του Δημήτρη Μακροδημόπουλου
Οι Ντάρον Ατζέμογλου και Τζέιμς Ρόμπινσον στο βιβλίο τους “Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη;” αναδεικνύουν με αποκαλυπτικό τρόπο τη νοοτροπία που διακατέχει τη Δύση για το Αφγανιστάν και όχι μόνον. Μας λένε ότι μετά τη Συμφωνία της Βόννης τον Δεκέμβριο του 2001, που ακολούθησε την ανατροπή του καθεστώτος των Ταλιμπάν, η διεθνής κοινότητα θεώρησε ότι το μόνο που χρειαζόταν πλέον το Αφγανιστάν ήταν μια μεγάλη ένεση ξένης βοήθειας. Δισεκατομμύρια δολάρια άρχισαν να εισρέουν. Ενώ όμως οι υποδομές του Αφγανιστάν ήταν κατεστραμμένες, η πρώτη δόση των χρημάτων χρησιμοποιήθηκε για να μισθωθούν οι υπηρεσίες μιας αεροπορικής εταιρείας για τη μεταφορά των αξιωματούχων του ΟΗΕ και άλλων διεθνών οργανισμών. Το επόμενο που χρειάζονταν οι ξένοι αξιωματούχοι ήσαν οδηγοί και διερμηνείς. Προσελήφθησαν λοιπόν με υπέρογκες απολαβές, συγκριτικά με τους μισθούς στο Αφγανιστάν, οι ελάχιστοι γραφειοκράτες που μιλούσαν αγγλικά και όσοι δάσκαλοι είχαν απομείνει στα σχολεία του Αφγανιστάν. Καθώς όλοι αυτοί τέθηκαν στην υπηρεσία των ξένων αξιωματούχων, η ξένη βοήθεια αντί να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή έργων υποδομής στο Αφγανιστάν, υπονόμευσε τη στελέχωση του αφγανικού κράτους, το οποίο υποτίθεται ότι θα αναδιοργάνωνε. Χαρακτηριστικό είναι και το παράδειγμα που αναφέρουν: “Οι κάτοικοι ενός απομονωμένου χωριού στο κεντρικό Αφγανιστάν άκουσαν στο ραδιόφωνο ότι χάρη σε ένα πρόγραμμα πολλών εκατομμυρίων δολαρίων, θα αποκαθίσταντο οι κατοικίες στην περιοχή τους. Όμως τί απέγιναν τα εκατομμύρια δολάρια; Από τα χρήματα αυτά, το 20% παρακρατήθηκε για τα έξοδα των κεντρικών γραφείων του ΟΗΕ στη Γενεύη. Καθώς το έργο ανατέθηκε ως υπεργολαβία σε μια ΜΚΟ, η οργάνωση παρακράτησε από το εναπομείναν ποσό το 20% για τα έξοδα των κεντρικών γραφείων της στις Βρυξέλλες. Μεσολάβησαν τρεις ακόμη υπεργολάβοι, καθένας από τους οποίους παρακράτησε το 20% περίπου από το ποσόν που απέμενε κάθε φορά. Τα ελάχιστα χρήματα που κατέληξαν στο Αφγανιστάν χρησιμοποιήθηκαν για να αγοραστεί ξυλεία από το δυτικό Ιράν ενώ καταβλήθηκε ένα σοβαρό ποσόν στο καρτέλ φορτηγών του Ισμαήλ Χαν, ενός διαβόητου πρώην πολέμαρχου που ήταν πλέον μέλος της κυβέρνησης, για να καλυφθούν τα μεταφορικά έξοδα τα οποία φυσικά διογκώθηκαν. Όμως τα ξύλινα δοκάρια που έφθασαν στο χωριό ήταν υπερμεγέθη και τόσο ακατάλληλα που τελικά χρησιμοποιήθηκαν ως καύσιμη ύλη από τους χωρικούς. Οι συγγραφείς του βιβλίου υποστηρίζουν ότι το περιστατικό αυτό δεν ήταν μεμονωμένο. Σύμφωνα με πολλές μελέτες, μόνο το 10% ή, στην καλύτερη περίπτωση, το 20% της ξένης βοήθειας φτάνει στον προορισμό της. Με άλλα λόγια ακόμη και η βοήθεια για ανθρωπιστικούς λόγους αποτελούσε πεδίον εκμετάλλευσης.
