Στην 107η θέση βρέθηκε η Ελλάδα στη φετινή κατάταξη της διεθνούς μη κυβερνητικής οργάνωσης «Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα» (RSFRSF), η οποία επί 21 συναπτά χρόνια δημοσιεύειΚατακρημνίζεται χρόνο με τον χρόνο η ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα τον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου. Η δημοσίευση γίνεται σήμερα, 3 Μαΐου, στην Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου και το inside story παρουσιάζει πρώτο τα φετινά ευρήματα.

Η χώρα μας συνεχίζει και φέτος να κατέχει την χαμηλότερη θέση σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση, με διαφορά 24 θέσεων από το αμέσως προηγούμενο κράτος-μέλος της ΕΕ, τη Μάλτα, που βρίσκεται στην 84η θέση. Η φαινομενική βελτίωση της θέσης της Ελλάδας –από την 108η που κατείχε πέρυσι– μόνο για πανηγυρισμούς δεν είναι αφού, όπως εξηγούν οι RSF στο inside story, η συνολική ποιότητα της ελευθερίας του Τύπου έχει ελαφρώς επιδεινωθεί στη χώρα, από 55,52 σε 55,20 σε κλίμακα του 100. «Αυτό υποδηλώνει ότι η βελτιωμένη θέση της Ελλάδας (σε σύνολο 180 χωρών) μπορεί να αποδοθεί στην υποχώρηση άλλων χωρών», αναφέρει ο o Πάβολ Σζάλαϊ, επικεφαλής στους RSF για την περιοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Βαλκανίων.

Σε επίπεδο Ευρώπης, η χώρα μας κατέχει άλλη μία θλιβερή διάκριση. Σύμφωνα με τους RSF, η παρακολούθηση δημοσιογράφων από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών και μέσω του spyware Predator αποτελεί «τη μεγαλύτερη παραβίαση της ελευθερίας του Τύπου στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2022 και εξηγεί γιατί η Ελλάδα έχει τη χαμηλότερη κατάταξη από οποιαδήποτε άλλη χώρα της ΕΕ στον Δείκτη του 2023».

Παγκόσμια, η Ελλάδα μαζί με άλλες χώρες όπως οι: Ρουμανία (53η θέση), Πολωνία (57η), Νίγηρας (61η), Μποτσουάνα (65η), Βουλγαρία (71η), Ουγγαρία (72η), Σερβία (91η), Αλβανία (96η) και το Κατάρ (105η) ανήκουν στην ομάδα των χωρών στις οποίες η κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου χαρακτηρίζεται ως «προβληματική». Η πεντάδα με την καλύτερη κατάταξη είναι οι: Νορβηγία (στην πρώτη θέση για έβδομη συναπτή χρονιά), Ιρλανδία, Δανία, Σουηδία και Φινλανδία, ενώ στις πέντε χειρότερες θέσεις της παγκόσμιας λίστας βρίσκονται το Τουρκμενιστάν, το Ιράν, το Βιετνάμ, η Κίνα και η Βόρεια Κορέα.

Σε σύνολο 180 χωρών/περιοχών η κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου είναι «πολύ κακή» σε 31 χώρες, σε 42 είναι «κακή», σε 55 είναι «προβληματική» και «καλή» ή «αρκετά καλή» σε 52 χώρες. «Με άλλα λόγια», εξηγούν οι RSF, το δημοσιογραφικό περιβάλλον είναι «κακό» σε 7 στις 10 χώρες και «ικανοποιητικό» μόνο στις υπόλοιπες 3 στις 10.

Οι RSF επισημαίνουν στην έκθεσή τους για την Ελλάδα πως η ελευθερία του Τύπου υπέστη σημαντική οπισθοχώρηση μεταξύ των ετών 2021 και 2023 (με έτη αναφοράς τα 2020 και 2022 αντίστοιχα), μεταξύ άλλων εξαιτίας του σκανδάλου των υποκλοπών και την αποκάλυψη ότι η ΕΥΠ παρακολουθούσε αρκετούς δημοσιογράφους. Επιπλέον οι καταχρηστικές αγωγές κατά ΜΜΕ, δημοσιογράφων και άλλων (γνωστές ως SLAPPs – Στρατηγικές αγωγές προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού) αποτελούν συνηθισμένη πρακτική. «Το ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι η δολοφονία του αστυνομικού ρεπόρτερ Γιώργου Καραϊβάζ το 2021 παραμένει ανεξιχνίαστη» αναφέρουν οι RSF που με ανάρτησή τους στα social media χαιρέτησαν τις όψιμες εξελίξεις στην υπόθεση, με τη σύλληψη δύο φερόμενων ως υπόπτων για τη δολοφονία του δημοσιογράφου την Παρασκευή 29 Απριλίου, «οι οποίες σηματοδοτούν πρόοδο στην έρευνα», συμπληρώνοντας παράλληλα ότι «όλοι οι υπεύθυνοι για το έγκλημα, συμπεριλαμβανομένου του ιθύνοντος νου, πρέπει να συλληφθούν».

