Εδώ και δύο δεκαετίες, οι ΗΠΑ φαίνονται όλο και πιο ανίκανες να αξιοποιήσουν αποτελεσματικά τη στρατιωτική τους ικανότητα και οικονομική δύναμη προς όφελός τους. Φωτογραφία από τον Rick Loomis / Los Angeles Times / AFP / Getty
Πώς πεθαίνει μια αυτοκρατορία; Συχνά, φαίνεται, υπάρχει μια αυξανόμενη αίσθηση φθοράς και στη συνέχεια κάτι συμβαίνει, ένα μεμονωμένο γεγονός που σηματοδοτεί το σημείο ανατροπής. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Μεγάλη Βρετανία ήταν σχεδόν χρεοκοπημένη και η Αυτοκρατορία της ήταν τεμαχισμένη, αλλά συγκολλήθηκε χάρη σε ένα δάνειο της αμερικανικής κυβέρνησης και τις νέες ανάγκες του Ψυχρού Πολέμου που της επέτρεψαν να διατηρήσει την εξωτερική εμφάνιση ενός παγκόσμιου παίκτη.
Δεν ήταν παρά το 1956 που στο Σουέζ κατέρρευσε, όταν η Βρετανία πιέστηκε από τις ΗΠΑ, τη Σοβιετική Ένωση και τα Ηνωμένα Έθνη να αποσύρει τις δυνάμεις της από την Αίγυπτο – στην οποία είχαν εισβάλει μαζί με το Ισραήλ και τη Γαλλία μετά την κατάληψη του Σουέζ από τον Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ και έγινε σαφές ότι οι αυτοκρατορικές της μέρες είχαν τελειώσει. Οι πύλες για αποαποικιοποίηση άνοιξαν σύντομα.
Τον Φεβρουάριο του 1989, όταν η Σοβιετική Ένωση απέσυρε τον στρατό της από το Αφγανιστάν, μετά από μια αποτυχημένη προσπάθεια εννέα ετών, για να ειρηνεύσει η χώρα, το έκανε με μια προσεκτικά χορογραφημένη τελετή που εξέπεμψε πανηγυρικότητα και αξιοπρέπεια. Μια οργανωμένη πομπή τεθωρακισμένων κινήθηκε βόρεια κατά μήκος της Γέφυρας Φιλίας, η οποία εκτείνεται στον ποταμό Άμου Ντάρια, μεταξύ Αφγανιστάν και Ουζμπεκιστάν – τότε σοβιετικής δημοκρατίας. Ο Σοβιετικός διοικητής, αντιστράτηγος Μπόρις Γκρόμοφ, πέρασε, με τον γιο του στην εφηβεία, κρατώντας ένα μπουκέτο λουλούδια και χαμογελώντας στις κάμερες. Πίσω του, δήλωσε, δεν έμειναν σοβιετικοί στρατιώτες στη χώρα. «Η μέρα που εκατομμύρια σοβιετικοί άνθρωποι περίμεναν», είπε σε στρατιωτικό συλλαλητήριο αργότερα εκείνη την ημέρα. «Παρά τις θυσίες και τις απώλειές μας, έχουμε εκπληρώσει πλήρως το διεθνιστικό μας καθήκον».
Η θριαμβευτική ομιλία του Γκρόμοφ δεν ισοδυναμούσε με το η «Αποστολή εξετελέσθη» του Τζορτζ Μπους μετά την εισβολή στο Ιράκ το 2003, αλλά έφτασε κοντά και το μήνυμα που προοριζόταν να μεταδοθεί, τουλάχιστον σε ανθρώπους εντός της Σοβιετικής Ένωσης, ήταν καθησυχαστικό: ο Κόκκινος Στρατός έφευγε από το Αφγανιστάν επειδή το ήθελε, όχι επειδή είχε ηττηθεί. Το Κρεμλίνο είχε εγκαταστήσει έναν πιστό σιδηρούν Αφγανό, ο οποίος έμεινε να διαχειρίζεται τα πράγματα ερήμην του, έναν πρώην αρχηγό της μυστικής αστυνομίας, τον Νατζιμπουλάχ. Υπήρχε, επίσης, ένας αφγανικός στρατός, εξοπλισμένος και εκπαιδευμένος από τους Σοβιετικούς.
