Δημήτρης Σκαραγκάς: μίλα, γιατί δεν μιλάς;

Από τις εκδόσεις IANOS, το βιβλίο του Δημήτρη Σκαραγκά με τίτλο «Μίλα!… Γιατί δεν μιλάς»;

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Πρόκειται για ένα βιβλίο μέσα από το οποίο παρουσιάζονται ιστορίες ανθρώπων που ο συγγραφέας του, νευρολόγος-ψυχίατρος και διδάκτορας του ΑΠΘ Δημήτρης Σκαραγκάς, αντιμετώπισε κατά την πολύχρονη ενασχόλησή μου με την Ψυχιατρική, χωρίς να εστιάζει στην καταγραφή «συμπτωμάτων» αλλά κυρίως στην αγωνιώδη προσπάθεια των ατόμων για αυτοπραγμάτωση.

Είναι εμπειρίες του συγγραφέα από την άσκηση της εργασίας του.

Η διάστασή του από την παραδοσιακή προσέγγιση ενός ατόμου με ψυχικό πρόβλημα δίνεται από τον ίδιο το συγγραφέα:

«Θα μπορούσε, λέει, να ισχυριστεί κάποιος ότι κατά την κλινική εξέταση θα πρέπει να αναζητηθούν και να αποκαλυφθούν τα συμπτώματα της ψυχιατρικής διαταραχής του ασθενή.

Θα αντεπιχειρηματολογούσα, γράφει ο συγγραφέας, ότι θα έπρεπε να ακουσθεί η πλήρης ιστορία του ανθρώπου απέναντί μας. Πλήρης ιστορία σημαίνει τα γεγονότα της ζωής του ανθρώπου , η διαδρομή του και το πλαίσιο εντός του οποίου διαδραματίσθηκε η πορεία του και δημιουργήθηκαν τα προβλήματά του.

Διότι άλλο πράγμα είναι να διαπιστώσεις ότι ο νοσηλευόμενος απέναντί σου έχει ιδέες διωκτικού περιεχομένου και άλλο πράγμα είναι να διαπιστώσεις ότι ο άνθρωπος απέναντί σου άρχισε να φοβάται τον κόσμο ύστερα από σωρεία τραυματικών συμβάντων στη ζωή του».

Και επειδή, αυτό που κάνει ο συγγραφέας είναι ψυχοθεραπεία, την οποία αρκετοί δεν υπολήπτονται για την αποτελεσματικότητά της, ιδού μια παράγραφος που εδραιώνει επιστημονικά την αναγκαιότητά της:

«Η ψυχοθεραπεία, αποτελεί μια διαδικασία αλληλεπίδρασης μεταξύ ψυχοθεραπευτή και ψυχοθεραπευόμενου, μέσα από την οποία είναι δυνατόν ο ψυχοθεραπευόμενος (ενδεχομένως, και ο ψυχοθεραπευτής), να αλλάξει την αντίληψή του για όσα πράγματα του συμβαίνουν.

Με άλλα λόγια, η διαδικασία αυτή είναι μια διαδικασία μάθησης, η οποία προκαλεί στον εγκεφαλικό φλοιό σημαντικές μεταβολές. Αυτές οι μεταβολές έχουν επιβεβαιωθεί εργαστηριακά, από τον έλεγχο της εγκεφαλικής λειτουργίας μέσω νευροαπεικονιστικών μεθόδων.

Ως συμπέρασμα των παραπάνω προκύπτει ότι ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται και στα φάρμακα και στην ψυχοθεραπεία, ανταποκρίνεται εξίσου καλά τόσο στις χημικές ουσίες όσο και στο λόγο».

ΤΙ ΚΑΝΕΙ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ;

Περιγράφει την περίπτωση.

Δίνει το ιστορικό της

Αναζητά στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον τη συμπεριφορά

του ατόμου που αντιμετωπίζει.

Αναπτύσσει το διάλογο που έχει με το άτομο και την προσπάθεια προσέγγισής του.

