του Δημήτρη Τσαϊλά*
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει συσπειρώσει τις συμμαχίες στην ευρωπαϊκή ήπειρο με τους διατλαντικούς εταίρους. Οι πολιτικές εξισορρόπησης και οι στρατηγικές ασάφειες εκτιμάται ότι δύσκολα θα διατηρηθούν. Ο Ρωσο-Ουκρανικός πόλεμος είναι μια ιστορική στιγμή που οδήγησε σε σημαντική επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ Ρωσίας και Δύσης. Όταν η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια γεωπολιτική πρόκληση που θυμίζει τους Παγκόσμιους Πολέμους του περασμένου αιώνα, οι διαχωρισμοί βαθαίνουν μεταξύ της παραδοσιακών δημοκρατιών και των απολυταρχιών. Ο Ελληνισμός επέλεξε να σταθεί, αναφανδόν στο δυτικό στρατόπεδο πιστεύοντας ότι έτσι διασφαλίζονται τα εθνικά μας συμφέροντα. Η Τουρκία, ενώ προς στιγμή φαίνεται να ευνοείται, θα αντιμετωπίσει σύντομα δύσκολες επιλογές, καθώς οι ενέργειες εξισορρόπησης μάλλον δεν θα είναι αρκετές αυτή τη φορά όταν θα βρεθεί στη θέση να απαντηθούν ξεκάθαρα τα ερωτήματα:
- πού θα σταθεί όταν θα συζητείται η ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας του 21ου αιώνα;
- θα παραμείνει αναπόσπαστο στοιχείο της λεγόμενης δυτικής τάξης ή θα αποχωρήσει;
Ο Ελληνισμός επέλεξε, να βοηθήσουμε την Ουκρανία να κερδίσει, αντί να μείνουμε ουδέτεροι ισορροπώντας ανάμεσα στη Δύση και τους υπολοίπους στην εισβολή των ρωσικών στρατευμάτων στη χώρα τους. Αυτή η επιλογή ήταν η πιο ελκυστική συναισθηματικά και είναι σίγουρα η πιο ηθικά δικαιολογημένη και μάλλον πολιτικά επωφελής, χωρίς να παραβλέπουμε ότι οι κίνδυνοι και το κόστος είναι υψηλά. Η Ρωσία δεν θα δεχτεί την ήττα πριν δοκιμάσει κάθε στρατιωτική τακτική, όσο βάναυση κι αν είναι, και ίσως κάθε όπλο, όσο δολοφονικό κι αν είναι. Ποιες άλλες επιλογές είχαμε; Μια δεύτερη επιλογή ήταν να παραμείνουμε ουδέτεροι αδιαφορώντας για μια ρωσική νίκη. Αυτό θα προκαλούσε τεράστιο πλήγμα για την Κύπρο, το κύρος των δημοκρατικών μας θεσμών και στην ασφάλεια μας, ειδικά αν θεωρηθεί ότι αναγκάζουμε την Ουκρανία να παραδοθεί στις ρωσικές απαιτήσεις. Η τρίτη εναλλακτική επιλογή ήταν το πάγωμα της σύγκρουσης με διπλωματικούς χειρισμούς. Όμως εκτός του ότι δεν κατέχουμε την ισχύ για να την επιβάλουμε, εκτιμάται και αυτή η επιλογή είναι επίσης επικίνδυνη, καθώς αυτό θα άφηνε πιθανώς τη Ρωσία να διατηρήσει υπό κατοχή ακόμη περισσότερο ουκρανικό έδαφος από ό,τι μετά τις εισβολές του 2014 στην Κριμαία και το Ντονμπάς. θα ήταν δύσκολο να χαρακτηριστεί αυτό ως οτιδήποτε άλλο εκτός από μια μερική νίκη για τη Ρωσία η οποία θα παρέμενε ελεύθερη να ανανεώσει τις εχθροπραξίες σε μια άλλη στιγμή της επιλογής της.
