνία επί του κειμένου του συνυποσχετικού.