H Ρεμπέκα Βενσάν, επικεφαλής Δράσεων και Εκστρατειών των RSF, στη συνομιλία που είχαμε τόνισε ότι: «Οι δύο συλλήψεις είναι ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της απόδοσης δικαιοσύνης. Επίσης καλωσορίζουμε την ανακοίνωση που εκδόθηκε από το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, ωστόσο είναι εξαιρετικά σημαντικό η έρευνα να προχωρήσει και να ταυτοποιηθούν και να διωχθούν ποινικά όλοι οι εμπλεκόμενοι στη δολοφονία. Είναι πολύ σημαντικό να ταυτοποιηθεί οποιοσδήποτε είχε ανάμειξη και οι ηθικοί αυτουργοί. Δυστυχώς πολύ συχνά βλέπουμε έναν βαθμό ατιμωρησίας σχεδόν σε όλες τις δολοφονίες δημοσιογράφων παγκοσμίως. Επομένως αν η αστυνομική έρευνα απλώς σταματήσει με τη σύλληψη δύο ατόμων, δεν θα έχουμε την πλήρη εικόνα. Τονίζουμε ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι πρέπει να οδηγηθούν ενώπιον της Δικαιοσύνης».

Εκτός από την απαραίτητη πρόοδο στην (αστυνομική και δικαστική) έρευνα για τη δολοφονία Καραϊβάζ, «είναι πολύ σημαντικό να μην ξεχαστεί η υπόθεση, όχι μόνο η δολοφονία αλλά και το περιβάλλον που της επέτρεψε να συμβεί, διότι διαφορετικά τέτοια περιστατικά μπορεί να επαναληφθούν» επισημαίνει η κ. Βενσάν, η οποία είχε ενεργό ρόλο στην καμπάνια για την απονομή δικαιοσύνης στην υπόθεση της δολοφονίας της δημοσιογράφου Δάφνη Καρουάνα Γκαλιζία στη Μάλτα (#JusticeforDaphne).

Το μιντιακό τοπίο στην Ελλάδα σύμφωνα με τους RSF είναι γκρίζο. «Η εμπιστοσύνη των πολιτών στα ΜΜΕ βρίσκεται σταθερά σε ένα από τα χαμηλότερα επίπεδα στην Ευρώπη και κλονίστηκε περαιτέρω από τη μεροληπτική δημοσιογραφική κάλυψη του πρόσφατου σιδηροδρομικού δυστυχήματος. Λίγοι μεγάλοι δημοσιογραφικοί όμιλοι, όπως η Alter Ego Media, συνυπάρχουν μαζί με εκατοντάδες online μέσα ενημέρωσης, γεγονός που συμβάλλει στον μεγαλύτερο κατακερματισμό του μιντιακού τοπίου. Η συντριπτική πλειονότητα των μίντια ανήκει σε μικρό αριθμό ατόμων, που δραστηριοποιούνται και σε άλλους επιχειρηματικούς τομείς. Επιπλέον, ορισμένοι [μιντιάρχες] έχουν στενούς δεσμούς με την πολιτική ελίτ. Ο Τύπος είναι ιδιαίτερα πολωμένος πολιτικά».

«Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος έχει υπό την επίβλεψή του τα κρατικά ΜΜΕ, γεγονός που υπονομεύει τη δημοσιογραφική τους ανεξαρτησία», αναφέρουν ακόμα οι RSF. Υπενθυμίζουμε ενδεικτικά πως όταν δημοσιεύτηκε ο περσινός Δείκτης των RSF, όπου αποτυπώθηκε κατακρήμνιση της Ελλάδας κατά κατά 38 θέσεις, το Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων «παρέλειψε» να αναφέρει στο σχετικό κείμενο που δημοσίευσε την εξαιρετικά χαμηλή θέση της χώρας μας και προτίμησε να εστιάσει στον υπόλοιπο πλανήτη.