Εν τω μεταξύ, οι μουτζαχεντίν αντάρτες που είχαν επιδοτηθεί και οπλιστεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους εταίρους τους Σαουδική Αραβία και Πακιστάν βρίσκονταν σε εορταστικό κλίμα. Οι πολεμικές τους μονάδες μαζεύτηκαν έξω από τις πόλεις του Αφγανιστάν που ελέγχονταν από το καθεστώς και υπήρχε η προσδοκία ότι δεν θα αργούσε να υποκύψει και ο Νατζιμπουλάχ, και η Καμπούλ θα ήταν δική τους. Τελικά, άντεξε για άλλα τρία χρόνια, με την πτώση του να οδηγεί απλώς σε έναν νέο εμφύλιο πόλεμο.
Παρ ’όλες τις κουβέντες για διεθνιστικά καθήκοντα, το Αφγανιστάν που άφησαν πίσω τους οι Σοβιετικοί ήταν ένα νεκρό έδαφος. Από τον πληθυσμό των δώδεκα εκατομμυρίων ανθρώπων, έως και δύο εκατομμύρια πολίτες είχαν σκοτωθεί στον πόλεμο, περισσότεροι από πέντε εκατομμύρια είχαν εγκαταλείψει τη χώρα και άλλα δύο εκατομμύρια είχαν εκτοπιστεί εσωτερικά. Πολλές από τις πόλεις και τις κωμοπόλεις της χώρας ήταν ερειπωμένες και τα μισά αγροτικά χωριά του Αφγανιστάν είχαν καταστραφεί.
Επισήμως, μόλις δεκαπέντε χιλιάδες περίπου σοβιετικοί στρατιώτες είχαν σκοτωθεί – αν και ο πραγματικός αριθμός μπορεί να είναι πολύ υψηλότερος – και πενήντα χιλιάδες ακόμη στρατιώτες τραυματίστηκαν. Αλλά εκατοντάδες αεροσκάφη, άρματα μάχης και πυροβολικό καταστράφηκαν ή χάθηκαν, και αμέτρητα δισεκατομμύρια δολάρια εκτράπηκαν από τη σκληρά πιεζόμενη σοβιετική οικονομία για να τα πληρώσει όλα. Όσο κι αν το Κρεμλίνο προσπάθησε να τους ξεγελάσει, ο μέσος Σοβιετικός πολίτης κατάλαβε ότι η επέμβαση στο Αφγανιστάν ήταν ένα δαπανηρό φιάσκο.
Ήταν μόλις δεκαοκτώ μήνες μετά τη σοβιετική αποχώρηση από το Αφγανιστάν, που μια ομάδα σκληροπυρηνικών προσπάθησε να πραγματοποιήσει πραξικόπημα κατά του μεταρρυθμιστή Προέδρου Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Αλλά είχαν υπολογίσει λάθος τη δύναμή τους και τη λαϊκή υποστήριξη. Μπροστά στις δημόσιες διαδηλώσεις εναντίον τους, το πραξικόπημα τους σύντομα απέτυχε, ακολουθούμενο από την κατάρρευση της ίδιας της Σοβιετικής Ένωσης. Φυσικά, μέχρι τότε, πολύ περισσότερο από το Αφγανικό τέλμα της Σοβιετικής Ένωσης είχαν συνωμοτήσει για να αποδυναμώσουν μοιραία την άλλοτε ισχυρή Αυτοκρατορία από μέσα.
