Του Δημήτρη Γαρούφα*
Αφορμή για το σημερινό άρθρο ήταν συζήτηση με Ελληνομαθή συνάδελφο από γειτονική χώρα ο οποίος θαύμαζε μεν την Ελληνική επανάσταση του 1821 αλλά αγνοούσε την επανάσταση των Ελλήνων στη Μακεδονία το 1821 και 1822 και θεωρούσε πως η λεγόμενη επανάσταση του ΄Ηλιντεν το 1903 στο Κρούσοβο αποτελούσε την μοναδική επανάσταση στην Μακεδονία. Δεν είχε προκατάληψη ο συνάδελφος αλλά κι αυτός αγνοούσε, όπως όλοι σχεδόν στο εξωτερικό, την επανάσταση των Ελλήνων στη Μακεδονία το 1821 και 1822 κι΄ αυτό δυστυχώς οφείλεται στην ελλιπή προβολή της .
Η επανάσταση του ΄Ηλιντεν κράτησε σχεδόν μόνο 8 μέρες. Κι ΄όπως αναφέρει ο Μοναστηριώτης Γ.Μόδης στο βιβλίο του « Ο μακεδονικός αγών και η νεώτερη μακεδονική ιστορία» σελ.101,έκδοση της ΕΜΣ το1967, μπήκαν στο Κρούσοβο Βούλγαροι Κομιτατζήδες με επιτελάρχη ένα Βούλγαρο αξιωματικό κι΄΄εμειναν 8-9 μέρες και τόβαλαν στα πόδια μόλις φάνηκε ο Τουρκικός στρατός χωρίς να ρίξουν τουφεκιά και πολέμησε με λίγους μόνο ο Κρουσοβίτης Πίτο Γούλι ενώ οι κομιτατζήδες βρήκαν ευκαιρία να σκοτώνουν «γραικομάνους» και να καίνε Ελληνικά σπίτια. Αλλά αυτή η επανάσταση προβλήθηκε διεθνώς και την πατρότητα της διεκδικούν τώρα και τα Σκόπια και η Σόφια. Αντίθετα οι επαναστάσεις των Ελλήνων στη Χαλκιδική το 1821 και στη Νάουσα το 1822 κράτησαν μήνες κι ενώ δεν μπορούσαν για γεωστρατηγικούς λόγους να είναι νικηφόρες απασχόλησαν Τουρκικά στρατεύματα κι έδωσαν χρόνο για να εδραιωθεί η επανάσταση στη νότια Ελλάδα.
Χρήσιμο είναι να επισημανθεί επίσης ότι με αφορμή τον εορτασμό πέρυσι των 200 ετών από την επανάσταση του 1821 έγιναν πολλές συζητήσεις για την μορφή της επανάστασης κι΄ από κάποιους συγγραφείς υποστηρίχθηκε ότι μόνο με την δημιουργία του ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους δημιουργήθηκε συνείδηση Ελληνική στους κατοίκους του κράτους αυτού. Αυτοί που αμφισβητούν την μορφή της εθνεγερσίας εστιάζουν συνήθως την κριτική τους στην αρνητική συμπεριφορά κάποιων επαναστατών. Βεβαίως κάποια από τα γεγονότα που αναφέρουν είναι αληθινά και δεν ήταν «άγιοι» όλοι οι Κλεφταρματωλοί ούτε όλοι οι ιερωμένοι αλλά οι τυχόν αρνητικές συμπεριφορές ήταν μεμονωμένα περιστατικά. Η πραγματική αλήθεια είναι ότι στη Φιλική Εταιρεία που προετοίμασε την επανάσταση του 1821 συμμετείχαν άνθρωποι από όλες τις τάξεις: έμποροι, πλοιοκτήτες ,κληρικοί, υπάλληλοι, διανοούμενοι, κλεφταρματωλοί και στην επανάσταση συμμετείχε σύμπας ο Ελληνισμός.
