του Δημήτρη Τσαϊλά*
Τα δεξαμενόπλοια και τα φορτηγά πλοία που μεταφέρουν περί το 90% των παγκόσμιων εμπορικών ροών πετρελαίου και εμπορευμάτων, συγκλίνουν στους πλωτούς διαδρόμους και τα διάφορα στενά του πλανήτη, υποδεικνύοντας την υψίστη σημασία της γεωγραφίας στην παγκόσμια ναυτιλία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα στους κύριους διαδρόμους ναυτιλίας στον κόσμο να υπάρχει ναυτικός συνωστισμός, ιδιαίτερα από τα στενά περάσματα (choke points). Ως άνθρωπος της θάλασσας που έχει επικεντρωθεί στη στρατηγική και ασφάλεια, θα προσπαθήσω να εξηγήσω τη ζωτική σημασία αυτών των πλωτών οδών, όχι μόνο γεωοικονομικά αλλά και γεωπολιτικά. Αυτή η γεωστρατηγική σημασία των στενών περασμάτων ναυτιλίας έρχεται στην επιφάνεια τη στιγμή που οι φρουροί της επανάστασης του Ιράν, ενήργησαν πειρατικά κατά ελληνικών πλοίων αλλά και τις απειλές περί κλεισίματος του Στενού του Ορμούζ από το Ιράν
Το Στενό του Ορμούζ είναι ένα από τα βασικά θαλάσσια σημεία του κόσμου. Αυτή η στενή θαλάσσια δίοδος συνδέει τον Ινδικό Ωκεανό με τον Αραβικό / Περσικό Κόλπο. Ιστορικά, ο θαλάσσιος αυτός διάδρομος έχει συνδέσει τον αραβικό και τον περσικό πολιτισμό με την ινδική υποήπειρο, την Ασία του Ειρηνικού και την Αμερική. Για παράδειγμα, πριν από την άνοδο των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών στη θάλασσα τον 15ο και 16ο αιώνα, η πορσελάνη από την Κίνα και τα μπαχαρικά από την χερσόνησο της Ινδοκίνας περνούσαν συχνά από αυτόν το στενό στο δρόμο προς την Κεντρική Ασία και την Ευρώπη.
Το Στενό του Ορμούζ διαχωρίζει το σύγχρονο ιρανικό κράτος από τις χώρες του Ομάν και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, οι οποίες έχουν ισχυρές αμυντικές συμφωνίες με τις ΗΠΑ και τη Σαουδική Αραβία.
Όλη η εμπορική ναυτιλία από τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες του Κόλπου συγκλίνει στο στενό, συμπεριλαμβανομένων των εξαγωγών αργού πετρελαίου και υγροποιημένου φυσικού αερίου από το Ιράν, το Ιράκ, το Κουβέιτ, το Μπαχρέιν, το Κατάρ, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Το τριάντα τοις εκατό του παγκόσμιου αργού πετρελαίου διέρχεται από αυτή την πλωτή οδό μήκους 21 μιλίων.
Αυτό το θαλάσσιο σημείο ελέγχου (choke point) μετατράπηκε σε αρένα σύγκρουσης κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ τη δεκαετία του 1980. Κάθε πλευρά του επονομαζόμενου «πολέμου των δεξαμενοπλοίων» προσπάθησε να υπονομεύσει τις εξαγωγές ενέργειας του άλλου. Για να αποφευχθεί η στόχευσή τους, τα πετρελαιοφόρα του Κουβέιτ μετεγράφησαν στο αμερικανικό ναυτιλιακό μητρώο. Παρά το γεγονός ότι το αργό πετρέλαιο συνεχίζει να ρέει, τα ασφάλιστρα για πλοία που κυκλοφορούν στο στενό έφτασαν στα ύψη, αυξάνοντας την τελική τιμή του προϊόντος. Αυτές οι υψηλότερες δαπάνες συμβάλλουν στις υψηλότερες τιμές των καυσίμων παγκοσμίως.