Οδηγεί το διάλογο στο επιθυμητό για να αναδειχθεί το ζήτημα.

Περιγράφει το γιατί το άτομο έφθασε ως εδώ, όπως προκύπτει από το διάλογο

Αναλύει το φαινόμενο

Παρουσιάζει την επιτυχή κατάληξη.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

 Ξεκινά με την παράθεση μιας ρήσης του φημισμένου αντιψυχιάτρου R. Laing: ο άνθρωπος δεν χρειάζεται πάντα κάγκελα στα κλουβιά του. Οι ιδέες είναι δυνατόν να είναι και αυτές κλουβιά.

Πολύ πετυχημένο. Κλουβιά είναι και οι αγκυλώσεις μας από τις οποίες δεν μπορούμε να αποστούμε, κλουβιά είναι και οι αντιλήψεις που διαμορφώσαμε, μέσα από το περιβάλλον που μεγαλώσαμε και τους ιδεολογικούς μηχανισμούς που έχει θεσμοθετήσει η εξουσία για την «κοινωνικοποίησή μας κατά τα δικά της πρότυπα.

 Η επικοινωνία μεταξύ των μελών μιας οικογένειας δεν είναι πάντα δυνατή.

Πολλές οικογένειες αντιμετωπίζουν προβλήματα εξαιτίας της δυσλειτουργίας στο επίπεδο της επικοινωνίας μεταξύ των μελών τους.

Τα παιδιά αναπτύσσονται μέσα σε ομάδες ισχυρής επιρροής, με κυρίαρχη αυτή της οικογένειας.

Το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουν τα νεαρά άτομα επηρεάζει και συμβάλλει άμεσα και ουσιαστικά στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους.

Κύριος στόχος κάθε οικογένειας θα έπρεπε να είναι η ελευθερία έκφρασης κάθε μέλους της, καθώς και η κατανόηση και η αποδοχή του άλλου.

Η οικογένεια δεν πρέπει να είναι ένα «εργαστήρι» παραγωγής αντιτύπων της κυρίαρχης προσωπικότητας ενός μέλους της.

Όταν η επικοινωνία μεταξύ των μελών μιας οικογένειας εξαντλείται στον «αγώνα» των γονιών για την επιβολή των απόψεών τους και της εξουσίας τους, τότε είναι βέβαιο ότι τα παιδιά αυτής της οικογένειας θα καταπιεστούν, θα κακοποιηθούν συναισθηματικά και νοητικά, και θα στερηθούν τη δυνατότητα να διαμορφωθούν μέσα από τις εμπειρίες τους.
Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες που οι γονείς θεωρούν τους εαυτούς τους αλάθητους, έχουν πολλές πιθανότητες να εμφανίσουν στο μέλλον ψυχολογικά προβλήματα.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Ο Δημήτρης Σκαραγκάς είναι νευρολόγος-ψυχίατρος και διδάκτορας του ΑΠΘ. Ασκεί το επάγγελμα του ψυχιάτρου εδώ και 37 χρόνια και είναι συγγραφέας των βιβλίων: Εγκληματίας ψυχασθενής – Ένας επικίνδυνος μύθος, Ο ευαίσθητος εγκέφαλος, Το λάθος της Ψυχιατρικής.

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

  Οικογένεια- κοινωνία

Επιχειρώντας την κοινωνικοποίηση του νέου ατόμου η οικογένεια επιβάλλει πολλούς κοινωνικούς περιορισμούς, οι οποίοι δεν έχουν καμιά σχέση με τις φυσικές ανάγκες του, δηλαδή, την επιβίωση, την επαρκή συναισθηματική στήριξη, προκειμένου να αναπτυχθεί σε μια κατά το δυνατόν ασφαλή προσωπικότητα, να γνωρίσει τον κόσμο.