Μπορεί να είχαν σκοτεινές πλευρές κάποιοι επαναστάτες και μπορεί να ελκύονταν από εμφύλιες διαμάχες αλλά είχαν συνείδηση Ελληνισμού. Για να δούμε πως ήταν το κλίμα στην προεπαναστατική περίοδο και πως προετοιμάζονταν για την επανάσταση ας δούμε ένα απόσπασμα από τα απομνημονεύματα του Δήμου Τσέλιου(Γεροδήμου) υπαγορευμένα στον Γ.Τερτσέτη και δημοσιευμένα στα «άπαντα Τερτσέτη τ.Γ΄1958.Περιγράφοντας πως δημιουργήθηκαν τα κλεφταρματωλικά σώματα λέει: «Ηύρα τον Ζαφείρη κλεφτικάτο από την Ακαρνανία. Κάθονταν στην Αγια Μαύρα. Μου λέει αυτός: Δημο τι χαλεύεις να πας με τα καράβια; Έρχεσαι να πάμε στο Καρπενήσι; Βγαίνεις και Κλέφτης; Με πήρε τον Ιούλιο μήνα στα 1804 .Εκάθησα ως τις 10 Απριλιου.Λαμπρή.΄Εσμιξα τον Κατσαντώνη. Τέσσερες νομάτοι, εγινήκαμε πέντε. Αντώνης, Λεπενιώτης, Τσόγκας και ένας Θοδωρής. Εξακολουθάγαμε. Εμεγάλωσε ο Αντώνης, έτρεμε η Τουρκιά. Στα 1805 ήρθε κι ο Καραϊσκάκης. Έσμιξε με τον Αντώνη κι αυτός.΄Εφυγε ο Καραϊσκάκης από το Πρεμέτι από τη φυλακή. Από τόπο εις τόπο ήλθε στα ΄Αγραφα. ΄Εγινε κι αυτός πρώτη σκάλα όπως ήμουν κι΄εγώ. Λεπτότερος και υψηλότερός μου, μακρύτερος δεν είχε όψη καλή .Τότε με τον Καραϊσκάκη απόκτησα πιστή αγάπη. Από τότε. Εσκοτώσαμε τον Λιάζακα τον Βεληγκέκα. Εμείς είμεθα σαράντα, εκείνοι χίλιοι. Τον χειμώνα εκαθήμεθα εις ένα λοτριβιό εις το Μεγανήσι με τον Καραϊσκάκη και τον Οδυσσέα. Ο Καραϊσκάκης μου είπε για την Εταιρείαν ότι θα γίνει την ανοιξη…».
Τους λόγους της επανάστασης εκθέτει ο Οδυσσέας Ανδρούτσος σε γράμμα του προς τους Γαλαξιδιώτες στις 22Μαρτίου 1821 στο οποίο μεταξύ άλλων γράφει : « Αγαπημένοι μου Γαλαξιδιώτες ήτανε φαίνεται γραπτό να δράξουμε τ΄΄αρματα και να χυθούμε καταπάνω στους τυράννους μας που τόσα χρόνια ανελεήμονα μας τυραγνεύουν. Τι την θέλουμε βρε αδέρφια αυτή την πολυπικραμένη ζωή, να ζούμε αποκάτω στη σκλαβιά και το σπαθί των Τούρκων να ακονιέται στα κεφάλια μας; Δεν τηράτε που τίποτα δεν μας απόμεινε; Οι εκκλησιές μας γενήκανε τζαμιά και αχούρια των Τούρκων….Οι φαμελιές και τα παιδιά μας είναι στα χέρια και την διάκριση των Τούρκων. Τίποτα αδέρφια δεν μας έμεινε. Δεν είναι πρέποντας να σταυρώσουμε τα χέρια και να τηράμε τον ουρανό…Ας ρωτήσουμε την καρδιά μας κι΄΄ότι μας απαντυχαίνει ας το βάλουμε γρήγορα σε πράξη….Μια ώρα πρέποντας είναι να ξεσπάσει αυτό το μαράζι όπου μας τρώει την καρδιά. Στα άρματα αδέρφια!. Η να ξεσκλαβωθούμε η όλοι να πεθάνουμε…».
Οι επαναστάτες είχαν πίστη και συνείδηση γένους από την προεπαναστατική περίοδο και γι΄ αυτό ο Αλ.Υψηλάντης στην προκήρυξή του τους καλούσε όλους να αγωνισθούν με το «μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος», ενώ η επανάσταση λειτούργησε και σαν εγερτήριο για τους λαούς των Βαλκανίων ,επηρέασε μακροπρόθεσμα τις εξελίξεις στα Βαλκάνια και αποτέλεσε την αρχή μακρόχρονης διαδικασίας διάλυσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας …
- Δικηγόρος, πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης.
