Γράφει ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΑΙΛΑΣ Υποναύαρχος ε.α
Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια για ανεξάρτητη στρατηγική, η οποία έχει αναλυθεί από τους ειδικούς μέσα από διάφορους φακούς. Μερίδα αναλυτών εκτιμούν ότι έχει εφαρμοστεί στο πλαίσιο των σχέσεων Τουρκίας-Δύσης και της εξισορροπητικής της πράξης, υπονοώντας τον στόχο της Άγκυρας να μειώσει την εξάρτηση της Τουρκίας από τη Δύση, ιδίως στον τομέα της άμυνας και ασφάλειας. Ωστόσο άλλοι πιστεύουν ότι η αναζήτηση της Άγκυρας για στρατηγική ανεξαρτησίας έχει επίσης θεωρηθεί ως μια θαλάσσια στρατηγική προσανατολισμένη στην άμυνα για την προστασία των εθνικών συμφερόντων και την επέκταση της έννοιας της πατρίδας στις θαλάσσιες ζώνες (γαλάζια πατρίδα). Τέλος, υπάρχουν κι εκείνοι που έχουν ερμηνεύσει τη στρατηγική ανεξαρτησία της Άγκυρας ότι βασίζεται σε μια νεο-οθωμανική εξωτερική πολιτική για να ενισχύσει την επιρροή της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης.
Αυτό που είναι κοινό σε αυτές τις προοπτικές είναι η ιδέα να διεκδικήσει η Άγκυρα την θέση της κυριαρχούσας περιφερειακής δύναμης, ενώ στοχεύει να εξασφαλίσει τα συμφέροντά της και να διαμορφώσει τις εξελίξεις. Το κάνει μέσω ενός συνδυασμού στρατιωτικής παρουσίας και διπλωματικής εμπλοκής. Προβάλλοντας στρατιωτική ισχύ, σφυρηλατώντας στρατηγικές συνεργασίες και αμφισβητώντας τις υπάρχουσες ρυθμίσεις, η Τουρκία επιδιώκει να επιδείξει την ικανότητά της να είναι αποφασιστικός παράγοντας στις περιφερειακές υποθέσεις. Αυτή η διεκδικητική προσέγγιση αντανακλά την άρνηση της Άγκυρας να αποκλειστεί από τις περιφερειακές διαδικασίες λήψης αποφάσεων.
Η πρώτη επισήμανση είναι ότι ο οπορτουνισμός είναι το σύνθημά του Ερντογάν, και αναμφίβολα θα προσπαθήσει να μετατρέψει τις όποιες συναντήσεις σε διπλωματικό και στρατηγικό πλεονέκτημα. Η δεύτερη επισήμανση, που αφορά την αντίδραση της Ελληνικής κυβερνήσεως είναι ότι ένας ανταγωνιστής που σκοντάφτει στην αρένα της μάχης είναι διαφορετικός από εκείνον που βαδίζει στην αρένα. Οι επιλογές λέξεων έχουν σημασία. Όπως αναφέρει ο Mark Twain , «η διαφορά μεταξύ της σχεδόν σωστής λέξης και της σωστής λέξης είναι πραγματικά μεγάλη υπόθεση. Αυτή είναι η διαφορά μεταξύ του κατευνασμού και της αποτροπής. Αμφότερες οι λέξεις ως ενέργειες σκοπό έχουν την αποφυγή πολέμου, όμως είναι εντελώς διαφορετικές.