 Αντίθετα, λέει ο συγγραφέας, του επιβάλλει το κοινωνικό, ηθικό και αξιακό σύστημα, δηλαδή, τις θρησκευτικές αντιλήψεις, την πίστη σε παραδοσιακές αξίες, το σεβασμό σε οποιαδήποτε γραφειοκρατική ιεραρχία, την εκπαίδευση μέσα από ένα σύστημα μηχανικής εκμάθησης που επιβάλλει τρόπους ατομικής και κοινωνικής συμπεριφοράς, πρότυπα σεξουαλικής συμπεριφοράς, ρόλους ξένους προς τις πραγματικές ανάγκες του ατόμου.

Παράλληλα, λέει ο συγγραφέας, ακυρώνεται η παραποιείται η προσωπική εμπειρία του νέου ατόμου, η κριτική σκέψη, η αμφισβήτηση οποιασδήποτε επιβαλλόμενης αντίληψης.

Το νέο άτομο εκπαιδεύεται πώς να υποταχθεί στο κοινωνικό σύνολο. 

 Θα έλεγα, στην κάθε μορφής εξουσία.

 Ο κ. Σκαραγκάς, υποστηρίζει, ακόμη, πως «οι αρχές, οι αξίες, οι «κοινωνικοί νόμοι» που επιβάλλονται στο νέο άτομο, επιβάλλονται με όσο το δυνατόν πιο «φυσικό» τρόπο, ως αυτονόητοι, ώστε τελικά είναι δυνατόν το άτομο να μη συνειδητοποιήσει ποτέ ότι πέρασε τη ζωή του μέσα στις αλυσίδες των ιδεών που του επιβλήθηκαν.

 Και φθάνουμε στο δια ταύτα του προβληματισμού του συγγραφέα:

 Κοινωνική αμφισβήτηση και «αφύσικο»

 Επειδή οι κοινωνικές αξίες και τα κοινωνικά πρότυπα συμπεριφοράς διαμορφώνουν ουσιαστικά τους ανθρώπους, ώστε να λειτουργούν και να συμπεριφέρονται σε ορισμένα κοινωνικά αποδεκτά πλαίσια, όταν κάποιο άτομο, για διάφορους λόγους σταθεί κριτικά απέναντι στους «κοινωνικούς νόμους» ή, τους αμφισβητήσει με τον τρόπο λειτουργίας του, το κοινωνικό σύνολο, επειδή αισθάνεται απειλή από τη διαφορετική συμπεριφορά, αποβάλει το άτομο ως «αφύσικο».

 Η αποβολή συνίσταται σε μια οδυνηρή για το άτομο κοινωνική πίεση, μέσω του στιγματισμού του, της ακύρωσής του και της περιθωριοποίησής του.

 Ερώτηση: δεν μπορεί να μην έχεις περιέλθει στην κατηγορία του «αφύσικου» και να αμφισβητείς το κοινωνικό κατεστημένο;  

 Οι ευθύνες της οικογένειας

 Ο συγγραφέας με τις περιγραφές των περιπτώσεων που εξέτασε αναδεικνύει την επιτυχή αντιμετώπισή τους μέσα από το διάλογο, τη συνειδητοποίηση από το άτομο των αιτιών των αδιεξόδων του και αναδεικνύει, κυρίως, τον οικογενειακό και κοινωνικό παράγοντα.

 Δηλαδή, συμπεριφορές που και στον αδαή περί τα ψυχιατρικά και ψυχολογικά φαίνονται προβληματικές.

Να σας αναφέρω μερικές: η εγκατάλειψη του παιδιού από τη μητέρα, η οποία προσέχει, κυρίως, πως η ίδια θα προσελκύσει το ενδιαφέρον του κόσμου με την εμφάνισή της, ή η συμπεριφορά ενός αυταρχικού πατέρα, η διάκριση των παιδιών από την οικογένεια, η πίεση να ακολουθήσουν δρόμους που επέλεξαν οι γονείς, είναι μερικές περιπτώσεις που αναφέρονται στο βιβλίο ως αιτίες μιας ασυνήθιστης συμπεριφοράς.

