ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΡΑΜΙΔΙΩΤΗΣ
Πέρα απο τις προθέσεις του σκηνοθέτη, η ταινία του Νολαν θα μπορούσε νάναι μια αλληγορία για την ελληνική περίπτωση. Θα επανέλθω σ’αυτό προς στο τέλος του κειμένου.
Κάθε αμερικάνικη ταινία, άξια λόγου, απαντά στο πρόβλημα Αμερική ή του κόσμου, στοχαζόμενη τον πρωταγωνιστή και το κινηματογραφικό είδος, ταυτόχρονα εγγράφει και την θεώρηση, την ιδέα που έχει ο σκηνοθέτης για τον άνθρωπο. Χωρίς το τελευταίο δεν υπάρχει σινεμά ως τέχνη. Υπάρχουν μόνο ιστορίες, αλλά το σινεμά μεταξύ των άλλων αφηγείται και ιστορίες.
Το κιν/φικό είδος δίνει τις ιδιαίτερες καταστάσεις, την ανάλογη ατμόσφαιρα, τον τύπο του πρωταγωνιστή, το είδος των ιστοριών, έτσι ώστε να μπορεί να πλησιάσει καλύτερα την αλήθεια. Ο πρωταγωνιστής καλείται να απαντήσει σε ερωτήματα όπως… Πως επιδιώκω τη ευτυχία; Σε ποιά σχέση βρίσκονται τα δυο φύλα; Υπάρχει αγάπη σ’ έναν κόσμο διαφθοράς; Tι κάνω με τη τεχνολογία; με το κράτος; Με τον πόλεμο; με την αδικία;
Αυτό που διακρίνει τον αμερικάνικο κινηματογράφο απο τον ευρωπαϊκό είναι οτι ο μεν πρώτος έχει ως κεντρική θεματική την επίβιωση, το δε ευρωπαϊκό σινεμά την επιλογή του τρόπου ζωής [Resnais, Rohmer, Godard, Fassbinder, Oliveira…] Σε ποιόν τρόπο ζωής περνά η αλήθεια, το νόημα; Αυτός είναι και ο λόγος που δεν χρειάζεται τις εικόνες δράσης όπως το Χόλλυγουντ. Η επιλογή τρόπου ζωής χρειάζεται εικόνες σκέψης κι οχι δράσης, προβολές μέσα στον χρόνο και μιαν άλλη ράτσα ηθοποιών – πρωταγωνιστών.
Το Χόλλυγουντ τις χρειάζεται, για το καλύτερο και για το χειρότερο, κατά την γνώμη μου:
- Λόγω των κιν/φικών ειδών, συσταστικό στοιχείο των οποίων είναι οι εικόνες δράσης.
- Λόγω της λογικής της επιβίωσης που με ποικίλες μορφές οργανώνει τις ιστορίες.
- Λόγω… (μια κάπως αυθαίρετη ερμηνεία), της κληρονομιάς ως νικητή του β’ παγκόσμιου πολέμου. Η Ευρώπη ηττήθηκε. Η Αμερική συνεχίζει να δοξάζει αυτό που τη δόξασε.
Η ιστορία της ταινίας ΔΟΥΝΚΕΡΚΗ είναι γνωστή. Στις αρχές του β΄παγκόσμιου πολέμου η ναζιστική πολεμική μηχανή παγίδεψε στην Δουνκερκη περί τους 400.000 στρατιώτες, Αγγλους και Γαλλους. Τους χτυπά αλύπητα τόσο απο αέρος όσο και με τα υποβρύχια. Κάθε προσπάθεια των παγιδευμένων να πλησιάσουν τις αγγλικές ακτές με πλοία, καταλήγει σε κόλαση.
Εικόνα απο τους ναζιστές δεν έχουμε, μόνο την καταστροφική μανία της πολεμικής μηχανής και τα αποτελέσματα της. Ο Νολαν αναδεικνύει τον ηρωισμό της επιβίωσης, με την έννοια της δύναμης, του κουράγιου, της αντοχής, της θέλησης για ζωή και φυσικά επ’ουδενί παράδοση και υποταγή.
-Ε.ΚΑΝΕΤΤΙ… «Η στιγμή της επιβίωσης είναι μια στιγμή της δύναμης».
Στην προηγούμενη ταινία του ‘’ΙΝΤΕΡΣΤΕΛΑΡ΄’ η ζωή στην Γη έφθασε στο τέλος, το άζωτο καίει τα πάντα, η μόνη λύση για να επιβιώσει η ανθρωπότητα είναι η μετακόμιση της σε άλλους πλανήτες. Το κρυφό σχέδιο του δ/ντη του προγράμματος, Μαικλ Καιην, είναι να μετακομίσει μόνο μικρός αριθμός ανθρώπων που θα αναπαράγει την ανθρωπότητα [φασισμός], το φανερό σχέδιο του πρωταγωνιστή είναι να μεταφέρει όλη την ανθρωπότητα. Συναντάμε κι εδώ όλα τα χαρακτηριστικά της Ιδέας του Νολαν για τον άνθρωπο. Οριακή κατάσταση, δύναμη επιβίωσης, διάσωση, θυσία.