Πράγματι, ο στοχαστής της τέχνης του πολέμου Carl von Clausewitz ερμηνεύει αυτό το φαινόμενο με χαρακτηριστικά ζοφερούς πρωσικούς όρους, βεβαιώνοντας ότι: Ο επιτιθέμενος είναι πάντα φιλήσυχος «όπως ο Ναπολέων πάντα ισχυριζόταν ότι ήταν». Θα προτιμούσε να καταλάβει τη χώρα μας (Πρωσία) αμαχητί. Για να το αποτρέψει κάποιος πρέπει να είναι πρόθυμος να κάνει πόλεμο και να είναι προετοιμασμένος για αυτόν. Με άλλα λόγια, είναι οι αδύναμοι, αυτοί που πιθανόν να χρειάζονται ισχυρή άμυνα, που πρέπει να είναι πάντα οπλισμένοι για να μην κατακλύζονται από απειλές. Έτσι ορίζει η τέχνη του πολέμου. Εάν υποκύψουμε στις απαιτήσεις ενός επιτιθέμενου ή υποκύψουμε σε αθώες ψευδαισθήσεις ότι μόνο η έντεχνη διπλωματία των ήρεμων νερών θριαμβεύει, είμαστε σε θέση να βρεθούμε σε μια ατραπό. Και όπως ο κλασικός Κινέζος φιλόσοφος Κομφούκιος διακηρύσσει «το να ονομάζουμε τα πράγματα με το σωστό όνομά τους αποτελεί την αρχή της σοφίας».
Προκλήσεις της περιφερειακής ιδιοκτησίας στην Ανατολική Μεσόγειο
Σχηματίζοντας συμμαχία με τη Λιβύη, η Τουρκία προσπάθησε να αντισταθμίσει το Φόρουμ Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου, το οποίο περιλαμβάνει την Κύπρο, την Αίγυπτο, τη Γαλλία, την Ελλάδα, το Ισραήλ, την Ιταλία, την Ιορδανία και την Παλαιστινιακή Αρχή. Το μνημόνιο συνεργασίας τοποθετεί στρατηγικά την Τουρκία ως παράγοντα στην ενεργειακή πολιτική της περιοχής, διακόπτοντας δυνητικά τα σχέδια μεταφοράς ενέργειας ή φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου στις ευρωπαϊκές αγορές μέσω διαδρομών που παρακάμπτουν την Τουρκία. Επιπλέον, το μνημόνιο υπογραμμίζει την ευρύτερη στρατηγική της Τουρκίας να χρησιμοποιεί διμερείς συμφωνίες για να διεκδικήσει τους ισχυρισμούς της και επίσης αμφισβητεί αυτό που αντιλαμβάνεται ως περιφερειακή τάξη αποκλεισμού. Αυτή η κίνηση έχει προκαλέσει επικρίσεις και αυξάνει τις εντάσεις, αλλά υπογραμμίζει επίσης την αποφασιστικότητα της Τουρκίας να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της μέσω προληπτικών και ενίοτε αμφιλεγόμενων μέτρων, ιδιαίτερα στο πλαίσιο ενεργειών του Ελληνισμού για οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών.
Η στρατηγική προσέγγιση της Ελλάδας
Η στρατηγική προσέγγιση της Ελλάδας δεν καθοδηγείται αποκλειστικά από την τρέχουσα κυβέρνηση. Βασίζεται σε μακροχρόνιες στρατηγικές εκτιμήσεις. Στο Αιγαίο, η εξισορροπητική πράξη της Ελλάδας μεταξύ των δεσμεύσεών της στο ΝΑΤΟ και της επιθυμίας της να διατηρήσει ισόρροπες σχέσεις ισχύος με την Τουρκία βασισμένες στην αποτροπή ήταν ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά της στρατηγικής της με τους παρακάτω παράγοντες:
- Πλαίσιο και Εξέλιξη της ναυτικής ισχύος
Διαφύλαξη των συνθηκών: Καταρχήν η κληρονομιά των Βαλκανικών Πολέμων, που έχει τις ρίζες της στη ναυτική στρατηγική της Ελλάδας την εποχή του 1912-13, η οποία απελευθέρωσε το Αιγαίο και στη συνέχεια η συνθήκη της Λοζάνης, που έδινε προτεραιότητα στον έλεγχο των θαλάσσιων διαδρομών και στη διαφύλαξη των θαλάσσιων συνόρων.
Μετατόπιση μετά τα μνημόνια: Μετά την ελληνική χρεοκοπία και την είσοδο των δανειστών, υπήρξε μια αξιοσημείωτη στροφή προς μια πιο κατευναστική εξωτερική πολιτική, με κορύφωση το δόγμα των ήρεμων νερών να γίνεται κεντρικό στη θαλάσσια στρατηγική της Ελλάδας.
