του Δημήτρη Τσαϊλά, Υποναυάρχου ε.α.
Στις Ένοπλες Δυνάμεις, η μεταρρύθμιση, όπως και σε κάθε οργανισμό εξαρτάται από τις επιχειρησιακές ανάγκες κυρίως και δευτερευόντως από τις ιδιορρυθμίες των κλάδων και τις παραδόσεις τους. Όταν ένας οργανισμός αντιμετωπίζει χρόνια ζητήματα -είτε πρόκειται για κενά ασφάλειας, αναποτελεσματικότητα ή προβλήματα ηθικού- η βασική αιτία βρίσκεται συχνά σε μια ριζωμένη κουλτούρα που διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται, αισθάνονται και ενεργούν στους ρόλους τους. Η αλλαγή αυτής της κουλτούρας απαιτεί μια θεμελιώδη αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο τα μέλη της ομάδας αντιλαμβάνονται τόσο τις καθημερινές τους αλληλεπιδράσεις όσο και τον συλλογικό τους σκοπό.
Η ηγεσία του ΥΠΕΘΑ πρέπει να καλλιεργήσει ένα περιβάλλον όπου τα στελέχη αισθάνονται ασφαλείς αναγνωρίζοντας ότι υπάρχουν προβλήματα. Εάν τα στελέχη δεν αισθάνονται ότι μπορούν να είναι ειλικρινή για θέματα, είτε από φόβο, υπερηφάνεια ή απάθεια, η κουλτούρα παραμένει στατική. Απαιτείται κυρίως μια άμεση δέσμευση με το προσωπικό των ΕΔ που να μπορούν να ενθαρρύνουν ειλικρινείς συζητήσεις για θέματα που επηρεάζουν τους ιδίους.
Όταν όλα τα στελέχη συμφωνήσουν σε κοινές αξίες -όπως ο σεβασμός, η λογοδοσία και η αριστεία- αυτές γίνονται μετρήσιμες και επομένως αποδεκτές για την καθημερινή συμπεριφορά.
Ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας πρέπει να ενσωματώσει την κουλτούρα επιχειρησιακής αντίληψης, αναλαμβάνοντας δράση που αντανακλά τις αξίες του στρατεύματος, παραβλέποντας κομματικές ή άλλες παρεμβάσεις. Οι στρατιωτικοί ηγέτες που ακολουθούν τις εντολές και αναζητούν ενεργά λύσεις σε εντοπισμένα ζητήματα εμπνέουν εμπιστοσύνη και ενισχύουν τη σημασία της αποστολής. Όταν οι ηγεσίες αντιμετωπίζουν ενεργά τα προβλήματα και είναι διαφανείς σχετικά με τα βήματα που παίρνουν, μπορεί να έχει αποτέλεσμα, παρακινώντας τους άλλους να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους.
Σε μια ισχυρή κουλτούρα, κάθε στέλεχος αισθάνεται ότι ανήκει τόσο στα προβλήματα όσο και στις λύσεις. Η ενδυνάμωση των ατόμων σε όλα τα επίπεδα να εκφράσουν τις ανησυχίες τους, να προτείνουν λύσεις και να αναλάβουν δράση τα καθιστά ενδιαφερόμενα μέρη στην κουλτούρα. Οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να δεσμευτούν να αλλάξουν όταν αισθάνονται μια προσωπική επένδυση σε αυτήν. Μια υγιής κουλτούρα έχει ενσωματωμένους μηχανισμούς για συνεχή βελτίωση, που σημαίνει ότι τα ζητήματα μπορούν να εντοπιστούν και να αντιμετωπιστούν προτού γίνουν συστημικά. Αυτό θα μπορούσε να είναι τακτικοί κύκλοι ανατροφοδότησης, συχνές αναθεωρήσεις οργανωτικών στόχων και σαφή, προσαρμοστικά κανάλια όπου τα στελέχη μπορούν να προτείνουν βελτιώσεις. Αυτή η προσέγγιση διατηρεί το στράτευμα ευκίνητο και ανταποκρινόμενο στις νέες προκλήσεις.