 Δεν νομίζω πως ο συγγραφέας εννοεί τις παραδόσεις ενός λαού ως πρόβλημα στην εξέλιξη ενός ανθρώπου. Αλλά, τις εδραιωμένες παθογενείς αγκυλώσεις.

 Η κοινωνικοποίηση του ατόμου

 Η ψυχολογία και η κοινωνιολογία κάνουν επίσης κριτική στον τρόπο που, στους κοινωνικούς σχηματισμούς που ζούμε, γίνεται η κοινωνικοποίηση του ατόμου. Ίσως, να έχουν δίκαιο. Η άλλη, υπαρκτή πρόταση, ήταν πιο τραγική.

 Αν όλα αυτά που περιγράφει ο συγγραφέας τα θεωρήσουμε ιδεολογικούς μηχανισμούς, ο Αλτουσέρ τους ονόμασε Ιδεολογικούς Μηχανισμούς του Κράτους και τους εξέτασε στην εποχή μας μετά τον Γκράμσι, αν αποδεχθούμε ότι είναι στρεβλά, ποια είναι η άλλη πρόταση;

 Ο ίδιος ο Αλτουσέρ, που, προφανώς πρέσβευε κάτι άλλο, σκότωσε τη γυναίκα του και κατέληξε σε ψυχιατρική κλινική όπου και πέθανε. Το πλήρες αδιέξοδο.

 Θρησκεία.

 Μετά την παράδοση, ένα σχόλιο και για τη θρησκεία. Ένας θεσμός που κρίθηκε αναγκαίος από τότε που εμφανίστηκε ο άνθρωπος και επιβιώνει ως σήμερα, δεν είναι εύκολο να απορριφθεί αυθωρεί και παραχρήμα.

 Στον ψυχιατρικό τομέα, η θρησκεία κρατά σε μια ψυχολογική ισορροπία άτομα που χωρίς αυτήν θα κατέρρεαν.

 Δημιουργεί ψευδαισθήσεις. Ναι. Αλλά, ποιος μπορεί να μας διαβεβαιώσει πως η ψευδαίσθηση δεν είναι αναγκαία στη διαμόρφωση μιας προσωπικής και κοινωνικής ισορροπίας.

Ο ίδιος ο συγγραφέας αναφέρει ότι ο μεγάλος Γάλλος μαθηματικός Ανρί Πουανκαρέ είχε πει ότι η αλήθεια κάποιες φορές είναι τόσο σκληρή , που αναρωτιόμαστε αν η ψευδαίσθηση δεν είναι μόνο πιο παρήγορη αλλά και πιο τονωτική.

Ποιος μπορεί να μας πει με σιγουριά πως η γενικότερη πρόσληψη του κόσμου δεν είναι μια ψευδαίσθηση;

Έδωσε λύσεις ο ακραίος υλισμός;

 Άτομο και κοινωνία.

 ‘Ένα μεγάλο κεφάλαιο του βιβλίου αφιερώνεται στην περίπτωση ενός εγγράμματου ατόμου που η κακή συμπεριφορά των γονιών του το οδήγησε στην κατάπνιξη των συναισθημάτων του, στην προσπάθειά του να προσαρμόζεται με το περιβάλλον για να φανεί αρεστός, άρα αποδεκτός και στην αυτοπεριθωριοποίησή του.

 Ο συγγραφέας περιγράφει έναν διάλογο δικό του με το άτομο αυτό στον οποίο αναδεικνύεται η διάσταση αλλά και η αναγκαία σύζευξη ατομικού και κοινωνικού.