Όμως ποιά άλλα στοιχεία υπέθαλψαν τον ισλαμικό ριζοσπαστισμό; Ο Μποαβεντούρα ντε Σόουζα Σάντος, πορτογάλος καθηγητής κοινωνιολογίας, υποστηρίζει ότι για να κατανοήσουμε το νόημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είναι απαραίτητο να εξετάσουμε τη λειτουργία που επιτελούν στον πολιτισμό μας. Αυτό θα μας επιτρέψει να διαπιστώσουμε κατά πόσον η λειτουργία αυτή επιτελείται με διαφορετικούς τρόπους σε άλλους πολιτισμούς. Το ερώτημα δηλαδή που θα πρέπει να εξετάζεται είναι μήπως άλλοι πολιτισμοί δίνουν διαφορετικές απαντήσεις στα ίδια ερωτήματα. Με άλλα λόγια θα πρέπει να αναζητήσουμε λειτουργικά ισοδύναμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. “Αυτή η προσέγγιση, γράφει η Σαντάλ Μουφ, μου φαίνεται ότι ανοίγει μια γόνιμη οπτική, και όπως ο Σάσα Σάντος, επιμένω στην ανάγκη μιας πλουραλιστικής διεύρυνσης της έννοιας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έτσι ώστε να μη χρησιμεύουν ως όργανο για την επιβολή της δυτικής ηγεμονίας”. Διότι σύμφωνα με τον Μποαβεντούρα ντε Σόουζα Σάντος, όσο τα ανθρώπινα δικαιώματα νοούνται ως “οικουμενικά”, θα αποτελούν πάντα ένα όργανο για αυτό που ονομάζει “παγκοσμιοποίηση από τα πάνω”, η οποία επιβάλλεται από τη Δύση στον υπόλοιπο κόσμο και θα υποδαυλίζουν τη σύγκρουση των πολιτισμών.
Σύμφωνα με τον Γιούργκεν Χάμπερμας, “οι ασιατικές κοινωνίες δεν μπορούν να δεχθούν έναν καπιταλιστικό εκσυγχρονισμό χωρίς να δέχονται και τις υπηρεσίες που προσφέρει ένα ατομικιστικό σύστημα δικαίου. Δεν μπορεί κανείς να θέλει το ένα και να παραλείπει το άλλο”. Ο Γουίλιαμ Ρας σχολιάζοντας αυτό το κείμενο του Χάμπερμας διαπιστώνει ότι δεν αφήνει άλλη δυνατότητα πέραν του εκδυτικισμού και παρατηρεί ότι σύμφωνα με τον Χάμπερμας, η επιλογή με την οποία βρίσκονται αντιμέτωπες οι “ασιατικές κοινωνίες” ή οποιοσδήποτε άλλος λαός, είναι μία επιλογή ανάμεσα στην πολιτισμική ταυτότητα και την οικονομική επιβίωση, ανάμεσα στον πολιτιστικό και τον φυσικό αφανισμό”. Αν αυτές είναι οι εναλλακτικές επιλογές για τις μη δυτικές κοινωνίες, διερωτάται η Σαντά Μουφ, γιατί θα έπρεπε να μας εκπλήσσει η εκδήλωση βίαιων αντιδράσεων; Είναι καιρός να ξεπεράσουμε το όνειρο του εκδυτικισμού και να συνειδητοποιήσουμε ότι η αναγκαστική καθολίκευση του δυτικού μοντέλου, αντί να φέρει ειρήνη και ευημερία, θα οδηγήσει σε ακόμη πιο αιματηρές αντιδράσεις από μέρους των πολιτισμών και των τρόπων ζωής που καταστρέφονται από αυτή τη διαδικασία. Ο κόσμος δεν είναι ένα ομογενές σύμπαν αλλά ένα πληθυντικό σύμπαν, έλεγε ο Καρλ Σμιτ.
Μακροδημόπουλος Δημήτρης
Αλεξ/πολη – κιν. 6947-771412
31/8/2021