Το θέμα της μετακόμισης της ανθρωπότητας σε άλλους πλανήτες τέθηκε για πρώτη φορά, στο πλαίσιο του Σοσιαλισμού, απο τον βιοπολιτικό Μπογκντάνοφ στα τέλη του 19 αιώνα [https://www.facebook.com/giorgos.keramidiotis/posts/624179717616085)
Στην ταινία ‘’Δουνκέρκη’’, όσο οι προσπάθειες των στρατιωτών αποτυγχάνουν να σπάσουν την θανατηφόρα παγίδευση γίνεται αναγκαία η εμφάνιση μιας άλλης δύναμης που θα στηρίξει την διάσωση τους. Η μια δύναμη έρχεται απο αέρος με τρία καταδιωκτικά, με οριακά καύσιμα κι όχι τυχαία, διότι κι εδώ πρέπει να υπηρετηθεί η ιδέα της θυσίας. Η άλλη δύναμη απο θαλάσσης, στην αρχή με τον πατέρα, τον γυιό του και τον φίλο του γιού, που με το μικρό καράβι περιμαζεύουν μισοπνιγμένους, και προς το τέλος της ταινίας η μεγαλειώδης εμφάνιση του λαού με βάρκες, που θυμίζει σκηνή απο ταινία του Αϊζενσταιν, ως όλη η ταινία να’ γινε όχι μόνο για να δοξάσει την δύναμη της επιβίωσης αλλά και για να χαιρετήσει την μεγαλειώδη είσοδο του λαού με τη θυσιαστική του παρουσία. Είναι στιγμή υψηλής συγκίνησης. Ο Νολαν ξεδιπλώνει την Ιδέα του για τον άνθρωπο μέσα σ’ενα κιν/φικο σύμπαν με εικόνες που θυμίζουν εικόνες απο την κόλαση του Δάντη. Μια πορεία κατάβασης στον Αδη. Τα ξεκοιλιασμένα πλοία, το φλεγόμενο πετρέλαιο στην θάλασσα μέσα στην νύχτα, με τα καμμένα σώματα να κολυμπούν…
H ταινία αναπτύσσεται γύρω απο τρία νεανικά ζευγάρια που το καθένα εχει ένα συγκεκριμένο ρόλο… το ενα να υφίσταται όλο το μαρτύριο των επιθέσεων και να παλεύει για την επιβίωση, το άλλο να διασώζει τους μισοπνιγμένους, και οι αεροπόροι να εμποδίζουν τα χτυπήματα των καταδιωκτών, ως να πρόκειται για μια ταινία μύησης, και είναι. Είναι ίσως και ο λόγος που δεν έχουμε ηθοποιούς star. Το δράμα κορυφώνεται με το θάνατο ενός νέου, του δεύτερου ζεύγους, μάλιστα απο μισοτρελλαμένο διασωθέντα… αντιπολεμική υπογράμμιση.
Η ταινία στο τελευταίο μέρος επανέρχεται στον έναν απο τους τρεις αεροπόρους -οι άλλοι δύο έχασαν την μάχη- που καταρίπτει το γερμανικό καταδιωκτικό, οι στρατιώτες σώζονται, μένει όμως από καύσιμα και κατευθύνεται προς τον εχθρικό χώρο. Ο αεροπόρος για μια στιγμή σκέφτεται να κάνει χρήση του αλεξίπτωτου, κοιτάει κάτω, βλέπει και βλέπουμε τους στρατιώτες που περιμένουν σε σειρές τα πλοία, αλλάζει όμως γνώμη και συνεχίζει την πτήση του.
Προσγειώνεται στον εχθρικό χώρο, κατεβαίνει απο το αεροπλάνο, το βάζει φωτιά, τα γερμανικά κράνη στο βάθος τον περικυκλώνουν. Πολύ αινιγματική σκηνή… Γιατί δεν χρησιμοποίησε το αλεξίπτωτο όταν μάλιστα είχε μεγάλη πιθανότητα να σωθεί; Κατά την γνώμη μου ο Νολαν μεταμορφώνει τον αεροπόρο σε αγγελιοφόρο που μηνύει στους γερμανούς οτι ο πόλεμος γι αυτούς έχει χαθεί. Εχουμε κερδίσει τον πόλεμο διότι δείξαμε αντοχή, δύναμη επιβίωσης, θυσία, και με τον Λαό δίπλα μας. Υπ’αυτήν την έννοια η ταινία δεν ειναι αντιηρωική .
