του Δημήτρη Τσαϊλά, Υποναυάρχου ε.α.
Σε αυτή την ευάλωτη παγκόσμια τάξη πραγμάτων ενός θαλάσσιου αιώνα άνευ προηγουμένου εξάρτησης από τις θάλασσες για βιώσιμη ευημερία, πιστεύω ότι είναι καιρός να επαναπροσδιορίσουμε τις επιχειρήσεις των ναυτικών μακριά από την προσέγγιση που αρχικά διατυπώθηκε κατά την προηγούμενη περίοδο πολεμικών επιχειρήσεων. Πιστεύω ότι αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο χρειαζόμαστε μια αναλυτική στροφή με στόχο να επανασχεδιάσουμε με σύγχρονες μεθόδους αυτό που κάνουν τα ναυτικά σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Ο στόχος πρέπει να επαναδιατυπωθεί γιατί αυτό που κάνουν τα ναυτικά έχει μια μοναδική στρατηγική αξία που δεν μπορεί να βρεθεί αλλού σε έναν εθνικό στρατιωτικό μηχανισμό. Σε αυτό το άρθρο θα προσπαθήσω να εκτελέσω μια ταχεία εκτίμηση για το τι επιφυλάσσει το μέλλον στις πολεμικές επιχειρήσεις της Ερυθράς Θαλάσσης.
Αναλύοντας τους παράγοντες και τις προϋποθέσεις με τη μέθοδο της ταχείας εκτίμησης καταστάσεως, διακρίνουμε τη φύση ενός περιορισμένου αλλά συνεπαγόμενου θαλάσσιου πολέμου. Πάντα η πρώτη, η υπέρτατη, η πιο εκτεταμένη πράξη κρίσης που πρέπει να κάνει ο αναλυτής είναι να καθορίσει το είδος του πολέμου, στο οποίο εμπλέκονται οι αντίπαλοι. Πρέπει να είμαστε σαφείς. Ούτε να το μπερδεύουμε, ούτε να προσπαθούμε να το μετατρέψουμε σε κάτι που είναι ξένο στη φύση του. Αυτό είναι το πρώτο από όλα τα στρατηγικά ερωτήματα και το πιο ολοκληρωμένο, το οποίο πρέπει να απαντήσουμε.
Στη συνέχεια αναλύουμε τους παράγοντες και τις προϋποθέσεις αυτού του πολέμου. Έτσι διακρίνουμε τέσσερις παράγοντες αυτού του περιορισμένου πολέμου να ξεχωρίζουν.
Πρώτον, έρχονται αντιμέτωπες μια χερσαία παρακρατική ένοπλη ομάδα που χρησιμοποιεί εξοπλισμό στρατιωτικού επιπέδου σε αντισυμβατικές επιχειρήσεις, ενάντια σε δρώντες που αναπτύσσουν απέναντί τους συμβατικές ναυτικές δυνάμεις. Ο ναυτικός συνασπισμός προστασίας των εμπορικών πλοίων αντιμετωπίζει έναν ακόμη ανορθόδοξο πόλεμο που θολώνει τα όρια μεταξύ των αντισυμβατικών και των συμβατικών μεθόδων επιχειρήσεων πολέμου.
Δεύτερον, τόσο οι Χούθι όσο και οι ναυτικές δυνάμεις συνασπισμού (επιχείρηση Aspides) ελευθερίας των θαλάσσιων διαδρόμων εμπορίου διεξάγουν «περιορισμένο» πόλεμο ο ένας εναντίον του άλλου. Ο «απεριόριστος» πόλεμος υποδηλώνει τη βίαιη ανατροπή μιας εχθρικής κυβέρνησης και την επιβολή της θέλησής στους ηττημένους. Οι αντάρτες της Υεμένης δεν έχουν ούτε τα μέσα ούτε την ανάγκη να ανατρέψουν κάποια κυβέρνηση, δηλώνουν ότι επιχειρούν για αλληλεγγύη στην παλαιστινιακή υπόθεση. Χρειάζεται απλώς να κάνουν κακό στο Ισραήλ και τις ναυτικές δυνάμεις που έχουν υποστηρίξει τις ισραηλινές επιχειρήσεις στη Γάζα. Κάτι τέτοιο προκαλεί οικονομικό πονοκέφαλο και επιβαρύνει το τίμημα για να συνεχίσει η ναυτική δύναμη να επιχειρεί. Από την πλευρά των Δυτικών δυνάμεων δεν έχει εξαγγελθεί η εξάλειψη των Χούθι ως στόχος. Θέλουν απλώς να αποτρέψουν τις επιθέσεις στη ναυτιλία, ώστε να μπορέσουν να ξαναρχίσουν τα κανονικά πρότυπα ναυτιλιακών συναλλαγών. Έχουν λοιπόν έναν περιορισμένο στόχο. Δηλαδή, την αποκατάσταση του status quo των ήρεμων θαλάσσιων οδών. Το πρόβλημα ξεκινά από το ότι μπορεί να μην υπάρχει τρόπος να σταματήσουν οι επιθέσεις των Χούθι, παρά μόνο με την καταστροφή των ένοπλων ομάδων. Ωστόσο, για να το πετύχεις μπορεί να σημαίνει ότι χρειάζεται να αγκαλιάσεις απεριόριστους στόχους, που απαιτούν στρατιωτική κλιμάκωση.