Ενώ τα δύο γεγονότα είναι ταπεινωτικά συγκρίσιμα, μόνο ο χρόνος θα δείξει αν το παλιό ρητό ότι το Αφγανιστάν είναι το νεκροταφείο αυτοκρατοριών αποδεικνύεται τόσο αληθινό για τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και για τη Σοβιετική Ένωση. Ο συνάδελφός μου Robin Wright το πιστεύει, γράφοντας, στις 15 Αυγούστου, «Η Μεγάλη Υποχώρηση της Αμερικής [από το Αφγανιστάν] είναι τουλάχιστον εξευτελιστική όσο και η αποχώρηση της Σοβιετικής Ένωσης το 1989, ένα γεγονός που συνέβαλε στο τέλος της αυτοκρατορίας και της κομμουνιστικής κυριαρχίας της. Και οι δύο μεγάλες δυνάμεις αποσύρθηκαν ως ηττημένες, με τις ουρές τους ανάμεσα στα πόδια τους, αφήνοντας πίσω τους χάος ». Όταν ρώτησα τον Τζέιμς Κλαντ, έναν πρώην αναπληρωτή βοηθό υπουργό Άμυνας των ΗΠΑ, για τις σκέψεις του σχετικά με το θέμα, μου έστειλε μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου: «Είναι ένα καταστροφικό χτύπημα, αλλά το« τέλος »της Αυτοκρατορίας; Όχι ακόμα, και μάλλον όχι για πολύν καιρό. Η φοβερή ήττα έχει χτυπήσει το αμερικανικό κύρος αποδίδοντας, ωστόσο, το γεωπολιτικό ισοδύναμο της επώασης του νέου στο πρόσωπό μας. Είναι αυτό μοιραίο χτύπημα; Στον ευρύτερο κόσμο, η Αμερική εξακολουθεί να διατηρεί τη λειτουργία εξισορρόπησης της υπεράκτιας δύναμης. Και παρά την πολύ θερμή δημοσιογραφία, κανένα μη αναστρέψιμο πλεονέκτημα δεν έχει περάσει στον κύριο γεωπολιτικό μας αντίπαλο – την Κίνα ».
Είναι αλήθεια ότι, προς το παρόν, η Αμερική διατηρεί τη στρατιωτική της ικανότητα και την οικονομική της δύναμη. Αλλά, εδώ και δύο δεκαετίες, φαινόταν όλο και πιο ανίκανη να αξιοποιήσει αποτελεσματικά και τα δύο προς όφελός της. Αντί να ενισχύσει την ηγεμονία της αναπτύσσοντας σοφά τις δυνάμεις της, έχει σπαταλήσει επανειλημμένα τις προσπάθειές της, μειώνοντας τόσο την αύρα του ανίκητου όσο και τη θέση της στα μάτια άλλων εθνών. Ο περίφημος παγκόσμιος πόλεμος κατά της τρομοκρατίας – που περιελάμβανε την εισβολή του Μπους στο Ιράκ με σκοπό την ανεύρεση όπλων μαζικής καταστροφής που δεν υπήρχαν, η απόφαση του Μπαράκ Ομπάμα να επέμβει στη Λιβύη και η αναποφασιστικότητά του για μια «κόκκινη γραμμή» στη Συρία και η προδοσία των Κούρδων απο τον Ντόναλντ Τραμπ στην ίδια χώρα και η συμφωνία του 2020 με τους Ταλιμπάν για την απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν – έχουν προκαλέσει ουσιαστικά τη μετάσταση της τρομοκρατίας σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η Αλ Κάιντα μπορεί να μην είναι πλέον τόσο εξέχουσα όσο ήταν στις 11 Σεπτεμβρίου, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει και έχει υποκατάστημα στη Βόρεια Αφρική. Το isis έχει θυγατρικές και εκεί, και στη Μοζαμβίκη, και, φυσικά, όπως υπογραμμίστηκε οι φρικτές επιθέσεις την περασμένη Πέμπτη στο αεροδρόμιο της Καμπούλ, στο Αφγανιστάν. Και οι Ταλιμπάν επέστρεψαν στην εξουσία, εκεί ακριβώς που ξεκίνησαν όλα πριν από είκοσι χρόνια.