Από την άλλη, η Τουρκία προσπαθεί να διαφοροποιηθεί από τη Δυτική πολιτική και να εξισορροπήσει τις συμμαχίες της μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας. Με αυτή τη λογική έμεινε έξω από την επιβολή των κυρώσεων της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Προσπάθησε επίσης να αποφύγει το αίτημα της Ουκρανίας να κλείσουν τα Τουρκικά Στενά στα ρωσικά πολεμικά πλοία, ερμηνεύοντας τη Σύμβαση του Μοντρέ κατά το δοκούν. Όταν όμως η πίεση αυξήθηκε και το σύνολο των χωρών συνέχισαν να ανακοινώνουν ιστορικές αποφάσεις τη μία μετά την άλλη, τότε η Τουρκία αναγκάστηκε να πάρει μια απόφαση για τα Στενά. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η Τουρκία έχει επίσης πουλήσει τα μη στελεχωμένα αεροσκάφη (Drones) στην Ουκρανία στο πρόσφατο παρελθόν και υπέγραψε συμφωνία ελεύθερου εμπορίου, πράγμα που σημαίνει ότι ήταν σε ισχυρή θέση να ισχυριστεί ότι υποστήριξε την Ουκρανία. Τέλος η Τουρκία προσέφερε ακόμη και διαμεσολάβηση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, αναβαθμίζοντας το διπλωματικό της αποτύπωμα, παρόλο που η συγκεκριμένη προσφορά δεν έχει επιφέρει ακόμη αποτελέσματα. Εν τούτοις, όσο περισσότερο συνεχίζεται η ρωσική επιθετικότητα, τόσο περισσότερο η Τουρκία θα πιέζεται να κινηθεί πιο αποφασιστικά. Εκτιμάται ότι σύντομα, δεν θα υπάρχει πλέον περιθώριο στρατηγικής ασάφειας.
Το 2022 πρόκειται να είναι καθοριστικός χρόνος, όσον αφορά την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας, ακόμη και αν δεν ξεσπούσε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Οι Ευρωπαίοι εδώ και καιρό εργάζονται για να καταστρώσουν το σχέδιο που αποκαλείται «Στρατηγική Πυξίδα» επιπλέον της Στρατηγικής Αντίληψης του ΝΑΤΟ, η οποία θα συζητηθεί στη Μαδρίτη τον Ιούνιο. Αυτός ο σχεδιασμός προκαλεί σκέψη ακόμη πιο σημαντική υπό το φως των πρόσφατων εξελίξεων.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να υπογραμμιστεί ο υποδειγματικός συντονισμός μεταξύ ΕΕ και ΝΑΤΟ. Τίποτα δεν ενισχύει τον διατλαντικό δεσμό περισσότερο από τη ρωσική απειλή. Οι γεωπολιτικές προκλήσεις που δεν αναμένονταν στον 21ο αιώνα συμβαδίζουν με την ανάγκη για δραστικές κινήσεις. Έννοιες όπως η κυριαρχία, η ανεξαρτησία και η εδαφική ακεραιότητα, που προστατεύονται από το διεθνές δίκαιο, έχουν γίνει ακόμη πιο ευδιάκριτες.
Σίγουρα η Τουρκία θα αναβαθμίσει το γεωστρατηγικό ρόλο της στη Μαύρη Θάλασσα, ειδικά όταν πρόκειται για τα Στενά. Ωστόσο, μόλις βαθύνουν οι ρήξεις μεταξύ δημοκρατιών και απολυταρχιών, η κατάσταση στην Τουρκία θα είναι ακόμη πιο εύθραυστη. Η κυβέρνηση που ηγείται σήμερα, θεωρείται ως επί το πλείστον ως αυταρχική από πολλούς στην Ευρώπη. Η τουρκική οικονομία βρίσκεται σε ατελείωτη παρακμή. Είναι δύσκολο να αναζητήσουμε μακροχρόνια συναίνεση με μια κοινωνία όταν έχει γίνει εξαιρετικά πολωμένη. Οπότε αυτή δεν είναι απαραίτητα η καλύτερη στιγμή για επίλυση της ελληνοτουρκικής διαφοράς.
Για τον Ελληνισμό είναι σημαντικό γεγονός, ότι αυτή η κρίση απέδειξε τη σημασία της καλής λειτουργίας των σχέσεων με τους γείτονες για την ευρωπαϊκή κυριαρχία. Πρέπει να υπογραμμίσουμε για άλλη μια φορά ότι η ευρωπαϊκή ασφάλεια δεν αφορά μόνο την ΕΕ, αλλά και τη γειτονιά της. Έτσι ως αναπόσπαστο κομμάτι της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφάλειας στον 20ο αιώνα, η Τουρκία θα πρέπει να καθορίσει πού βρίσκεται πολύ ξεκάθαρα. Δεν είναι μόνο ποιος κερδίζει και ποιος χάνει, αλλά και ποιος θα προσαρμοστεί στις αλλαγές που διαμορφώνονται στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Είναι ώρα για επαναβεβαιώσεις για όλους.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού. Είναι επιστημονικός συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security (INIS). Δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου.