Τρίτον, υπάρχει μια αναντιστοιχία μεταξύ του πόσο επιθυμούμε να επιτύχουμε τους στόχους και πόσους πόρους είμαστε διατεθειμένοι να ξοδέψουμε για να τους επιτύχουμε. Όπως παρατηρεί ο Clausewitz, η αξία που αποδίδει ένας υποψήφιος στο «πολιτικό του αντικείμενο» -τον στόχο που θέτει για ένα πολεμικό εγχείρημα- καθορίζει το «μέγεθος των πόρων» και τη «διάρκεια» της προσπάθειας που καταβάλλει για να αποκτήσει αυτό το αντικείμενο. Το μέγεθος είναι ο ρυθμός με τον οποίο ένας ανταγωνιστής ξοδεύει στρατιωτικά σχετικούς πόρους για τον στόχο του. Η διάρκεια είναι πόσο καιρό διατηρεί τις δαπάνες. (Εξίσωση του Clausewitz) Πόροι x χρόνος= το κόστος του πολιτικού στόχου. Εάν οι πολιτικοί ηγέτες, η κοινωνία και οι ένοπλες δυνάμεις των εμπόλεμων έχουν τη βούληση να επιτύχουν το στόχο και διαθέτουν αρκετά για να πληρώσουν το απαιτούμενο τίμημα, προχωρούν στην προσπάθεια. Αν όχι, τότε παραιτούνται.
Αναλύοντας, το τι αντιμετωπίζεται στην Ερυθρά Θάλασσα, διακρίνουμε ότι η θρησκεία (Ισλαμισμός) είναι ένας σημαντικός παράγοντας για τους πολιτικούς και στρατηγικούς υπολογισμούς των Χούθι. Προκαλεί τους μαχητικούς ηγέτες να δίνουν τεράστιο βάρος στο πολιτικό τους αντικείμενο. Με άλλα λόγια, η βούληση των Χούθι για να επιτύχουν τους στόχους τους στην Ερυθρά Θάλασσα διέπει τον ρυθμό με τον οποίο είναι διατεθειμένοι να δαπανήσουν στρατιωτικούς πόρους για να δημιουργήσουν προβλήματα στο Ισραήλ και τη Δύση και πόσο καιρό είναι διατεθειμένοι να συνεχίσουν να το κάνουν.
Επειδή είναι εξαιρετικής σημασίας για την ηγεσία των Χούθι να κάνουν δηλώσεις επιτυχίας για τη Γάζα, είναι διατεθειμένοι να δαπανήσουν στο έπακρο το απόθεμα στρατιωτικών πόρων, που τους χορηγούνται, για όσο χρόνο χρειάζεται για να αντηχήσει ξανά και ξανά αυτή η δήλωση. Αυτό προμηνύει μια παρατεταμένη εκστρατεία κατά της ναυτιλίας.
Από την άλλη πλευρά, για τους δυτικούς υπερασπιστές της ναυτικής ελευθερίας, ωστόσο δεν είναι ξεκάθαρο ότι εκτιμούν τους στόχους τους στην Ερυθρά Θάλασσα όσο οι Χούθι τους δικούς τους. Η ευημερία κινδυνεύει και σε άλλες “περιθωριακές θαλάσσιες περιοχές” σε όλη την ευρασιατική περιφέρεια, συμπεριλαμβανομένης όχι μόνο της Ερυθράς Θάλασσας αλλά και της Μαύρης Θάλασσας, της ανατολικής Μεσογείου, της Αραβικής Θάλασσας και της Θάλασσας της Νότιας Κίνας. Η ελευθερία ναυσιπλοΐας, η ελευθερία πλεύσης των πλοίων από ένα λιμάνι σε ένα άλλο βρίσκεται σε κίνδυνο.