Κληθείσα να σχολιάσει τις έντονες αντιδράσεις της ελληνικής κυβέρνησης αλλά και του ίδιου του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, που προκλήθηκαν από τη δημοσίευση του περσινού δείκτη των RSF, όπου αποτυπώθηκε η ραγδαία επιδείνωση της θέσης της Ελλάδας και τις ευθείες βολές κατά της αξιοπιστίας της οργάνωσης, η Ρεμπέκα Βενσάν αναφέρει στο inside story: «Ακόμη και αν η πρώτη αντίδραση είναι αρνητική, δείχνει ότι οι κυβερνήσεις ενδιαφέρονται σε ποια θέση βρίσκονται οι χώρες τους· η μόνη χώρα που δεν έχει παραπονεθεί για την κατάταξή της είναι η Νορβηγία, που εδώ και επτά χρόνια είναι στην πρώτη θέση. Υπάρχουν περιοχές για βελτίωση σε όλες τις χώρες. Προσπαθούμε να περιγράψουμε μια όσο το δυνατόν πιο λεπτομερή εικόνα της κατάστασης που επικρατεί σε κάθε χώρα. Σκοπός μας δεν είναι να εκθέτουμε κυβερνήσεις. Αυτό που θα έλεγα σε όποιον ενδιαφέρεται από την ελληνική κυβέρνηση είναι πως είμαστε χαρούμενοι να συζητήσουμε απευθείας μαζί τους και να ανταλλάξουμε απόψεις. Σκοπός μας είναι να δούμε βελτίωση (στην Ελλάδα και αλλού)».

«Το θετικό, ειδικά μετά την περσινή δημοσίευση, είναι ότι πλέον στην Ελλάδα τα ζητήματα ελευθερίας του Τύπου προσελκύουν μεγαλύτερη προσοχή από ποτέ. Πιστεύω ότι ξεκινήσαμε μια πολύ σημαντική συζήτηση, συμπεριλαμβανομένης της κυβέρνησης. Τώρα που γνωρίζουμε τόσα πολλά για τις περιοχές που επιδέχονται βελτίωσης, η Ελλάδα θα μπορούσε την επόμενη χρονιά να έχει μια καλύτερη ιστορία να αφηγηθεί, να αποτελέσει παράδειγμα (προς μίμηση) και να έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στην υπόθεση της δολοφονίας Καραϊβάζ, να έχει διασφαλίσει ότι δεν χρησιμοποιούνται spyware κατά δημοσιογράφων».

Συνεχίζοντας στους επιμέρους υποδείκτες της έκθεσης για Ελλάδα, οι RSF σημειώνουν μεταξύ άλλων ότι:

• Το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης έχει κατηγορηθεί για αργή και αναποτελεσματική λήψη αποφάσεων, ωστόσο ούτε η παρούσα αλλά ούτε και οι προηγούμενες κυβερνήσεις έχουν καταφέρει να προχωρήσουν σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις στον τρόπο λειτουργίας του.
• Παρά το γεγονός ότι το κοινοβούλιο ψήφισε νέα νομοθεσία με σκοπό να προσφέρει στους πολίτες καλύτερη προστασία απέναντι στην αυθαίρετη παρακολούθηση, ως απάντηση στο μείζον σκάνδαλο των υποκλοπών, οι αλλαγές δεν ανταποκρίνονται στα ευρωπαϊκά πρότυπα.
• Μένει να φανεί η αποτελεσματικότητα του νέου νομοσχεδίου για τα μέσα ενημέρωσης, που προσπαθεί να ρυθμίσει τη διαφήμιση που χορηγείται από τον δημόσιο τομέα, θεσπίζοντας, μεταξύ άλλων, ένα μητρώο για τα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα.
• Στο κομμάτι της ασφάλειας, οι RSF κάνουν αναφορά στις επιθέσεις ατόμων από τον ακροδεξιό και ακροαριστερό χώρο σε εγκαταστάσεις ΜΜΕ που οι δράστες θεωρούν ως ιδεολογικούς εχθρούς τους. «Επιπροσθέτως, οι γυναίκες δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν συχνά σεξιστικές συμπεριφορές στον εργασιακό τους χώρο».
• Ακόμα, «η αστυνομία τακτικά καταφεύγει στη βία και στις αυθαίρετες απαγορεύσεις για τον περιορισμό της δημοσιογραφικής κάλυψης διαδηλώσεων και της προσφυγικής κρίσης στα νησιά. Γνωστός φωτορεπόρτερ ήρθε αντιμέτωπος με ποινικές διώξεις μετά τη σύλληψή του σε αστυνομική επιχείρηση στην Αθήνα, την οποία κάλυπτε. Άλλος δημοσιογράφος που υπήρξε θύμα αστυνομικής βίας έπρεπε να περιμένει 12 χρόνια για να δικαιωθεί στο δικαστήριο. Η ομάδα δράσης που συγκροτήθηκε για την προστασία των δημοσιογράφων δεν έχει ακόμη αποφέρει αποτελέσματα».