Το Ιράν δεν χρειάζεται κάποια ειδική στρατιωτική δύναμη για να εκπληρώσει την απειλή του και να διαταράξει τις εμπορικές ροές μέσω του στενού, άλλωστε το είδαμε με την πειρατική ενέργεια κατάληψης τελευταία με τα δύο ελληνικά πλοία. Θα μπορούσε επίσης κλιμακώνοντας, να βλάψει την εμπορική ναυτιλία με σχετικά φτηνούς πυραύλους κατά των πλοίων, με ταχύπλοα σκάφη και υποβρύχια. Ωστόσο τα σύγχρονα δεξαμενόπλοια και φορτηγά πλοία σε αντίθεση με τη δεκαετία του 1980, έχουν πλέον διπλά κύτη, καθιστώντας τα πιο δύσκολα να βυθιστούν.
Όμως, ακόμη οι απειλές και η μέτρια διατάραξη της εμπορικής ναυτιλίας όπως η κατάληψη των πλοίων, θα μπορούσαν να προκαλέσουν οικονομική ζημία με τη μορφή αύξησης των θαλάσσιων ασφαλίστρων, λόγω των ανησυχιών εφοδιασμού σε αργό πετρέλαιο και παιγνίων των χρηματιστηριακών αγορών. Οπότε οι καταναλωτές είναι πιθανόν να υποφέρουν με τις ανατιμήσεις προς τα επάνω εξαιτίας της απειλής του Ιράν το οποίο εκτιμάται ότι συνεργάζεται στρατηγικά με τη Ρωσία για την αναστάτωση του διεθνούς εμπορίου καυσίμων.
Σε αυτή τη σκέψη οδηγούμαστε καθώς η μόνη διαφυγή της Ρωσίας για να βγει κερδισμένη από τον πόλεμο στην Ουκρανία και να ακυρώσει τις κυρώσεις που της επιβλήθηκαν, είναι να δημιουργήσει μια βάση διαπραγματεύσεων και να προβεί σε αμοιβαίες παραχωρήσεις. Όσο συνεχίζει αυτός ο πόλεμος γίνεται προφανές ότι οι επιχειρησιακές στρατηγικές δεν προωθούν τους αρχικούς στόχους της Ρωσίας, οπότε έχουνε τρεις εναλλακτικές ενέργειες:
- προθυμία για συμβιβασμό και επίτευξη συνεννόησης σχετικά με την κατάπαυση του πυρός.
- προσαρμογή των στόχων του πολέμου στη νέα κατάσταση που έχει προκύψει.
- κλιμάκωση με πιο έντονα και οδυνηρά χτυπήματα στον εχθρό, με σκοπό να υποτάξει την Ουκρανία.
Από αυτές τις επιλογές ο Πούτιν εκτιμάται ότι θα επιλέξει την τρίτη, διότι η Ρωσία πρέπει να έχει κάποια βάση για να αναγκάσει τη Δύση να εγκαταλείψει το καθεστώς των κυρώσεων. Όμως η Ρωσία επειδή δεν θεωρεί εχθρό μόνο την Ουκρανία αλλά και τη Δύση ολόκληρη, σε συνεργασία με το Ιράν προσπαθεί να διαταράξει τις θαλάσσιες επικοινωνίες. Οπότε εκτός των Ιρανικών επιθέσεων, πρέπει να αναμένουμε να απειλήσει το εμπορικό σύστημα της Δύσης. Αυτό απαιτεί στρατιωτική λύση.
Η Ρωσία πέρα της συνεργασίας με το Ιράν στον Περσικό, γνωρίζουμε ότι διαθέτει υποβρύχια κλάσης Kilo, με δυνατότητες προσβολής με τορπίλες και πυραύλους κρούζ. Στις παγκόσμιες θαλάσσιες διαδρομές υπάρχουν πολλά choke points εκτός του Περσικού, όπου μπορούν συγκαλυμμένα να δράσουν από μεγάλες αποστάσεις παρά το ότι δεν είναι πυρηνοκίνητα, με σκοπό το κτύπημα θαλασσίων στόχων. Αντιλαμβανόμαστε ότι μια τέτοια επίθεση πως θα αναστάτωνε το διεθνές εμπόριο, και τα ναυτικά των συμμάχων πως θα χρειαζόταν να αναπτυσσόντουσαν παγκοσμίως για ανθυποβρυχιακές επιχειρήσεις.
*Υποναύαρχος ε.α.