Σε τελική ανάλυση, οι επιχειρησιακές ανάγκες είναι ο καρδιακός παλμός οποιουδήποτε στρατιωτικού μετασχηματισμού και με στοχαστικές προσπάθειες χωρίς αποκλεισμούς, και παρεμβάσεις τρίτων μπορεί να εξελιχθεί. Όταν τα στελέχη πιστεύουν ειλικρινά σε έναν κοινό σκοπό και αισθάνονται μέρος της λύσης, οι ενέργειές τους αντικατοπτρίζουν τη δέσμευσή τους για μακροπρόθεσμη αλλαγή, υποστηρίζοντας τις αποφάσεις του ΥΠΕΘΑ μέσα από προκλήσεις και διατηρώντας τον αποτελεσματικό και ανθεκτικό χαρακτήρα των ΕΔ.
Για την μεταρύθμιση των Ενόπλων Δυνάμεων, είναι απαραίτητο ένα μείγμα στρατηγικού οράματος, εκσυγχρονισμού και πολιτιστικής αλλαγής για να ξεπεραστούν οι τρέχουσες προκλήσεις και να αποκατασταθεί το ιστορικό ανάστημα του Στρατού.
Συμπερασματικά, το ΥΠΕΘΑ θα πρέπει να επανεξετάσει τις παραμέτρους της αποστολής του για να ευθυγραμμιστεί με τους στόχους εθνικής άμυνας της Ελλάδας, τις ανάγκες περιφερειακής ασφάλειας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο και τις δεσμεύσεις του ΝΑΤΟ. Η έμφαση στον ανθρώπινο παράγοντα και η προώθηση μιας προληπτικής κουλτούρας ηγεσίας είναι ζωτικής σημασίας. Απαιτούνται προγράμματα εκπαίδευσης που δίνουν έμφαση στην πειθαρχία, την αντιμετώπιση κρίσεων, την προηγμένη στρατιωτική ικανότητα και την ανύψωση του επαγγελματισμού των στελεχών. Χρειάζεται να αντιμετωπίσουμε το ηθικό και τη νοοτροπία μέσα στις τάξεις των ΕΔ, ενσταλάσσοντας μια κουλτούρα υπερηφάνειας, πειθαρχίας και ανθεκτικότητας.
Πράγματι, οι πραγματικές μεταρρυθμίσεις, ιδιαίτερα στις στρατιωτικές υπηρεσίες, είναι συχνά το σκληρά κερδισμένο αποτέλεσμα της δέσμευσης εκ των έσω, καθοδηγούμενη από κατώτερους υπαξιωματικούς που τολμούν να εργαστούν για κάτι μεγαλύτερο από τη σταθερότητα της σταδιοδρομίας. Αυτά τα κατώτερα στελέχη, κοντά στην καθημερινή πραγματικότητα των ομάδων τους, ασκούν ισχυρή επιρροή διαμορφώνοντας τη νοοτροπία, την πειθαρχία και τις αξίες των γύρω τους. Η αλλαγή σε αυτό το επίπεδο οικοδομείται σταδιακά, ενισχύοντας τον θεσμό από τη βάση.
Ενώ η συστημική μεταρρύθμιση είναι δύσκολη και γεμάτη κινδύνους, η θαρραλέα, αφοσιωμένη προσέγγιση -η άρνηση να δοθεί προτεραιότητα στον καριερισμό έναντι της ακεραιότητας- είναι που θα επιτρέψει στον Ελληνικό Στρατό ή σε οποιοδήποτε κλάδο, να προσαρμοστεί και να ευδοκιμήσει. Ενσταλάσσοντας αυτές τις αξίες στη βάση, αυτά τα στελέχη διασφαλίζουν μια σταθερή αναβίωση μιας κουλτούρας που εκτιμά τον επαγγελματισμό, την ανθεκτικότητα και την τιμή, χτίζοντας έναν θεσμό εξοπλισμένο για το μέλλον.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι μέλος και ερευνητής του Institute for National and International Security, και του Strategy International.