Γεωπολιτική δυναμική: Η ανακάλυψη ενεργειακών πόρων στην Ανατολική Μεσόγειο και το εξελισσόμενο περιβάλλον ασφάλειας στο Αιγαίο έχουν προωθήσει την αλλαγή προς ένα συνεργατικό δόγμα με ενίσχυση της σκληρής ισχύος και με αμυντικές συμφωνίες καθώς και συμμαχίες.
- Βασικοί μελλοντικοί στόχοι
Ναυτική κυριαρχία: Προστασία αξιώσεων, κυριαρχικών δικαιωμάτων και πόρων στη θάλασσα.
Στρατηγική Αυτονομία: Ενίσχυση των ναυτικών δυνατοτήτων και μείωση της εξάρτησης από συμμαχίες.
- Βασικά εξαρτήματα
Επέκταση αξιώσεων: Επέκταση των θαλάσσιων ορίων της Ελλάδας, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο Θαλάσσης (UNCLOS).
Ναυτική Παρουσία: Ανάπτυξη νέων δυνάμεων και διεξαγωγή ασκήσεων.
Στρατηγικές εταιρικές σχέσεις: Συμφωνίες όπως με Γαλλία και τις ΗΠΑ.
- Σύγκρουση
Το δόγμα έχει αυξήσει τις περιφερειακές εντάσεις, ιδιαίτερα με την Τουρκία, η οποία έχει εντείνει τις σχέσεις της με το ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Η Ανατολική Μεσόγειος είναι πιθανό να έχει μεγαλύτερη στρατηγική σημασία για την Τουρκία σε σύγκριση με τη Μαύρη Θάλασσα. Δεν είναι τυχαίο ότι το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας αναδύθηκε και προωθήθηκε στον επίσημο λόγο στο ανατολικό μεσογειακό πλαίσιο. Οι ενεργειακοί πόροι της περιοχής, οι θαλάσσιες διαμάχες και η φιλοδοξία της Τουρκίας να εδραιωθεί ως περιφερειακή δύναμη την καθιστούν διαρκή κορυφαία προτεραιότητα για την Άγκυρα.
Το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας και η προσέγγιση «στο πεδίο και στο τραπέζι» είναι επομένως προεκτάσεις των παραδοσιακών στόχων εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας, οι οποίοι δίνουν προτεραιότητα στην προστασία της κυριαρχίας της, τη διεκδίκηση της περιφερειακής επιρροής της και την επιδίωξη των οικονομικών της συμφερόντων. Οι μελλοντικές τουρκικές κυβερνήσεις είναι πιθανό να διατηρήσουν παρόμοια στάση σε αυτές τις περιοχές, αν και με πιθανές προσαρμογές που θα βασίζονται σε ένα μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον.
Προοπτικές και συστάσεις
Οι ενέργειες της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα εκτιμάται ότι θα έχουν επιπτώσεις στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, την ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Πιθανόν να επιδιώξει μια ισορροπημένη και εποικοδομητική προσέγγιση, αξιοποιώντας την περιφερειακή της επιρροή για να ενισχύσει την παγκόσμια θέση της και να προωθήσει τους στρατηγικούς της στόχους. Ωστόσο, εάν τα συμφέροντα ασφάλειας και τα οικονομικά της Τουρκίας παραμείνουν αδιευκρίνιστα και σε ύφεση αντίστοιχα, μπορεί να καταφύγει σε πιο δυναμικές ενέργειες επί του πεδίου παρά στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Μια κλιμάκωση των εντάσεων θα μπορούσε να επιβαρύνει τις σχέσεις της Τουρκίας με τους περιφερειακούς εταίρους και τους δυτικούς συμμάχους, οδηγώντας δυνητικά σε διπλωματικές και οικονομικές συνέπειες. Για να μετριάσει αυτούς τους κινδύνους, η Τουρκία θα προσπαθήσει να εξισορροπήσει τη δυναμική της στάση με τις διπλωματικές προσπάθειες.