Ο Δείκτης του 2023 αναδεικνύει τις ραγδαίες επιπτώσεις που είχε η βιομηχανία των fake news στην ελευθερία του Τύπου. Σε 118 χώρες (δηλαδή στα δύο τρίτα των χωρών από τις 180 που αξιολογεί ο Δείκτης), οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες/θείσες στο πλαίσιο του ερωτηματολογίου ανέφεραν ότι πολιτικοί φορείς στις χώρες τους εμπλέκονται συχνά ή συστηματικά σε μαζικές εκστρατείες παραπληροφόρησης ή προπαγάνδας. Η διαφορά μεταξύ αληθινού και ψεύτικου, πραγματικού και τεχνητού, γεγονότων και επινοήσεων θολώνει, θέτοντας συνολικά σε κίνδυνο το δικαίωμα στην πληροφόρηση. Η άνευ προηγουμένου δυνατότητα αλλοίωσης του περιεχομένου χρησιμοποιείται για να υπονομεύσει όσα μέσα κάνουν ποιοτική δημοσιογραφία και να αποδυναμώσει την ίδια τη δημοσιογραφία.

Η αξιοσημείωτη ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης επίσης υποδαυλίζει τον κόσμο των μίντια, ο οποίος είχε ήδη υποβαθμιστεί από το Web 2.0. Την ίδια στιγμή, ο ιδιοκτήτης του Twitter Ίλον Μασκ προωθεί μια αυθαίρετη και επί πληρωμή προσέγγιση απέναντι στην πληροφορία, αποδεικνύοντας ουσιαστικά ότι οι πλατφόρμες δεν αποτελούν παρά κινούμενη άμμο για τη δημοσιογραφία.

Το έδαφος ήταν αρκετά εύφορο για να αυξηθεί η προπαγάνδα της Ρωσίας (164η θέση), η οποία υποχώρησε κατά εννέα θέσεις στον Δείκτη του 2023. Σε χρόνο ρεκόρ, η Μόσχα κατάφερε να δημιουργήσει ένα νέο οπλοστάσιο μέσων ενημέρωσης, που ασχολείται με τη διάδοση του μηνύματος του Κρεμλίνου στα κατεχόμενα εδάφη της νότιας Ουκρανίας, ενώ κατέστειλε σκληρότερα από ποτέ τα τελευταία εναπομείναντα ανεξάρτητα ρωσικά μέσα ενημέρωσης, τα οποία έχουν απαγορευτεί, μπλοκαριστεί ή/και κηρυχθεί «ξένοι πράκτορες». Τα εγκλήματα πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία (79η θέση) συνέβαλαν στο να λάβει η χώρα μία από τις χειρότερες βαθμολογίες του Δείκτη για την ασφάλεια.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες (45η θέση) υποχώρησαν τρεις θέσεις. Όσοι/ες ερωτήθηκαν απάντησαν ότι είναι αρνητικό το περιβάλλον για τους δημοσιογράφους (ιδίως ως προς νομικό πλαίσιο σε τοπικό επίπεδο, αλλά και την εκτεταμένη βία) παρά την καλή θέληση που έχει δείξει η κυβέρνηση Μπάιντεν. Οι δολοφονίες δύο δημοσιογράφων (του Τζεφ Τζέρμαν από το Las Vegas Review Journal τον Σεπτέμβριο του 2022 και του Ντίλαν Λάιονς του Spectrum News 13 τον Φεβρουάριο του 2023) είχαν αρνητικό αντίκτυπο στην κατάταξη της χώρας.

Η Βραζιλία (92η) ανέβηκε 18 θέσεις ως αποτέλεσμα της αποχώρησης του Ζαΐρ Μπολσονάρου, η προεδρική θητεία του οποίου χαρακτηρίστηκε από ακραία εχθρότητα προς τους δημοσιογράφους, και της εκλογής του Λούλα ντα Σίλβα, προαναγγέλλοντας βελτίωση.