Ο ηρωισμός, συστατικό στοιχείο του αμερικάνικου κινηματογράφου, επανα-προσεγγίζεται το τελευταίο διάστημα διαφορετικά. Ο ήρωας δεν είναι, γίνεται μέσα σε οριακές καταστάσεις που προκαλούνται όχι για να αναδειχτεί ο υπάρχων ηρωισμός του [κλασσικός κινηματογράφος] αλλά για να αναμετρηθεί μαζί τους, με γνώση, αποφασιστικότητα και κουράγιο. Η ταινία του Κλιντ Ινσγουντ «SULLY” είναι προς αυτήν την κατεύθυνση, καθώς και η ταινία ‘’ΡΙΨΟΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΝΔΡΕΣ‘’ που αναδεικνύει την λογική του ηρωισμού και τη αυτοθυσία της ομάδας των πυροσβεστών, αλλά και η ταινία του Καουρισμάκι. Στην τελευταία του ταινία «Η ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ ΕΛΠΙΔΑΣ» ο εστιάτορας πράττει κάτι σημαντικό [η συμπαράσταση του στον μεταναστάτη] οταν εγκαταλείπει τον ανούσιο τρόπο ζωής του, οχι γιατί ξέρει εκ των προτέρων τι θέλει αλλά γιατί έτσι ανοίγεται μια δυνατότητα να συμβεί κάτι. Στη ταινία ‘’ΡΙΨΟΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΝΔΡΕΣ’’ ο νεαρός εθελοντής πυροσβέστης, πρώην αλκοολικός και πρεζόνι ζητά απο τον ‘’αρχηγο’’ της ομάδας να μεσολαβήσει να τον προσλάβουν στη κρατική πυροσβεστική… η απάντηση του είναι, ‘’αν φύγεις απο μας η θα πεθάνεις η θα πέσεις ξανά στα ναρκωτικά’’ Και οι τρεις ταινίες στέκουν εχθρικά απέναντι στους θεσμούς.
Γιατί η ταινία έχει να κάνει με τη ελληνική περίπτωση;
Στα χρόνια της κρίσης, και ιδιαίτερα μετά το δημοψήφισμα του ’15, το πολιτικό σύστημα δεν χάνει ευκαιρία να επισείει τον φόβο για την επιβίωση, σε περίπτωση που κινηθεί ο λαός έξω από την λογική της επιβίωσης των κυρίαρχων… Με τέτοια λογική οι στρατιώτες στην Δουνκέρκη θάχαν αποδεκατεστεί όλοι η θάχαν συρθεί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Εξ αλλου η ταινία αρχίζει με προκηρύξεις των Ναζι οι οποίες ζητούν τη παράδοση τους, η επόμενη σκηνή είναι η στέρηση του νερού και στη συνέχεια ο καταιγισμός πυροβολισμών που κυριαρχεί σ’ολη τη ταινία, Οποιος φοβάται την επιβίωση χάνει και τη ζωή.
Τίθεται όμως ένα ερώτημα, γιατί η ταινία ΔΟΥΝΚΕΡΚΗ σήμερα; Ποιά η σχέση της με τη σημερινή πραγματικότητα;
Ειπώθηκε οτι είναι μια αλληγορία για το Brexit. Πράγματι στη πρώτη σκηνή επιβίβασης στο πλοίο, ακούγεται, ’’…ΟΧΙ ΓΑΛΛΟΙ ΜΟΝΟ ΑΓΓΛΟΙ, ΕΣΕΙΣ ΕΧΕΤΕ ΤΟ ΔΙΚΟ ΣΑΣ ΠΛΟΙΟ’’ ή αργότερα οι αξιωματικοί στη συζήτηση τους αναφέρονται στον Τσωρτσιλ . Ο Τσωρτσιλ είπε δημόσια ΄’…ΧΕΡΙ ΧΕΡΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΓΑΛΛΟΥΣ, ΘΑ ΦΥΓΟΥΜΕ ΜΑΖΙ’’ από πίσω όμως ΄’…ΝΑ ΣΩΘΟΥΝ ΟΙ ΑΓΓΛΟΙ’’. Ο Νολαν όμως επιλέγει το ένα νεανικό ζευγάρι να είναι αγγλογαλλικό και στο τέλος της ταινίας βάζει τον ναύαρχο να λέγει ’’…ΕΓΩ ΘΑ ΜΕΙΝΩ ΓΙΑ ΝΑ ΦΡΟΝΤΙΣΩ ΤΟΥΣ ΓΑΛΛΟΥΣ’’.
Είναι μια αλληγορία πάνω στο πρόβλημα της τρομοκρατίας σήμερα; Ερχονται ξαφνικά, χτυπούν και φεύγουν. Είναι κι ο λόγος που δεν βλέπουμε Ναζι;
Μπορει…
Είναι μια ταινία αντιπολεμική, σε μια εποχή που κυριαρχούν οι πόλεμοι [μήπως έπαψαν και ποτέ] κι απ’ ότι φαίνεται θα πολλαπλασιαστούν; Γιατί όμως στο τέλος της ταινίας αναγγέλεται, μέ το λόγο του Τσωρτσιλ, οτι τώρα αρχίζει ο πραγματικός πολέμος;
Μπορεί…