Στο ρόλο του υποστηρικτή της ατομικότητας, ο συγγραφέας, όπως δεν αναμενόταν. Αλλά, επειδή στις μέρες μας συνεχώς προβάλλεται το κοινωνικό, μήπως η μεγάλη προσπάθεια προσαρμογής στο κοινωνικό καταπνίγει την ατομικότητα και δημιουργεί ψυχολογικά προβλήματα, πλήν των άλλων;

 Από την άλλη, μήπως η υπερβολική εμμονή στο προσωπικό, στο ατομικό, δημιουργεί και αυτή και ατομικά και κοινωνικά προβλήματα;

 Μήπως, εν τέλει, η προσπάθεια του ανθρώπου συνίσταται στην αναζήτηση της χρυσής τομής ατομικού και συλλογικού;

Και πως εκφράζεται αυτό σε επίπεδο οργάνωσης της κοινωνίας, σε επίπεδο, δηλαδή, πολιτικό;

 Υπάρχουν γενετικοί λόγοι;

 Με βάση όλα αυτά, προκύπτει το ερώτημα: η, ας την πούμε, όπως ο συγγραφέας, «αφύσικη συμπεριφορά», μήπως δεν έχει μόνο κοινωνικά ή οικογενειακά αίτια; Αποκλείεται, εντελώς, η γενετική προδιάθεση; Πως μπορεί να αποκλειστεί όταν μόλις στις μέρες μας έχει καταστεί δυνατή η μελέτη του ανθρώπινου DNA;

Ο συγγραφέας λέει πως «έως και σήμερα, στα 2016, δεν έχει ανευρεθεί κάποιος οργανικός- γονιδιακός παράγοντας, γενικά, αποδεκτός, που να αιτιολογεί τη σχιζοφρενική συμπεριφορά».

Αν δεν υπάρχει κάτι άλλο, τότε γιατί στο ίδιο κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον έχουμε περιπτώσεις εντελώς διαφορετικής συμπεριφοράς;

Βεβαίως, το περιβάλλον, είτε φυσικό, είτε κοινωνικό, έχει, όπως λέει η επιστήμη, γενετική επίδραση, Αλλά, η επίδραση αυτή είναι μακροχρόνια.

 Πολύπλοκο σύστημα

Εκείνο που φαίνεται να συμβαίνει είναι ότι έχουμε να κάνουμε με ένα πολύπλοκο σύστημα, που σημάνει ότι τα επιμέρους στοιχεία του αλληλεπιδρούν, με χαοτική συμπεριφορά.

Ο συγγραφέας του βιβλίου είναι από τους λίγους επιστήμονες στην Ελλάδα που προσπαθεί να προσεγγίσει με κβαντικό τρόπο τη λειτουργία του εγκεφάλου. Έχει γράψει και σχετικό βιβλίο.

 Αρκετά χρόνια πριν κυριαρχήσει η θεωρία της πολυπλοκότητας και του χάους, ο Έριχ Φρόμ έγραφε, «αν κάποιος προσπαθήσει να μελετήσει μια όψη της προσωπικότητας απομονωμένη από το σύνολο […] μπορεί να εξετάσει ετούτη ή την άλλη μεμονωμένη όψη, αλλά, τα αποτελέσματα στα οποία φθάνει είναι οπωσδήποτε λανθασμένα, γιατί έχουν εξαχθεί από νεκρά δεδομένα, από το διαμελισμένο άτομο.

Το ζωντανό άτομο μπορεί να κατανοηθεί μόνο σαν ένα ολοκλήρωμα και μέσα σε μια κατάσταση ζωντανής διαδικασίας μεταβολής».

 Σχολή

 Πάντως, ψυχίατροι όπως ο Σκαραγκάς και ο Γρίβας, εισήγαγαν μια νέα αντίληψη της ψυχιατρικής στην Ελλάδα που, ευτυχώς, αμφισβήτησε το διεθνές πρότυπο. Δέσιμο, ξύλο, ηλεκτροσόκ, φάρμακα. Ο ορισμός της απανθρωπιάς. Το αποτέλεσμα της προσπάθειάς τους, είναι θετικό. Προσπάθησαν, και διαμόρφωσαν μια νέα ψυχιατρική συνείδηση.

 Τους αξίζουν συγχαρητήρια.

 Καλοτάξιδο το βιβλίο.