Δεδομένης της γεωστρατηγικής ενότητας μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της Ανατολικής Μεσογείου με ενδιάμεσο το Αιγαίο, είναι επίσης σημαντικό για τους δυτικούς συμμάχους της Άγκυρας να προσπαθήσουν να συνεργαστούν εποικοδομητικά με την Τουρκία για να αντιμετωπίσουν τις ανησυχίες της και να βρουν κοινό έδαφος. Ειδικότερα, αυτό μπορεί να περιλαμβάνει επανεξέταση των υφιστάμενων συμφωνιών και πλαισίων, όπως το φόρουμ για το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου, για να διασφαλιστεί ότι οι πρωτοβουλίες αυτές είναι αντιπροσωπευτικές, περιεκτικές και ανταποκρίνονται στις ανάγκες όλων των περιφερειακών ενδιαφερομένων. Ενώ για το Αιγαίο θα διατηρήσουν την αρχή των ίσων αποστάσεων, και πιθανά να επιδιώξουν την επίλυση δια της ευθυδικίας μεταξύ Αθηνών και Άγκυρας.
Παρά τη γεωστρατηγική θέση της Τουρκίας και τις δυνατότητές της να διαφοροποιήσει τους ενεργειακούς δρόμους προς την Ευρώπη, οι πολιτικές εντάσεις και οι ανησυχίες σχετικά με τη διεκδικητική εξωτερική πολιτική της Τουρκίας έχουν εμποδίσει τη στενότερη συνεργασία με την ΕΕ. Αυτό οδήγησε την Τουρκία να αναζητήσει εναλλακτικές συμμαχίες και να διασφαλίσει τα ενεργειακά της συμφέροντα υιοθετώντας συγκρουσιακές πολιτικές. Αυτή η δυναμική υπογραμμίζει την αλληλεπίδραση μεταξύ της ενεργειακής ασφάλειας, του γεωπολιτικού ανταγωνισμού και της περιφερειακής σταθερότητας, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για μια πιο ολοκληρωμένη και συνεργατική προσέγγιση στην ενεργειακή πολιτική.
Συγκρίνοντας και αντιπαραβάλλοντας τις πολιτικές της Τουρκίας με την Ελλάδα, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι ένα από τα βασικά προβλήματα της Άγκυρας είναι η αίσθηση του αποκλεισμού της από το να έχει λόγο στις περιφερειακές συζητήσεις. Το πλέγμα των συγκρούσεων με την Ελλάδα δείχνει ότι μία από τις κυρίαρχες προσεγγίσεις στην εξωτερική πολιτική της Άγκυρας είναι να διεκδικήσει τα συμφέροντά της «τόσο στο πεδίο όσο και στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων». Σε αντίθεση, η Ελλάδα αδιαφορεί στην βασική αρχή, ότι μια κινητήρια λογική για να καθίσει κάποιος στο τραπέζι πρέπει να είναι παρών στο πεδίο. Το διαπιστώσαμε αυτό στην Κάσο. Η επιθυμία της Τουρκίας να βρίσκεται στο τραπέζι πηγάζει από την αίσθηση της Άγκυρας ότι δικαιούται την περιφερειακή ιδιοκτησία και όχι η δημιουργία ήρεμων νερών. Ενώ η Άγκυρα πιστεύει ότι μπορεί να το πετύχει αυτό δια της ισχύος, εξακολουθεί να αγωνίζεται να διαπραγματευτεί το μερίδιό της στην περιφερειακή δυναμική του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου. Εμείς ερμηνεύουμε όλες αυτές τις κινήσεις του αντιπάλου μάλλον με διπλωματικές ψευδαισθήσεις.
*Ο Δημήτριος Τσαϊλάς είναι απόστρατος Αξιωματικός του ΠΝ, δίδαξε επί σειρά ετών στις έδρες Επιχειρησιακής Σχεδιάσεως καθώς και της Στρατηγικής και Ασφάλειας, σε ανώτερους Αξιωματικούς στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου. Σήμερα είναι μέλος και ερευνητής του Institute for National and International Security, και του Strategy International.
militaire.gr