Τέταρτον, τόσο οι Χούθι όσο και οι συμμετέχοντες στην επιχείρηση Aspides διεξάγουν «σωρευτικές ανορθόδοξες» επιχειρήσεις. Τέτοιες εκστρατείες είναι από μόνες τους αναποτελεσματικές, αλλά αυτό δεν έχει μεγάλη σημασία για τους Χούθι. Έχει μεγάλη σημασία για τις ναυτικές δυνάμεις συνασπισμού γιατί χρειάζονται αποφασιστικά αποτελέσματα για να επικρατήσουν. Σε αντίθεση με αυτό που κάνουν οι Χούθι, οι «διαδοχικές» επιχειρήσεις αποτελούν τον κανόνα στη στρατιωτική ιστορία. Μια εκστρατεία προχωρά από τη μια τακτική δράση στην επόμενη έως ότου η εκστρατεία φτάσει στον στόχο της. Κάθε ενέργεια εξαρτάται από την προηγούμενη και διαμορφώνει την επόμενη. Μόνο οι διαδοχικές επιχειρήσεις μπορούν να αποφέρουν αποφασιστικό αποτέλεσμα, δίνοντας στον μαχητή τον έλεγχο. Ο έλεγχος είναι το σημείο της στρατιωτικής στρατηγικής επιτυχίας, είτε είναι ο έλεγχος του γεωγραφικού χώρου, ή ο έλεγχος της εχθρικής δύναμης μάχης ή κάτι άλλο.
Αντίθετα, διακρίνουμε μεμονωμένες τακτικές ενέργειες που δεν διαδέχονται η μία την άλλη με τη σειρά, είτε στον χώρο ή στο χρόνο. Ο ανταγωνιστής που ακολουθεί μια σωρευτική στρατηγική επιχειρεί να εξοντώσει τον αντίπαλό του προκαλώντας ζημιά χαμηλού βαθμού με διάφορες ασύμμετρες επιθέσεις αντί να εκτελεί μια σειρά από ανταποδοτικά χτυπήματα για να επιφέρει τη νίκη. Οι αεροπορικές και πυραυλικές επιδρομές που εκτελούν είναι βασικά, σωρευτικές στρατηγικές. Με αυτό τον τρόπο, οι αντάρτες της Υεμένης επιθυμούν να επιτύχουν τους στόχους τους χωρίς αποφασιστικό αποτέλεσμα. Δεν χρειάζεται να βυθίσουν όλες τις αποστολές δυνάμεων. Απλώς χρειάζεται να σπείρουν αρκετή αταξία για να διατηρήσουν υψηλά τα ποσοστά ασφάλισης ναύλων, αποτρέποντας τη διέλευση από την Ερυθρά Θάλασσα ή απαιτώντας ένα σημαντικό τίμημα για να διακινδυνεύσουν το ταξίδι τους. Με άλλα λόγια, επιθυμούν απλώς να προκαλέσουν οικονομικό πονοκέφαλο στον εμπορικό κόσμο. Η περιστασιακή επίθεση με πύραυλο ή drone μικρού όγκου είναι αρκετή για να ταιριάζει στους σκοπούς τους. Από την άλλη πλευρά, τα πολεμικά πλοία και τα πολεμικά αεροσκάφη του συνασπισμού χρειάζονται ένα αποφασιστικό αποτέλεσμα. Πρέπει να σταματήσουν τελείως τους Χούθι για να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη στην ασφάλεια των θαλάσσιων οδών και να επιτρέψουν στο θαλάσσιο εμπόριο να επανέλθει στο κανονικό. Ωστόσο, από την ανάλυση φαίνεται να εκτελούν μια εγγενώς αναποτελεσματική εκστρατεία.
Αφού εξετάστηκαν οι παράγοντες της σύγκρουσης να δούμε τώρα τις προϋποθέσεις αυτής.