Ο Ρόρι Στιούαρτ, πρώην υπουργός της βρετανικής κυβέρνησης που υπηρετούσε στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας της πρωθυπουργού Τερέζα Μέι, μου είπε ότι παρακολούθησε τα γεγονότα στο Αφγανιστάν με «φρίκη»:
ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΟΙ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΚΡΑΤΕΣ ΕΙΧΑΝ ΣΥΝΕΧΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΠΟΨΗ. ΟΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ ΕΡΧΟΝΤΑΝ ΚΑΙ ΠΑΡΕΡΧΟΝΤΑΝ, ΑΛΛΑ Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΠΟΨΗ ΔΕΝ ΑΛΛΑΞΕ ΤΟΣΟ. ΚΑΙ ΜΕΤΑ, ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΤΗΝ 11/9, ΕΜΕΙΣ – ΣΥΜΜΑΧΟΙ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ – ΣΥΝΤΑΧΘΗΚΑΜΕ ΜΕ ΤΙΣ ΝΕΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΕΞΗΓΗΣΟΥΝ ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ ΣΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥ. ΑΛΛΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΛΛΕΙΨΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΤΕ, Ο ΤΡΟΠΟΣ ΠΟΥ ΕΙΔΑΝ ΟΙ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΟ 2006 ΕΙΝΑΙ ΝΥΧΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ ΜΕ ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ. ΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ ΕΧΕΙ ΦΥΓΕΙ ΑΠΟ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΚΑΙ ΜΑΣ ΛΕΝΕ ΟΤΙ ΤΕΤΟΙΟΙ ΧΩΡΟΙ ΔΕΝ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΚΑΘΟΛΟΥ ΑΠΕΙΛΗ. ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΜΑΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΥΝ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ ΟΛΑ ΟΣΑ ΘΕΩΡΟΥΣΑΝ ΠΡΙΝ ΤΩΡΑ ΔΕΝ ΣΗΜΑΙΝΟΥΝ ΤΙΠΟΤΑ. ΓΙΑ ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΑΙΦΝΙΔΙΑ ΚΛΙΣΗ ΑΠΟΜΟΝΩΜΕΝΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΕΙ ΟΛΑ ΟΣΑ ΚΑΝΑΜΕ ΜΑΖΙ ΓΙΑ ΕΙΚΟΣΙ ΧΡΟΝΙΑ
Ο Στιούαρτ, συνιδρυτής του Turquoise Mountain Foundation-το οποίο έχει υποστηρίξει έργα πολιτιστικής κληρονομιάς, υγείας και εκπαίδευσης στο Αφγανιστάν εδώ και δεκαπέντε χρόνια-και τώρα είναι ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Yale’s Jackson for Global Affairs, ήταν σκεπτικός με τον ισχυρισμό του Joe Biden ότι οι στρατηγικές προτεραιότητες των Ηνωμένων Πολιτειών δεν βρίσκονται πλέον σε μέρη όπως το Αφγανιστάν, αλλά στην αντιμετώπιση της επέκτασης της Κίνας. «Αν αυτό ήταν αλήθεια», είπε, «τότε σαφώς μέρος της λογικής της αμερικανικής αντιπαράθεσης με την Κίνα θα ήταν να πει:« Θα δείξουμε τις αξίες μας με την παρουσία μας σε όλο τον κόσμο », όπως ακριβώς συνέβη στον Ψυχρό Πόλεμο με την ΕΣΣΔ Και ένας τρόπος που θα το κάνατε είναι να συνεχίσετε την παρουσία σας στη Μέση Ανατολή και σε άλλα μέρη, γιατί η απομάκρυνση είναι αντιπαραγωγική. Τελικά, νομίζω ότι όλη αυτή η συζήτηση για έναν άξονα κατά της Κίνας είναι πραγματικά απλώς μια δικαιολογία για τον αμερικανικό απομονωτισμό ».
Επιστροφή στο ενοχλητικό ερώτημα: Η επιστροφή των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν αντιπροσωπεύει το τέλος της αμερικανικής εποχής; Μετά την καταστροφική απόφαση του Μπάιντεν να συμμορφωθεί με την απομάκρυνση των αμερικανικών στρατευμάτων που ξεκίνησε από τον αδίστακτο προκάτοχό του, σίγουρα μπορεί να ειπωθεί ότι η διεθνής εικόνα των Ηνωμένων Πολιτειών έχει πληγεί. Φαίνεται εύλογο το ερώτημα αν οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να διεκδικήσουν μεγάλη ηθική εξουσία διεθνώς αφού παραδώσουν το Αφγανιστάν και τα εκατομμύρια των άτυχων πολιτών του, πίσω στην επιμέλεια των Ταλιμπάν. Αλλά παραμένει ασαφές εάν, όπως υποδηλώνει ο Στιούαρτ, η αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν αντιπροσωπεύει μέρος μιας μεγαλύτερης εσωτερικής στροφής ή αν, όπως πιστεύει ο Κλαντ, οι ΗΠΑ μπορεί σύντομα να επαναβεβαιωθούν κάπου αλλού για να δείξουν στον κόσμο ότι εξακολουθούν να έχουν μυς. Αυτή τη στιγμή, είναι σαν να μην έχει τελειώσει η αμερικανική εποχή, αλλά δεν είναι ούτε αυτό που ήταν κάποτε.