Οι Χούθι βρίσκονται σε εμπόλεμο κατάσταση με ρίψεις πυραύλων στην Αραβική Χερσόνησο από το 2015, υποδηλώνοντας ότι διαθέτουν ένα αρκετά μεγάλο οπλοστάσιο. Απολαμβάνουν την ιρανική προστασία -ως αντιπρόσωποί τους- συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων αποστολών όπλων, ενώ εκμεταλλεύονται τον οπλισμό που κατασχέθηκε από τις τακτικές ένοπλες δυνάμεις της Υεμένης κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Επίσης έχουν αποδειχθεί επιδέξιοι στο να επαναχρησιμοποιούν παλιά όπλα για θαλάσσιες αποστολές. Η Σαουδική Αραβία, σύμμαχος των ΗΠΑ που διαθέτει αμερικανικά όπλα, παρουσιάστηκε ανίκανη να υποτάξει πλήρως τις διασυνοριακές επιθέσεις των Χούθι στις υποδομές της Σαουδικής Αραβίας παρά την αποστολή σύγχρονων αντιαεροπορικών συστημάτων από τη Δύση.
Γνωρίζουμε ότι στον αντισυμβατικό πόλεμο, οι αντάρτες μπορούν να αναπληρώσουν τις δαπάνες τους για πυρομαχικά και τις απώλειές τους σε χτυπήματα του συνασπισμού μέσω ανεφοδιασμού από το Ιράν ή μέσω των δικών τους οπλικών προσπαθειών. Δεν χρειάζονται πάρα πολλά. Μια εκστρατεία χαμηλού επιπέδου ως ασύμμετρη επίθεση είναι αρκετή για να προκαλέσει τον όλεθρο. Εφόσον ο σκοπός τους είναι να γίνονται ενοχλητικοί, η δημιουργία του ολέθρου είναι εύκολη.
Από την άλλη πλευρά, ο στόχος είναι να σταματήσουμε αυτούς που σκοπεύουν να δημιουργήσουν χάος και όλεθρο, οπότε έχουμε θέσει ένα τρομακτικό όριο επιτυχίας. Η εκατό τοις εκατό επιτυχία -καθαρίζοντας την Ερυθρά Θάλασσα από όλες τις απειλές για τους θαλάσσιους δρόμους- είναι ένα εξαιρετικά απαιτητικό πρότυπο για το Ναυτικό των εταίρων στο συνασπισμό. Η απογοήτευση επιφυλάσσεται εάν ο συνασπισμός επιμείνει στην τρέχουσα σωρευτική στρατηγική, χωρίς να μετατοπίζεται σε μια διαδοχική στρατηγική που θα μπορούσε να φέρει τα αδιανόητα όρια νίκης. Ωστόσο, οι διαδοχικές επιχειρήσεις θα σήμαιναν την εμπλοκή στρατιωτών στην ξηρά σε έναν ακόμη χερσαίο πόλεμο στη Μέση Ανατολή σε μια εποχή που πρέπει η Δύση να εστιάσει την προσοχή και τους πόρους της και σε άλλα εύφλεκτα σημεία του πλανήτη.
Ο κόσμος αναρωτιέται: Ποιο είναι το τελικό παιχνίδι στον χαμηλού βαθμού θαλάσσιο πόλεμο στην Ερυθρά Θάλασσα και πότε θα φτάσουμε σε ένα τέλος; Η απάντησή μου: Μην κρατάτε την αναπνοή σας. Οι αντάρτες Χούθι της Υεμένης για να μην αποτελούν απειλή για τη ναυτιλία, ο ναυτικός συνασπισμός της Δύσης πρέπει να νικήσει πλήρως την απειλή των Χούθι για να επικρατήσει ελευθερία διάπλου. Οι ηγέτες του συνασπισμού πιθανότατα θα αποσιωπήσουν τι πρέπει πραγματικά να γίνει. Και αν δεν το κάνουν, τότε επιφυλάσσεται ακόμη ένας χερσαίος πόλεμος στην Υεμένη. Σπάνια οι χερσαίες επιχειρήσεις στη Μέση Ανατολή τελειώνουν γρήγορα ή τακτοποιημένα. Ανεξάρτητα από αυτό, οι οιωνοί δείχνουν μια παρατεταμένη, ακαθόριστη μάχη μεταξύ ακτής και θάλασσας.
Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι συνεργάτης και ερευνητής του Institute for National and International Security(INIS), και του Strategy International (SI).
